Τάκης Μπουγιούρης

Ο θάνατος είναι το μόνο… σίγουρο πράγμα στη ζωή αυτή. Άσχετα με το τι πιστεύει κανείς για το “μετά”, το πριν είναι απολύτως καθορισμένο. Αν γεννηθείς, κάποτε θα πεθάνεις. Ο κύκλος της ζωής, η φυσική ροή των πραγμάτων κλπ κλπ κλπ. Ποια είναι η στάση μας όμως απέναντί του; Από τη μια προσπαθούμε να παρατείνουμε την ανθρώπινη ζωή όσο το δυνατόν περισσότερο, φτάνουμε στο σημείο να αναρωτιόμαστε αν οποιαδήποτε ποιότητα ζωής αξίζει τον κόπο ή αν είναι αποδεκτή η ευθανασία, καταφεύγουμε στην αναλυτική ηθική (ατομικό δικαίωμα) ή στη θρησκεία (χρέος). Όλα αυτά για να διαχειριστούμε κάπως το αναπόφευκτο κι αναπόδραστο του γεγονότος.

Στο μυαλό μου έχω δύο θανάτους των τελευταίων 30 ετών. Ο ένας είναι ο θάνατος του ολυμπιονίκη του ταεκβοντό Αλέξανδρου Νικολαΐδη, που πέθανε σήμερα στα 42 του μόλις χρόνια, έπειτα από σπάνια μορφή καρκίνου, μια κατάσταση που γνώριζε, την οποία πάλεψε για καιρό. από την οποία ταλαιπωρήθηκε άσχημα και από την οποία τελικά και κατέληξε. Και καθώς φαίνεται από την τελευταία του ανάρτηση στο Facebook αυτό έγινε γενναία, με στωικότητα και περηφάνεια. Ήταν κάτι που συγκίνησε και έκανε αίσθηση. Μακάρι όλοι μας να μπορούμε να επιδεικνύουμε αντίστοιχες αρετές μπροστά σε τόσο μεγάλες δυσκολίες, υποθέτω ότι αναλογιζόμαστε όλοι.

pic.twitter.com/rMbJAMVq9Q

— Αλέξανδρος Νικολαΐδης (@AlexandrosNik) October 14, 2022

Υπάρχει και ένας άλλος θάνατος, πολύ διαφορετικός, αυτός του καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη, το 1998. Ο Λιαντίνης είναι οριακά μυθική προσωπικότητα πλέον, καθηγητής, φιλόλογος, φιλόσοφος, άνθρωπος που έκανε αίσθηση με την παρουσία του αλλά και σε μεγάλο βαθμό με το θάνατό του: μια αυτοκτονία που προγραμμάτισε, σχεδίασε και, όπως φαίνεται, ολοκλήρωσε με -και αυτό είναι που ενδιαφέρει σε αυτή την ανάρτησή μου και όχι ο βίος του ανθρώπου- με τα παρακάτω λόγια που μάλιστα τα έγραψε σε αποχαιρετιστήριο γράμμα προς την κόρη του: ” Φεύγω αυτοθέλητα. Αφανίζομαι όρθιος, στιβαρός και περήφανος. Ετοίμασα τούτη την ώρα βήμα- βήμα ολόκληρη τη ζωή μου, που υπήρξε πολλά πράγματα, αλλά πάνω από όλα εστάθηκε μια προσεκτική μελέτη θανάτου. […] Πεθαίνω υγιής στο σώμα και στο μυαλό, όσο καθαρό είναι το νωπό χιόνι στα όρη και το επεξεργασμένο γαλάζιο διαμάντι. […] Έζησα έρημος και ισχυρός”.

Διακρίνω μια συγκλονιστική αντιδιαστολή ανάμεσα σε αυτούς τους δύο θανάτους. Ο ένας επιλέγει και μάλιστα περήφανα, όπως το διατρανώνει, τη στιγμή και τον τρόπο του θανάτου του. Ο άλλος δεν τον επιλέγει, η επιλογή έρχεται με φυσικό τρόπο, αλλά υπομένει την επώδυνη μοίρα του ως το τέλος. Συγκλονιστική αντίστιξη! Ο πρώτος “νικά” επιλέγοντας, ο δεύτερος υπομένοντας! Τι νίκησαν; Όχι το θάνατο, αλλά τον προσωπικό, εσωτερικό τους αγώνα απέναντί του.

Η ένστασή μου στην επιλογή του Λιαντίνη, αν μπορεί κανείς να πει ότι μπορεί να υπάρχουν ενστάσεις σε αυτά τα πράγματα, είναι διπλή. Από τη μια πλευρά, μια τέτοια, μη εξαναγκασμένη από κάτι ανίκητο αυτοκτονία, μπορεί να χαρακτηριστεί δειλία. Φεύγει όσο είναι ακόμη ακμαίος, θα πει κανείς, γιατί δε μπορεί να αντέξει τη φθορά και τη διαδικασία προς το θάνατο. Και αυτό το μετατρέπει τάχαμου σε πράξη γενναιότητας! Αυτή η διαδικασία προς το θάνατο, όμως, είναι η ίδια η ζωή και το συμβόλαιό μας μαζί της λέει πως δεν υπάρχουν υποσχέσεις και εγγυήσεις.

Από την άλλη, σε ένα διαφορετικό επίπεδο ανάλυσης, αποδρά από την άγνοια της φύσεως του θανάτου που μοιραία κάποτε θα τον έβρισκε. Γιατί αυτή η άγνοια είναι μια φοβερή παράμετρος του φόβου το θανάτου. Δεν είναι δηλαδή μόνο ο φόβος του ίδιου του θανάτου που μπορεί να μας συνθλίψει, άλλωστε την ύπαρξή του τη γνωρίζουμε με βεβαιότητα, αλλά η άγνοια του τρόπου με τον οποίο αυτός θα επέλθει. Είναι η διαδικασία του να ζεις μέρα με τη μέρα γνωρίζοντας ότι εκείνη μπορεί να είναι η τελευταία ή να είναι αυτή που θα μάθεις ότι σου συμβαίνει κάτι ανίκητο που θα επέλθει πολύ σύντομα.

Αυτό το τελευταίο συνέβη στον Νικολαΐδη. Έμαθε τον τρόπο με τον οποίο θα πεθάνει και κατά πάσα πιθανότητα μαζί έμαθε και προσεγγιστικά το χρόνο στον οποίο αυτό θα γίνει. Κι επέλεξε να δώσει μια μάχη ως τέλος. Μια μάχη στην οποία σίγουρα πόνεσε και σίγουρα ήταν επώδυνη και για το κοντινό του περιβάλλον. Είχε οικογένεια, μικρά παιδιά. Στην τελευταία του ανάρτηση μάλιστα λέει σπαρακτικά πόσο χαίρεται που η κόρη του κατάφερε να φτάσει σε ηλικία, μικρή μεν, αλλά ικανή να την κάνει να τον θυμάται. Όταν αυτός διαγνώστηκε εκείνη ήταν 3, τώρα είναι 5, θα μπορεί να τον  θυμάται!

