Τάκης Μπουγιούρης

Το ζήτημα των αμβλώσεων συζητείται ξανά πολύ έντονα στις μέρες μας, με αφορμή την ανατροπή της παλαιότερης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου, που τις καθιστούσε συνταγματικό δικαίωμα (γνωστή και ως υπόθεση Roe vs Wade). Με δυο λόγια η νομιμότητα μια άμβλωσης στις ΗΠΑ δεν είναι πλέον συνταγματικό δικαίωμα αλλά επαφίεται στη νομοθεσία της κάθε πολιτείας. Στην Ελλάδα νομιμοποιήθηκαν το 1986.

Το θέμα συζητιέται με πολύ ένταση εκατέρωθεν του Ατλαντικού, μιας και οι αμβλώσεις έχουν στάτους θεμελιώδους δικαιώματος στο φεμινιστικό κίνημα. Συμπυκνώνονται στη φράση “my body, my choice”, που συμβολίζει κάτι πραγματικά θεμελιώδες: ότι μόνος κύριος του σώματος μιας γυναίκας είναι η ίδια η γυναίκα! Μεγαλειώδες στην απλότητά του, ένα φεμινιστικό habeas corpus!

Πρόκειται όμως για κάτι τόσο απλό, όσο ένα σύνθημα επιχειρεί να συμπυκνώσει; Ο μόνος τρόπος να το προσεγγίσουμε ψύχραιμα, όπως και κάθε άλλο ηθικό ζήτημα, είναι ο αναλυτικός. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να το αντιμετωπίσουμε με καθαρά συναισθηματικό τρόπο. Στη συναισθηματική προσέγγιση θα κατηγοριοποιήσω και τη θρησκευτική, που πηγάζει από υποτιθέμενες ανώτερες δυνάμεις. Δε με αφορά, θα μπορούσε να καταλήξει σε οποιοδήποτε τυχαίο συμπέρασμα ανάλογα με την ερμηνεία που είναι διατεθειμένος να δώσει κανείς.

Η αναλυτική προσέγγιση μας καλεί να εξετάσουμε ισότιμα όλες τις πλευρές του ζητήματος πριν αποφανθούμε. Και δεν υπόσχεται τέλεια λύση. Αλλά θα έχουμε κάνει το καλύτερο δυνατόν να για να προσεγγίσουμε ένα πραγματικά ευαίσθητο ζήτημα. Ας δούμε δύο συγκρουόμενα δικαιώματα:

• Έχει η γυναίκα δικαίωμα στο να καθορίζει το σώμα της; Οπωσδήποτε, ναι. Αυτό είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
• Έχει ένα έμβρυο (δεν έχει γεννηθεί ακόμα) δικαιώματα; Πχ δικαίωμα στη ζωή; Κι αν έχει, μπορεί να τα υπερασπιστεί μόνο του;

Αν δεχτούμε τα δύο παραπάνω δικαιώματα τότε, στην περίπτωση μιας άμβλωσης έχουμε προφανώς μια σύγκρουση! Έχουμε μια γυναίκα που καθορίζει το σώμα της και ένα άλλο σώμα μέσα της, που ίσως έχει κάποια δικαιώματα αλλά δε μπορεί να τα υπερασπιστεί. Δε σας ζητώ να δεχτείτε το δεύτερο, αλλά πρέπει να το εξετάσετε πρώτα. Προσοχή, δεν εξετάζουμε αν είπε κάτι ένας θεός, ένα ιερό βιβλίο, κάποιος που αγαπάει πολύ τα παιδιά, ένας πολιτικός που τον κόπτει το δημογραφικό η οτιδήποτε άλλο σχετικό. Εξετάζουμε δύο δικαιώματα από ηθική άποψη.

Το δεύτερο, αυτό του εμβρύου, είναι κάπως δύσκολο να προσεγγιστεί. Η επιστήμη μας βοηθά λέγοντας ότι μέχρι τους 3 μήνες εγκυμοσύνης ένα έμβρυο είναι τόσο “ασχημάτιστο” ως ον, που θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε κάτι μη ανθρώπινο. Έναν απλό υλικό σχηματισμό. Φυσικά και αυτή η θεώρηση κάπου εδράζει. Πότε αυτή η ύλη θεωρείται άνθρωπος;

Μπορεί κανείς να πει ότι από τη στιγμή της σύλληψης ο σχηματισμός αυτός είναι ένας ισότιμος άνθρωπος με όλα του τα δικαιώματα. (ΟΚ δε φτάνω τόσο πίσω, στη γελοιότητα, να θρηνήσω για κάθε χαμένο σπέρμα.) Άλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να σχηματιστεί ένας εγκέφαλος το έμβρυο δεν είναι τίποτα. Παράλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να βγει από την κοιλιά της μητέρας του και πάλι δεν είναι τίποτα, τίποτα περισσότερο από ένα μέλος του κορμιού της (που μπορεί να το κάνει ό,τι θέλει).

Προσεγγίζοντάς, λοιπόν, αναλυτικά το πρόβλημα βλέπουμε ότι αναδύεται ένα άλλο, ηθικόφιλοσοφικό. Δεν υπάρχει απόλυτη απάντηση ως προς το πότε ένας υλικός σχηματισμός θεωρείται άνθρωπος με πλήρη δικαιώματα. Η θρησκεία θα μπορούσε να συντρέξει με εύκολες απαντήσεις, αλλά οι εύκολες απαντήσεις αφήνουν πολύ χώρο για ολισθήματα. Πότε γίνεται, λοιπόν, ένα έμβρυο άνθρωπος; Άνθρωπος με δικαιώματα.