Μπαίνω στον πειρασμό να προσπαθήσω να κρίνω τον καθένα από τους δύο τους για την επιλογή του. Αμφιταλαντεύομαι. Ο Λιαντίνης δείλιασε επιλέγοντας το τέλος. Όχι δε δείλιασε γιατί τόλμησε να το επιλέξει και να το κάνει και πράξη. Ο Νικολαΐδης ήταν γενναίος γιατί άντεξε ως το τέλος. Όχι δεν ήταν γιατί αποδέχτηκε μοιρολατρικά ό,τι του έμελλε και προκάλεσε και πόνο στους γύρω του.

Χωρίς να θέλω να πω πολλά μεγάλα λόγια, η περίπτωση Νικολαΐδη νομίζω κερδίζει μέσα μου ως στάση ζωής. Έτσι θα πρότεινα να αντιμετωπίζουμε τη ζωή γενικά: με αισιοδοξία και αγώνα ως το τέλος. Γιατί αυτή πιστεύω ότι θα πρέπει να είναι η στάση ζωής μας, που γίνεται αυτομάτως και διδασκαλία-παράδειγμα προς τους νεότερους και τα παιδιά μας. Γιατί είναι μια διδαχή χρήσιμη και στην υπόλοιπη ζωή μας, όχι μόνο όταν έχουμε να διαχειριστούμε ζητήματα ζωής και θανάτου.

Τέλος, αναγνώστη, ας μη με κρίνεις κι εσύ εμένα. Είναι απλώς σκέψεις μπροστά στις οποίες στέκομαι με δέος αλλά χωρίς τελικές απαντήσεις και στην προσπάθεια να διαχειριστώ αυτό το μικρό προσωπικό δράμα που όλοι οι άνθρωποι μοιραζόμαστε, ότι είμαστε περαστικοί.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επέδειξε εξαιρετικά λιγοστό πολιτικό ανάστημα στο θέμα των παρακολουθήσεων μέχρι τώρα. Πρώτα έθεσε την ΕΥΠ υπό την εποπτεία του, διόρισε αρχηγό της δικό του άνθρωπο, άλλαξε σημαντικές νομοθεσίες που την αφορούν. Όταν το σκάνδαλο ξέσπασε, της επέρριψε όλες τις ευθύνες. “Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών υποτίμησε…¨, δήλωσε στο διάγγελμά του. Είναι ο ορισμός της πολιτικής ευθύνης και είναι όλη δική του. Δυστυχώς εκεί συμπυκνώνεται πολιτικά το θέμα,

Αφήνω τις δυσδιάκριτες νομικές παραφυάδες για το αν η παρακολούθηση Ανδρουλάκη ήταν συνταγματική ή όχι. Διαβάζοντας τους συνταγματολόγους και το Σύνταγμα εμένα μου μοιάζει τεχνικά αποδεκτή. Κι αν δε μπορούν οι συνταγματολόγοι να συμφωνήσουν ή να αποφανθούν ξεκάθαρα, αυτό δείχνει ότι ίσως και το θέμα δεν είναι ξεκάθαρο εκ των πραγμάτων. Ίσως είναι μια οριακή περίπτωση που, μιας και συνέβη, ίσως είναι καιρός να ξεκαθαριστεί. Ίσως είναι καιρός να γίνει και ένα ξεκαθάρισμα στην ΕΥΠ, να μάθουμε όλοι πώς λειτουργεί, να συμφωνήσουμε σε πέντε πράγματα, να διορθώσουμε και κάτι σχετικό στο Σύνταγμα, ώστε να μη μένουν αμφιβολίες.

Η δική του ευθύνη λοιπόν τελικά πουθενά. Δε γνώριζε, είπε, και το πράγμα δε σώνεται είτε γνώριζε είτε δε γνώριζε! Ή μάλλον κάπως σώνεται αν πράγματι δε γνώριζε αλλά αναλάμβανε την ευθύνη έμπρακτα. Γιατί εντωμεταξύ είχε κυβερνήσει αρχηγοκεντρικά, πατερναλιστικά και γενικά κυρίως λαϊκοδεξιά, όχι φιλελεύθερα, όπως διατεινόταν. Η μόνη τίμια κίνηση θα ήταν πρώτα απόλυτο φως στην υπόθεση κι έπειτα εκλογές. Έτσι αναλαμβάνεται η πολιτική ευθύνη.

Ο Αλέξης Τσίπρας, μέσα στην εφηβική του ανοησία έκανε μια δυο τίμιες κινήσεις. Τίμια κίνηση ήταν οι εκλογές του Σεπτέμβρη του 2015. Είχε κάνει τις απύθμενης μαλακίας κατά συρροή καταστροφικές κινήσεις της εξάμηνης διαπραγμάτευση, το δημοψήφισμα, την κωλοτούμπα μετά το δημοψήφισμα. Αλλά τουλάχιστον μετά διέκρινε ότι χρειάζεται ανανέωση λαϊκής εντολής. Δεν παραδέχτηκε λάθη βέβαια. Αλλά ο λαός του έδωσε τη νέα εντολή και τον λούστηκε μετά άλλα 4 χρόνια. Αυτό πρέπει να κάνει και ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

Θα πει κανείς, συγκρίνονται οι μαλακίες Τσίπρα του 2015 με αυτές του Μητσοτάκη τώρα; Συγκρίνονται οι δύο διακυβερνήσεις γενικότερα; Όχι, δε συγκρίνονται. Όμως αυτή είναι η έννοια της πολιτικής ευθύνης και το να τα σκατώσεις με έναν οργανισμό όπως η ΕΥΠ είναι αρκετά μεγάλο πράμα. Και είναι πολύ ΠΟΛΥ (!) μεγάλο κρίμα να βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της επικαιρότητας ένα ζήτημα που αφορά τους ίδιους τους δημοκρατικούς θεσμούς και όχι κάποιο άλλο θέμα καθημερινής διαχείρισης.

Photo credit: European Central Bank https://www.flickr.com/photos/europeancentralbank/49237694918.

Όσες φορές έχω αναρωτηθεί κατά πόσο ένα κράτος οφείλει να στηρίζει τα της θρησκείας (οικοδομήματα, δραστηριότητες, διάδοση) και προσπαθώντας να το συλλογιστώ αναλυτικά και όχι συναισθηματικά, καταλήγω ότι η θρησκεία για το κράτος θα πρέπει να είναι κάτι σαν τα σπορ.

Δηλαδή, εφόσον οι περισσότεροι από τους πολίτες της επιθυμούν αυτό το σπορ κι επιθυμούν το κράτος να στηρίζει αυτό το σπορ, ε, σε μια δημοκρατική πολιτεία αυτό θα πρέπει να γίνεται σεβαστό. Φυσικά αυτό έχει όρια. Για παράδειγμα, κανένα σπορ δε θα πρέπει να λειτουργεί αντίστροφα, προς τα πάνω, και να καθορίζει στην πολιτεία την υπόλοιπη νομοθεσία της. Όλα τα σπορ θα πρέπει να έχουν την ελευθερία να αναπτυχθούν. Κλπ.

Προσοχή, δεν ισχυρίζομαι ότι η θρησκεία είναι σπορ, ούτε και προσπαθώ να τη μειώσω στα μάτια αυτών που την θέτουν κάπου πολύ ψηλά στη ζωή τους. Απλώς για μένα υπάρχει αυτή η αναλογία και πιστεύω ότι ταιριάζει ωραιότατα σε ένα κοσμικό κράτος.

Οι σκέψεις αυτές αναδύθηκαν έπειτα από την περίπτωση της Αντιγόνης Ντρισμπιώτη, της πρωταθλήτριάς μας στο βάδην κι εφόσον έγινε γνωστό ότι δεν είχε τη στήριξη της πολιτείας στην προσπάθειά της μέχρι τα μετάλια. Όφειλε η πολιτεία να τη στηρίξει; Έτσι μονολεκτικά, όχι, δεν όφειλε. Δε θα μπορούσε να στηρίζει κάθε αθλητή που ίσως δίνει κάποιες ελπίδες για διάκριση. Μπορεί η περίπτωσή της να αποτελέσει παράδειγμα για να αλλάξουν κάπως οι κανονισμοί σχετικά με το πότε η πολιτεία στηρίζει έναν αθλητή; Ναι, φυσικά!

Παρενθετικά να πω ότι βρίσκω απίστευτα αλλόκοτο το άθλημα του βάδην. Σα να πηγαίνει κόντρα σε ό,τι έχει μάθει κανείς σε ένα αγώνισμα ταχύτητας. Σαν κάποιος διεστραμμένος να έβαλε πέντε περίεργους κανόνες για να φτιάξει ένα νέο άθλημα τρεξίματος. Αφού στέκουν αυτοί οι κανόνες τότε στέκουν τα πάντα! Αλλά εν πάση περιπτώσει για όσους το αγαπούν αυτή μάλλον θα είναι και η ομορφιά του. Μήπως στο μπάσκετ δεν απαγορεύεται πχ να κάνεις ελεύθερα βήματα; Γιατί να υπάρχει αυτός ο περιορισμός; Ε, αυτοί οι περιορισμοί είναι που κάνουν ένα άθλημα.

Να πω, επίσης παρενθετικά, ότι θεωρώ κάθε άνθρωπο που επιδεικνύει τόση αφοσίωση και πειθαρχία για ένα στόχο ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο. Μας δείχνει μια καλή εκδοχή του εαυτού μας, μας ενώνει, μας εμπνέει. Ωραία είναι και που αισθανόμαστε λίγο “ψηλότεροι” από τους υπόλοιπους λαούς όταν εμείς κερδίζουμε ένα μετάλλιο και όχι αυτοί. Αλλά ίσως χωρίς τον ανταγωνισμό να μην είχαμε αθλητισμό, ίσως να ξεμέναμε μόνο με βαρετή άσκηση. Καλή κι η άσκηση, αλλά ως αυτοσκοπός πολύ βαρετή! Και τι καλύτερος τρόπος να προωθήσεις την άσκηση παρά με το να την κάνεις διασκεδαστική.

Κι εν πάση περιπτώσει, αφού για μένα η θρησκεία είναι σπορ και τα σπορ είναι ήδη σπορ, θα πρέπει το κράτος να τα επιδοτεί; Οι πολλοί ακόμη αυτό πιστεύουν ακόμη προφανώς, εμμένοντας στο παραδοσιακό ιδεώδες που κουβαλιέται στην κλασσική και αναγεννησιακή ιδέα του ολυμπισμού και του “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Αλλά κάνουν καλά;

Εν γένει πιστεύω πως ναι κι αυτό 1) γιατί φαίνεται ότι ο αθλητισμός ακόμη μας συγκινεί και μάλιστα πολύ, β) είναι θετικό το κράτος να προάγει την υγεία μέσα από τον αθλητισμό και γ) γιατί πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτόν όλοι ανεξαρτήτα από τις οικονομικές τους δυνατότητες.

Αλλά κάνει καλά το κράτος να επιδοτεί και τον πρωταθλητισμό; Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα γιατί η επιλογή του χρηματοδοτούμενου και το μέγεθος της χρηματοδότησης σηκώνουν φυσικά πολύ κουβέντα, όταν μιλάμε για δημόσιο χρήμα. Θα έλεγε κανείς ότι ακριβώς πάνω στην ίδια τη λογική που λέει “ας γίνει αυτό που θέλουν οι πολλοί” θα έπρεπε αντίστοιχα να το χρηματοδοτήσουν αυτοί οι πολλοί αλλά μέσα από τη δική τους τσέπη. Αλλά τότε ένας πρωταθλητής θα έχει νόημα πλέον να εκπροσωπεί την πατρίδα του ή απλά τους χορηγούς του; Θέλει λοιπόν ένα κράτος να εκπροσωπείται αθλητικά; Για την ώρα γενικά τα κράτη θέλουν.

Και κλείνω με μια τελευταία παρένθεση: είναι περίεργος και ενίοτε βάρβαρος αυτός ο πρωταθλητισμός, που παίρνει μικρά παιδάκια και τα εκπαιδεύει να κυνηγούν το εκατοστόμετρο ή το δέκατο του δευτερολέπτου για μια ζωή, ενώ ένα μικρό στραβοπάτημα ξεχωρίζει για τη συντριπτική πλειοψηφία από αυτά τη δόξα από την αφάνεια. Αν ίσως αυτό το κυνήγι γινόταν έμπνευση για την υπόλοιπη ζωή μας, τότε ίσως η θυσία τους αυτή να αξίζει κάτι.

Photo credit: https://www.pexels.com/photo/photo-of-people-walking-on-street-2530130/.

Το ζήτημα των αμβλώσεων συζητείται ξανά πολύ έντονα στις μέρες μας, με αφορμή την ανατροπή της παλαιότερης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου, που τις καθιστούσε συνταγματικό δικαίωμα (γνωστή και ως υπόθεση Roe vs Wade). Με δυο λόγια η νομιμότητα μια άμβλωσης στις ΗΠΑ δεν είναι πλέον συνταγματικό δικαίωμα αλλά επαφίεται στη νομοθεσία της κάθε πολιτείας. Στην Ελλάδα νομιμοποιήθηκαν το 1986.

Το θέμα συζητιέται με πολύ ένταση εκατέρωθεν του Ατλαντικού, μιας και οι αμβλώσεις έχουν στάτους θεμελιώδους δικαιώματος στο φεμινιστικό κίνημα. Συμπυκνώνονται στη φράση “my body, my choice”, που συμβολίζει κάτι πραγματικά θεμελιώδες: ότι μόνος κύριος του σώματος μιας γυναίκας είναι η ίδια η γυναίκα! Μεγαλειώδες στην απλότητά του, ένα φεμινιστικό habeas corpus!

Πρόκειται όμως για κάτι τόσο απλό, όσο ένα σύνθημα επιχειρεί να συμπυκνώσει; Ο μόνος τρόπος να το προσεγγίσουμε ψύχραιμα, όπως και κάθε άλλο ηθικό ζήτημα, είναι ο αναλυτικός. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να το αντιμετωπίσουμε με καθαρά συναισθηματικό τρόπο. Στη συναισθηματική προσέγγιση θα κατηγοριοποιήσω και τη θρησκευτική, που πηγάζει από υποτιθέμενες ανώτερες δυνάμεις. Δε με αφορά, θα μπορούσε να καταλήξει σε οποιοδήποτε τυχαίο συμπέρασμα ανάλογα με την ερμηνεία που είναι διατεθειμένος να δώσει κανείς.

Η αναλυτική προσέγγιση μας καλεί να εξετάσουμε ισότιμα όλες τις πλευρές του ζητήματος πριν αποφανθούμε. Και δεν υπόσχεται τέλεια λύση. Αλλά θα έχουμε κάνει το καλύτερο δυνατόν να για να προσεγγίσουμε ένα πραγματικά ευαίσθητο ζήτημα. Ας δούμε δύο συγκρουόμενα δικαιώματα:

• Έχει η γυναίκα δικαίωμα στο να καθορίζει το σώμα της; Οπωσδήποτε, ναι. Αυτό είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
• Έχει ένα έμβρυο (δεν έχει γεννηθεί ακόμα) δικαιώματα; Πχ δικαίωμα στη ζωή; Κι αν έχει, μπορεί να τα υπερασπιστεί μόνο του;

Αν δεχτούμε τα δύο παραπάνω δικαιώματα τότε, στην περίπτωση μιας άμβλωσης έχουμε προφανώς μια σύγκρουση! Έχουμε μια γυναίκα που καθορίζει το σώμα της και ένα άλλο σώμα μέσα της, που ίσως έχει κάποια δικαιώματα αλλά δε μπορεί να τα υπερασπιστεί. Δε σας ζητώ να δεχτείτε το δεύτερο, αλλά πρέπει να το εξετάσετε πρώτα. Προσοχή, δεν εξετάζουμε αν είπε κάτι ένας θεός, ένα ιερό βιβλίο, κάποιος που αγαπάει πολύ τα παιδιά, ένας πολιτικός που τον κόπτει το δημογραφικό η οτιδήποτε άλλο σχετικό. Εξετάζουμε δύο δικαιώματα από ηθική άποψη.

Το δεύτερο, αυτό του εμβρύου, είναι κάπως δύσκολο να προσεγγιστεί. Η επιστήμη μας βοηθά λέγοντας ότι μέχρι τους 3 μήνες εγκυμοσύνης ένα έμβρυο είναι τόσο “ασχημάτιστο” ως ον, που θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε κάτι μη ανθρώπινο. Έναν απλό υλικό σχηματισμό. Φυσικά και αυτή η θεώρηση κάπου εδράζει. Πότε αυτή η ύλη θεωρείται άνθρωπος;

Μπορεί κανείς να πει ότι από τη στιγμή της σύλληψης ο σχηματισμός αυτός είναι ένας ισότιμος άνθρωπος με όλα του τα δικαιώματα. (ΟΚ δε φτάνω τόσο πίσω, στη γελοιότητα, να θρηνήσω για κάθε χαμένο σπέρμα.) Άλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να σχηματιστεί ένας εγκέφαλος το έμβρυο δεν είναι τίποτα. Παράλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να βγει από την κοιλιά της μητέρας του και πάλι δεν είναι τίποτα, τίποτα περισσότερο από ένα μέλος του κορμιού της (που μπορεί να το κάνει ό,τι θέλει).

Προσεγγίζοντάς, λοιπόν, αναλυτικά το πρόβλημα βλέπουμε ότι αναδύεται ένα άλλο, ηθικόφιλοσοφικό. Δεν υπάρχει απόλυτη απάντηση ως προς το πότε ένας υλικός σχηματισμός θεωρείται άνθρωπος με πλήρη δικαιώματα. Η θρησκεία θα μπορούσε να συντρέξει με εύκολες απαντήσεις, αλλά οι εύκολες απαντήσεις αφήνουν πολύ χώρο για ολισθήματα. Πότε γίνεται, λοιπόν, ένα έμβρυο άνθρωπος; Άνθρωπος με δικαιώματα.

Τι μας σταματά από το να θεωρήσουμε ένα έμβρυο καθόλη τη διάρκεια μιας εγκυμοσύνης ως μια απλή μάζα ύλης, ένα μέλος του σώματος ενός άλλου ανθρώπου, που είναι δικαίωμά του να το κάνει ό,τι θέλει στην προσπάθειά του να καθορίσει τη ζωή του και να επιδιώξει την ευημερία του; Σίγουρα η ενστικτώδης αίσθηση είναι ότι αυτή η μάζα ύλης έχει όψη ανθρώπινη και μάλιστα μια όψη με την οποία σχεδόν όλοι συνδεόμαστε με τρυφερά αισθήματα: είναι σχεδόν ένα μωρό. Επιπλέον υπάρχει η αίσθηση ότι αυτή η μάζα ύλης έχει μια ανθρώπινη προοπτική: να μεγαλώσει, να εξελιχθεί όπως κάθε άλλος άνθρωπος,  να ζήσει τη ζωή του όπως μπορεί καλύτερα.

Το πρόβλημα κάνουν ακόμη πιο δύσκολο πολλές ειδικές περιπτώσεις. Ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες σε πολύ μικρή ηλικία, βιασμοί που οδηγούν σε εγκυμοσύνη, εγκυμοσύνες που η επιστήμη διαγιγνώσκει ότι θα καταλήξουν σε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα υγείας, σε ανθρώπους που πιθανώς δε θα έχουν πολλές ευκαιρίες να ευημερήσουν ή θα αποτελέσουν μεγάλο βάρος στο κοντινό τους περιβάλλον. (Κάποιος θα αναφέρει εδώ ότι προσεγγίζουμε έτσι την ευγονική, ένα άλλο τεράστιο ηθικό πρόβλημα, που δεν αγγίζω εδώ.)

Μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα όμως περιπτωσιολογικά; Μπορούμε να βρούμε μια φόρμουλα όπου να διαπιστώνει πότε μια εγκυμοσύνη εμπίπτει στις παραπάνω περιπτώσεις και άρα τότε να είναι μόνο νόμιμη μια άμβλωση; Ποια ανθρώπινη συλλογιστική μπορεί να το κάνει αυτό και, στην αντίθετη περίπτωση, πώς μπορεί να αποφανθεί ότι μια άμβλωση είναι παράνομη και να υποχρεώσει μια γυναίκα να την ολοκληρώσει;

Πώς μπορείς καν να υποχρεώσεις μια γυναίκα να ολοκληρώσει μια εγκυμοσύνη; Απομακρύνοντάς της ίσως κάθε πρόσβαση σε αξιοπρεπή και νόμιμη ιατρική υπηρεσία άμβλωσης; Κάτι που έχει αποδειχτεί ότι απλά αυξάνει δραματικά την ανάπτυξη των παράνομων και ιατρικά επικινδυνότερων λύσεων;

Κάπου εδώ η αναλυτική μου προσέγγιση αρχίζει και γίνεται κουβάρι που δεν έχω την αίσθηση ότι μπορεί να λυθεί. Φτάνει στο σημείο να διατυπώσει το πρόβλημα, αλλά δε μπορεί να το απαντήσει. Αλλά το διατυπώνει διεξοδικά και χωρίς να μένει στα συνθήματα. Η τελική απάντηση λοιπόν, θα πρέπει να είναι τέτοια που να αντανακλά την κουλτούρα της εποχής μας. Και καλά θα κάνει να είναι μια τίμια και ανθρώπινη απάντηση, που να έχει λάβει στα σοβαρά κάθε πλευρά του προβλήματος.

Η δική μου προσέγγιση θα ήταν αυτή στην κατεύθυνση της μεγιστοποίησης του δυναμικού για ανθρώπινη ευημερία. Η ιδανική κατάσταση θα ήταν αυτή όπου οι πραγματικά προβληματικές εγκυμοσύνες δεν υπάρχουν και οι απλώς ανεπιθύμητες μπορούν να ολοκληρωθούν χωρίς μεγάλο προσωπικό κόστος στη γυναίκα. Αλλά ιδανικός κόσμος δεν υπάρχει και θα πρέπει να προσαρμοζόμαστε στην πραγματικότητα.

Το κοντινότερο στο ιδανικό που μπορούμε να προσεγγίσουμε ως πολιτική είναι καταρχάς το ιατρικά ασφαλές. Να στοχεύσουμε δηλαδή σε μια πολιτική που να κάνει απλά και τυπικά αποδεκτή μια άμβλωση στους πρώτους 3 μήνες (μέχρι τότε η επέμβαση θεωρείται πολύ ασφαλής και αυτό που αφαιρείται είναι κάτι επαρκώς μακρινό από άνθρωπος) και ταυτόχρονα να παρέχει όλα τα εχέγγυα, ώστε μια γυναίκα που φοβάται τις επιπλοκές στους επόμενους μήνες να στηριχθεί επαρκώς και να το κάνει.

Το πραγματικά δύσκολο ερώτημα: νόμιμη η άμβλωση σε οποιοδήποτε μήνα εγκυμοσύνης; Ναι. Το λέω με απίστευτη δυσκολία, με τεράστια συναισθηματική φόρτιση, με κόμπο στο λαιμό! Και θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ένας άνθρωπος, για να φτάσει σε μια τέτοια απόφαση, πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα να επωμιστεί ένα τεράστιο συναισθηματικό κόστος και πιθανώς κόστος υγείας. Επίσης το λέω με την ελπίδα ότι αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες και με λίγο καλύτερη ενημέρωση πάνω στο θέμα θα γίνουν ακόμη πιο λίγες. Στην τελική αν κάποια γυναίκα βρίσκεται ήδη στον 8ο μήνα, ας της δώσουμε ό,τι χρειάζεται (και το εννοώ αυτό) ώστε να αντέξει άλλον ένα, να γεννήσει το παιδί και να το δώσει στη φροντίδα του κράτους. Ας πάρει την απόφασή της ξέροντας ότι έχει επιλογή ουσιαστική!

Αφήνω λίγο την αναλυτική προσέγγιση και σε προσωπικό τόνο θέλω να πω ότι η γέννηση ενός παιδιού είναι από τα πιο καταπληκτικά πράγματα που μπορεί να ζήσει κανείς. Η ρημάδα η ζωή έχει δυσκολίες και η ελευθερία μας έχει ευθύνες. Και τη θέλουμε την ελευθερία μας. Εύχομαι κάθε ελεύθερη απόφασή μας να μπορεί να γίνεται υπό όρους καλών επιλογών και όχι εκβιαστικών λύσεων.

Θα ήθελα να φτάσουμε σε ένα επίπεδο κοινωνίας όπου κάθε εγκυμοσύνη να μην έχει την ανάγκη να θεωρηθεί τόσο ανεπιθύμητη ώστε να πρέπει να διακοπεί. Προσωπικά δε μπορώ να αντέξω την ιδέα της αφαίρεσης ενός εμβρύου πχ 7-8 μηνών και της βίαιης διακοπής της όποιας ζωής του. Στους 7-8 μήνες άλλα παιδιά γεννιούνται και ζουν κανονικά. Θα προτιμούσα να προσφέρω ένα παλάτι στην όποια γυναίκα επιλέξει να γεννήσει ένα μωρό και θα της έδινα και ένα γερό επίδομα για ένα χρόνο μετά και όποια άλλη στήριξη χρειάζεται, ως στήριξη που έφερε έναν άνθρωπο σε αυτή την κοινωνία κι ας τον παραχωρούσε στη δημόσια φροντίδα την ημέρα που αυτός γεννήθηκε. Αλλά δε θα μπορούσα και να την υποχρεώσω να το κάνει.

ΥΓ1: Μερικά επιπλέον ζητήματα που μπαίνουν στη συζήτηση είναι ο ρόλος του άντρα-πατέρα. Έχει λόγο σε όλο αυτό; Ναι, αλλά όχι τον τελικό. Είπαμε habeas corpus. Δε μπορεί να υποχρεώσει ούτε τη γέννα ούτε και την άμβλωση. Σε κάθε περίπτωση έχει επιλογή και η αρχική του πράξη ήταν πάντοτε με επίγνωση της ευθύνης.

ΥΓ2: Ηθική συνείδηση γιατρού. Μπορεί να αρνηθεί ένας γιατρός να κάνει μια άμβλωση; Ναι. Στα όρια μετά τους 3 μήνες θα πρέπει να μπορεί. Δεν υπάρχει κάποιο ιδανικό όριο. Το όριο θα πρέπει να μπει κάπου όπου να είναι πρακτικά εφαρμόσιμο.

Το πρόβλημα με τον κύριο με το γατάκι στην Αιδηψό δεν είναι η βαρύτητα του βασανισμού του ζώου. Ούτε που πλησιάζει ετούτος ο βασανισμός σε αυτό που κάνουμε πχ στα ζώα που τρώμε καθημερινά. Το πρόβλημα είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης που είναι τόση, ώστε να μπορεί να λειτουργεί μια διάθεση βασανισμού προς τέρψη δική μας ενός όντος το οποίο δε μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ενώ έχουμε ξεκάθαρα εξουσία πάνω του.

Συχνά οι χορτοφάγοι παρομοιάζουμε τα ζώα με μωρά ανθρώπων ή με ανθρώπους με νοητική υστέρηση, με όντα δηλαδή που δε μπορούν να σταθούν μόνα τους για τον εαυτό τους. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η έλλειψη ενσυναίσθησης υπάρχει καλλιεργημένη σε πολλούς ανθρώπους και θα την άφηναν εύκολα να τους κυριεύσει, αν η κοινωνία μας δεν είχε προχωρήσει τόσο μπροστά ηθικά, αν η ηθική μας δεν επεικτεινόταν και αν δεν γινόταν πιο ισχυρή μέσω της νομοθεσίας.

Θυμηθείτε πόσο βασανισμό έχει υποστεί στο παρελθόν πχ ο τρελός του χωριού. Αν δεν είστε από χωριό, σας έχω νέα. Εγώ είμαι από χωριό και έχω δει αυτά που σας αναφέρω με τα μάτια μου. Γάτα και ανήμπορος τρελός είχαν περίπου την ίδια αντιμετώπιση. Αλλά έχουμε προχωρήσει και προχωράμε κι άλλο.

Η ηθική μας μπορεί να αναφέρεται απλώς στην καθημερινή έννοια του καλού. Να κάνεις το καλό, όπως αυτό θεωρείται πάνω-κάτω καθορισμένο από την κοινωνία γύρω σου και όπως αυτό έχει διυλιστεί από την ανατροφή σου. Υπάρχει η ηθική που εφαρμόζεται στη νομοθεσία μας. Και υπάρχει και η αναλυτική ηθική, ο κλάδος της φιλοσοφίας που με λογικά επιχειρήματα προσπαθεί να δομήσει ηθικούς κανόνες .

Με τα χρόνια η ηθική μας γίνεται πιο συμπεριληπτική. Ο κύκλος δηλαδή ο οποίος περιλαμβάνει τις οντότητες στις οποίες η ηθική μας στρέφεται με θετικό πρόσημο διευρύνεται. Τα δικαιώματα των ανθρώπων αναγνωρίζονται και αποκτούν καθολική ισχύ. Το ίδιο σταδιακά και τα δικαιώματα των ζώων.

Υπάρχει το αντιχορτοφαγικό επιχείρημα πως η ηθική μας πρέπει να εστιάζει μόνο προς τις οντότητες που είναι ικανές για αντίστοιχη ηθική με εμάς. Αναγνωρίζει δηλαδή στην ηθική υποχρεωτικά την ανταποδοτικότητα. Το επιχείρημα θεωρεί ότι αναφέρεται, επομένως, μόνο στους ανθρώπους. Όμως δε συμφωνούν όλοι οι άνθρωποι στους ίδιους ηθικούς κανόνες ούτε έχουν την ικανότητα να τους αναπτύξουν με τον ίδιο τρόπο. Επιπρόσθετα υπάρχουν είδη ζώων που δείχνουν ανταπόδοση στη φροντίδα και τη στοργή τόσο μεταξύ τους όσο και των ανθρώπων.

Από αυτό αυτομάτως συμπεραίνουμε ότι δικαιούμαστε να φυλακίζουμε και να τρώμε: ανθρώπους με νοητική υστέρηση, ανθρώπους που καταδικάζονται για εγκλήματα, ανθρώπους από μέρη του κόσμου με λιγότερο συμπεριληπτική ηθική από εμάς. Το αντίστροφο θα πρέπει ισχύει με είδη ζώων όπως σκύλοι, γάτες, γουρούνια, άλογα, κατσίκες, πρόβατα κλπ. Δεν το συζητώ καν για χιμπατζήδες, γορίλες κλπ, αυτοί έχουν γλιτώσει το φάγωμα.

Μπορούμε και καλύτερα: σταματάμε να βασανίζουμε και να τρώμε όλα τα ζώα.

Image credit: “Two apes share a moment” by Indo_girl2010 is licensed under CC BY-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/?ref=openverse&atype=rich.

Αυτές τις μέρες μια νεαρή φάλαινα έχει ξωκείλει στην παραλία του Αλίμου. Κόσμος και εθελοντές προσπαθούν να τη διασώσουν, να την περιθάλψουν, γιατί είναι πληγωμένη, και να τη στείλουν πίσω στα ανοιχτά. Γιατί; Γιατί τη λυπούνται, τη συμπονούν, για να ζήσει, για να της δώσουν την ευκαιρία να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί με την ύπαρξή της!

Κυκλοφόρησε μάλιστα και ένα ομολογουμένως συγκινητικό βίντεο, όπου εθελοντές της τραγουδούν, αν και δεν ξέρω τι επίδραση μπορεί να είχε τελικά αυτό στο ζωντανό:

Ποιος δε συγκινείται με μια τέτοια σκηνή; Αλλά αν επρόκειτο για ένα τόνο στην Αλόννησο μπορεί και να τον είχαμε κάνει ήδη μακαρονάδα! Καμιά φορά οι άνθρωποι δίνουμε την εντύπωση ότι η συγκίνηση είναι ακόμη μια απόλαυση. Μπορούμε ταυτόχρονα να απολαύσουμε τη συγκίνηση της διάσωσης ενός ζώου, ενώ άνετα θα απολαμβάναμε και το κρέας του. Διαφορετικά γιατί μπαίνουμε σε τόσο κόπο για το ένα αλλά κάνουμε το ακριβώς αντίθετο για το άλλο;

Είναι λοιπόν η συγκίνηση απλώς άλλη μια απόλαυση ή είναι ένα αποτέλεσμα μιας ηθικής, λογικής επεξεργασίας που έχουμε κάνει μέσα μας; Αν είναι το δεύτερο και η επεξεργασία αυτή έχει πράγματι λογική συνέπεια, τότε το συνεπές είναι ένα και απλό: ΚΟΒΟΥΜΕ ΤΟ ΚΡΕΑΣ. Διαφορετικά ας φάμε και το ζιφιό, μπορεί να είναι νόστιμος.

Ότι είμαστε λίγο ανατολίτες, λίγο βαλκάνιοι, το ξέρουμε κι άλλοτε το σιχτιρίζουμε ενώ άλλοτε το καμαρώνουμε. Εντύπωση παρολαυτά μου έκανε μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου από το 2016 σχετικά με την έμφυλη βία και συγκεκριμένα το ερώτημα αν οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση δικαιολογείται (“Respondents were asked whether having sexual intercourse without consent was justified in nine different circumstances”).

Και μου έκανε εντύπωση γιατί το ποσοστό των Ελλήνων που δήλωσαν ότι θεωρούν ότι πράγματι υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις ήταν 32%. Ένας στους τρεις Έλληνες δηλαδή πίστευε στο -όχι και τόσο μακρινό- 2016 ότι περιπτώσεις όπως οι παρακάτω δικαιολογούν σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση: το θύμα έχει πιει ή πάρει ναρκωτικά, έχει δεχτεί κάποιον σπίτι του, φορά προκλητικά ή αποκαλυπτικά ρούχα, έχει προηγουμένως φλερτάρει με το θύτη, ο θύτης έχει μετανιώσει την πράξη του κλπ.

Προσοχή, το ερώτημα είναι αν “δικαιολογείται” (“justified”), όχι αν το θύμα θα μπορούσε να είναι πιο προσεκτικό ίσως στις κινήσεις του (πχ ας μην είχε μεθύσει). Έχουμε αρκετό δρόμο ακόμη να διανύσουμε σε αυτόν τον τομέα κι ελπίζω από το 2016 να έχουμε διανύσει μεγάλο μέρος του!

Το παραπάνω διάγραμμα είναι από τη Washingtonpost.com, ενώ το θέμα υπέπεσε στην αντίληψή μου μέσω του newsletter του Inside Story και του Ladylike.gr/.

Φρενάρισε έξω από το φαρμακείο της γειτονιάς. Ανεβοκατέβασε το τζάμι στα γρήγορα για να φύγει λίγη από την πρωινή υγρασία του Νοέμβρη και να δει καλύτερα. Μια μικρή βλαστήμια του ξέφυγε. Δευτέρα πρωί 08:30 και η ουρά ήδη σχηματισμένη. Θέση για παρκάρισμα καμία. Έβαλε πρώτη, τα λάστιχα έτριξαν και χάθηκε στη γωνία. Λίγο πιο κάτω, δίπλα σε ένα κάδο σκουπιδιών, μισή θέση κενή. Πέταξε το αυτοκίνητο εκεί στα πρόχειρα. Μισό παρκαρισμένο κανονικά, μισό μπροστά στον κάδο. Το σκουπιδιάρικο είχε ήδη περάσει πολύ νωρίς, δε θα εμπόδιζε κανέναν.

Έτρεξε να πάρει θέση στην ουρά. Αναγνώρισε κάμποσες γνωστές φάτσες. Περισσότερες από όσες θα ήθελε. Κάθε φάτσα σήμαινε 2-3 λεπτά περισσότερης αναμονής. Αλλά αυτό δεν τον πείραξε. Πιο πολύ τον πείραζε η ιδέα ότι το ο κάδος με τα σκουπίδια μπορεί να γλιστρούσε κατά τύχη και να του έγδερνε το αυτοκίνητο. Ήταν καινούριο πρακτικά, ακόμη ξεπλήρωνε τις δόσεις, δεν ήταν να τρέχει και στα φαναρτζίδικα. Κι αυτό το εβδομαδιαίο ραντεβού έξω από το φαρμακείο είχε κι αυτό το κόστος του.

Όμως αυτός θα παρέμενε πιστός στις αρχές του. Ράμπιτ τεστ κάθε Δευτέρα πρωί πριν τη δουλειά μέχρι να σβήσει ο ήλιος. Δεν είναι να ρισκάρουμε με την υγεία μας και να βάζουμε στο σώμα μας πειραματικές ουσίες. Καλύτερα στα σίγουρα. Αυτό σκέφτηκε κι άναψε ένα τσιγάρο καθώς πήρε τη θέση του στην ουρά.

Η ουρά δεν ήταν και τόσο άσχημη τελικά. Δυο θέσεις μπροστά ήταν η κοκκινομάλλα με τις μίνι φούστες και τις ψηλές μπότες, που, κατά τα φαινόμενα, ξυπνούσε τις Δευτέρες τα πρωινά περίπου την ίδια ώρα με αυτόν. Κάποιες από αυτές τις Δευτέρες είχαν βρεθεί και ο ένας πίσω από τον άλλο. Προτιμούσε τις περιπτώσεις όπου βρισκόταν αυτός πίσω της. Πλέον αντάλλασσαν και μια καλημέρα ο ένας με τον άλλο. Αυτή δούλευε σε κάποιο γραφείο. Αυτός επίσης. Είχαν κοινές αναφορές.

Δυο λεπτά αργότερα κατέφτασε στην ουρά η μαυρομάλλα που βαφόταν σχετικά έντονα. Δεν τον χάλαγε όμως. Κι αυτή πάνω-κάτω τακτική στο ραντεβού της. Όπως και στις αρχές της, άλλωστε! Με αυτήν δεν είχαν ακόμη συνάψει οικειότητες. Στάθηκε πίσω του. – Ευκαιρία, σκέφτηκε αυτός.

Έτριψε τα χέρια του. Ήπιος ακόμη ο χειμώνας και ο ήλιος ανέβαινε σιγά-σιγά στο βάθος. Αλλά πετάχτηκε από το αυτοκίνητο χωρίς σακάκι κι αισθάνθηκε λιγάκι το Νοέμβρη στα κόκαλά του. Αυτό το τρίψιμο των χεριών όμως ήταν ταυτόχρονα και κίνηση προσέγγισης. – Δροσούλα έχει σήμερα, είπε στη μαυρομάλλα. – Ναι, ναι, του έγνεψε εκείνη χαμογελαστά.

Την αρχή του φλερτ διέκοψε η φωνή του φαρμακοποιού, καθώς βγήκε στο κατώφλι του καταστήματος να συντονίσει την ουρά, η οποία είχε μεγαλώσει. – Όσοι έχουν έρθει για ράπιντ τεστ να σταθούν στα δεξιά, παρακαλώ, φώναξε. Χωρίς δεύτερη κουβέντα το μεγαλύτερο μέρος της ουράς μετακινήθηκε προς τα δεξιά, με τιμιότητα και τάξη, χωρίς να χαλάσει τη σειρά προτεραιότητας. Οι λίγοι υπόλοιποι πελάτες άρχισαν να εξυπηρετούνται από έναν υπάλληλο του φαρμακείου, ενώ αυτοί στα δεξιά από τους υπόλοιπους.

– Η ουρά εδώ είναι για τα τεστ, ακούστηκε μια φωνή από το δρόμο. Ένας οδηγός είχε κατεβάσει το τζάμι και ρωτούσε. Ή κοιτούσε την κοκκινομάλλα. Ή και τα δύο. – Ναι, ναι, εδώ είναι, του είπαν δυο-τρεις εν χορώ. Ανέβασε το τζάμι και συνέχισε, αναζητώντας θέση για παρκάρισμα. – Δίπλα στον κάδο δε σε βλέπω να βρίσκεις, αναφώνησε χαιρέκακα. – Πώς είπες; ρώτησε η μαυρομάλλα. – Τίποτα-τίποτα, κάτι δικά μου, είπε αυτός.

Η ουρά στα αριστερά είχε εκμηδενιστεί. Η ουρά στα δεξιά όλο και αυξανόταν. Η ώρα πλησίαζε 09:00. Καλή η πλάκα και το φλερτ αλλά πόσο ευέλικτο να το κάνεις και το ωράριο! Είχε αρχίσει να αδημονεί. Παραδίπλα μακριές μπατονέτες βυθίζονταν σε ανθρώπινα ρουθούνια πυρετωδώς. Βαθιά. Πολύ βαθιά. Πιο βαθιά από τα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

– Φανταστείτε να έπρεπε να μπαίνει σε άλλη τρύπα η μπατονέτα, κάγχασε ανυπόμονα και κάπως φωναχτά, δε θα τελειώναμε ποτέ. Κανασδυό νεαροί ακόμη πιο πίσω χασκογέλασαν. Η κοκκινομάλλα και η μαυρομάλλα χαμογέλασαν. Οι υπόλοιποι δεν άκουσαν ή έκαναν ότι δεν άκουσαν. Παρολαυτά πήρε θάρρος και συνέχισε. – Διαχωρίζουν τους ανθρώπους, οι εμβολιασμένοι από εδώ, οι ανεμβολίαστοι από εκεί, λες και είμαστε πρόβατα.

– Σας παρακαλώ, κύριε, μη φωνάζετε, του έτεινε κάπως αυστηρά ο φαρμακοποιός, βγάζοντας κάπως απότομα μια μπατονέτα από ένα ρουθούνι. Η φάτσα στο ρουθούνι μόρφασε. – Με συγχωρείτε, δεν ήθελα να σας πονέσω, είπε ο φαρμακοποιός στη φάτσα. Η φάτσα δεν είπε τίποτα. Ήθελε απλά να τελειώνει.

Μαζεύτηκε και δε συνέχισε το λογύδριο. Το προηγούμενο βράδυ μόλις είχε διαβάσει μερικά καταπληκτικά άρθρα στην ομάδα του Φέισμπουκ που παρακολουθούσε, τους “Έλληνες Ενωμένους Ενάντια στο Ταξικό Σύστημα Ιατρικής” (ΕΕΕΤΣΙ). Ήταν έτοιμος να αραδιάσει μερικά στατιστικά που θα έκαναν και νομπελίστες να γονατίσουν. Αλλά κρατήθηκε, είπε να δώσει τόπο στην οργή. Η σειρά του έφτανε κιόλας.

Η κοκκινομάλλα πήρε τη θέση της για τη ρουθουνιά. Κάθισε στην καρέκλα που είχε τοποθετήσει ο φαρμακοποιός για αυτή τη δουλειά, έγειρε προς τα πίσω με χάρη και τον άφησε να επιτελέσει αυτή την ανίερη αλλά απαραίτητη πράξη. Ο φαρμακοποιός δεν είχε ιδέα για αυτές της τις σκέψεις και πράγματι ολοκλήρωσε την πράξη του γρήγορα. Αυτή σηκώθηκε χαμογελαστή. – Όλα συνηθίζονται, είπε προς καμία συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Η υπομονή του αυτομάτως ξαναγέμισε σαν επαναφορτιζόμενη μπαταρία. Της έγνεψε αντίο γελαστά και άρχισε να παίρνει τη θέση του κι εκείνος. Ένας, δύο… ήταν τρίτος στη σειρά πλέον. Ώρα 09:10. – Πάμε να το κάνουμε και σήμερα, σαν άντρες, σκέφτηκε, σιγά το πράμα.

Κάθισε στην καρέκλα. Ήταν ζεστή. Έγειρε πίσω το κεφάλι αργά και υπομονετικά. Ο φαρμακοποιός έβγαλε τις δοκιμαστικές μπατονέτες από το σακουλάκι τους και έσπρωξε αργά και απαλά τη μία στο ένα του ρουθούνι. Δεν τον πόνεσε. Ήταν ένα αίσθημα λίγο ενοχλητικό αλλά πλέον γνώριμο. Ένα γαργάλημα που εξελισσόταν σε μικρό κάψιμο. Το κάψιμο γινόταν όλο και πιο έντονο και θύμιζε κάτι ανάμεσα σε παρόρμηση για φτέρνισμα και τάση για αναγούλα.

Έκλεισε τα μάτια και ανέπνευσε μεθοδικά από το στόμα. Ο χρόνος κυλούσε κάπως πιο αργά μα και ανεκτά έτσι. Ήξερε πως δεν έπρεπε να εστιάσει σε εκείνο το σημείο για να μην κάνει την αίσθηση χειρότερη. Ανέπνευσε βαθιά και στη σκέψη του ήρθε η πρωινή υγρασία πάνω στο αυτοκίνητο, που μετατρεπόταν σε νερό, καθώς ο ήλιος ανέβαινε ψηλά, η χαρά της καινούριας ημέρας, η ανυπομονησία να φτάσει στον προορισμό του. Κι εκείνο το τραγούδι που λέει για το τέλος του Νοέμβρη…

Την αυτοσυγκέντρωσή του έσπασε η εισερχόμενη κλήση ενός κινητού. Γύρισε το κεφάλι απότομα. Η μπατονέτα έφυγε από το χέρι του φαρμακοποιού κι έμεινε να κρέμεται από το ρουθούνι του. Η ομήγυρη χαμογέλασε στη θέα του. Ήταν το κινητό της μαυρομάλλας. Έπαιζε το “Wake me up, when September ends”.

– Διάολε, σκέφτηκε, με τη μπατονέτα καρφωμένη στο ρουθούνι και τα βλέμματα στραμμένα πάνω του, λάθος το θυμόμουν το κομμάτι, για το Σεπτέμβριο λέει το κομμάτι, όχι για το Νοέμβριο… ο θεός ξέρει τι άλλο μπορεί να έχω καταλάβει λάθος!

[Photo credit: https://www.pexels.com/photo/ethic-man-looking-through-misted-window-of-car-6965282/]