Τι μας σταματά από το να θεωρήσουμε ένα έμβρυο καθόλη τη διάρκεια μιας εγκυμοσύνης ως μια απλή μάζα ύλης, ένα μέλος του σώματος ενός άλλου ανθρώπου, που είναι δικαίωμά του να το κάνει ό,τι θέλει στην προσπάθειά του να καθορίσει τη ζωή του και να επιδιώξει την ευημερία του; Σίγουρα η ενστικτώδης αίσθηση είναι ότι αυτή η μάζα ύλης έχει όψη ανθρώπινη και μάλιστα μια όψη με την οποία σχεδόν όλοι συνδεόμαστε με τρυφερά αισθήματα: είναι σχεδόν ένα μωρό. Επιπλέον υπάρχει η αίσθηση ότι αυτή η μάζα ύλης έχει μια ανθρώπινη προοπτική: να μεγαλώσει, να εξελιχθεί όπως κάθε άλλος άνθρωπος,  να ζήσει τη ζωή του όπως μπορεί καλύτερα.

Το πρόβλημα κάνουν ακόμη πιο δύσκολο πολλές ειδικές περιπτώσεις. Ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες σε πολύ μικρή ηλικία, βιασμοί που οδηγούν σε εγκυμοσύνη, εγκυμοσύνες που η επιστήμη διαγιγνώσκει ότι θα καταλήξουν σε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα υγείας, σε ανθρώπους που πιθανώς δε θα έχουν πολλές ευκαιρίες να ευημερήσουν ή θα αποτελέσουν μεγάλο βάρος στο κοντινό τους περιβάλλον. (Κάποιος θα αναφέρει εδώ ότι προσεγγίζουμε έτσι την ευγονική, ένα άλλο τεράστιο ηθικό πρόβλημα, που δεν αγγίζω εδώ.)

Μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα όμως περιπτωσιολογικά; Μπορούμε να βρούμε μια φόρμουλα όπου να διαπιστώνει πότε μια εγκυμοσύνη εμπίπτει στις παραπάνω περιπτώσεις και άρα τότε να είναι μόνο νόμιμη μια άμβλωση; Ποια ανθρώπινη συλλογιστική μπορεί να το κάνει αυτό και, στην αντίθετη περίπτωση, πώς μπορεί να αποφανθεί ότι μια άμβλωση είναι παράνομη και να υποχρεώσει μια γυναίκα να την ολοκληρώσει;

Πώς μπορείς καν να υποχρεώσεις μια γυναίκα να ολοκληρώσει μια εγκυμοσύνη; Απομακρύνοντάς της ίσως κάθε πρόσβαση σε αξιοπρεπή και νόμιμη ιατρική υπηρεσία άμβλωσης; Κάτι που έχει αποδειχτεί ότι απλά αυξάνει δραματικά την ανάπτυξη των παράνομων και ιατρικά επικινδυνότερων λύσεων;

Κάπου εδώ η αναλυτική μου προσέγγιση αρχίζει και γίνεται κουβάρι που δεν έχω την αίσθηση ότι μπορεί να λυθεί. Φτάνει στο σημείο να διατυπώσει το πρόβλημα, αλλά δε μπορεί να το απαντήσει. Αλλά το διατυπώνει διεξοδικά και χωρίς να μένει στα συνθήματα. Η τελική απάντηση λοιπόν, θα πρέπει να είναι τέτοια που να αντανακλά την κουλτούρα της εποχής μας. Και καλά θα κάνει να είναι μια τίμια και ανθρώπινη απάντηση, που να έχει λάβει στα σοβαρά κάθε πλευρά του προβλήματος.

Η δική μου προσέγγιση θα ήταν αυτή στην κατεύθυνση της μεγιστοποίησης του δυναμικού για ανθρώπινη ευημερία. Η ιδανική κατάσταση θα ήταν αυτή όπου οι πραγματικά προβληματικές εγκυμοσύνες δεν υπάρχουν και οι απλώς ανεπιθύμητες μπορούν να ολοκληρωθούν χωρίς μεγάλο προσωπικό κόστος στη γυναίκα. Αλλά ιδανικός κόσμος δεν υπάρχει και θα πρέπει να προσαρμοζόμαστε στην πραγματικότητα.

Το κοντινότερο στο ιδανικό που μπορούμε να προσεγγίσουμε ως πολιτική είναι καταρχάς το ιατρικά ασφαλές. Να στοχεύσουμε δηλαδή σε μια πολιτική που να κάνει απλά και τυπικά αποδεκτή μια άμβλωση στους πρώτους 3 μήνες (μέχρι τότε η επέμβαση θεωρείται πολύ ασφαλής και αυτό που αφαιρείται είναι κάτι επαρκώς μακρινό από άνθρωπος) και ταυτόχρονα να παρέχει όλα τα εχέγγυα, ώστε μια γυναίκα που φοβάται τις επιπλοκές στους επόμενους μήνες να στηριχθεί επαρκώς και να το κάνει.

Το πραγματικά δύσκολο ερώτημα: νόμιμη η άμβλωση σε οποιοδήποτε μήνα εγκυμοσύνης; Ναι. Το λέω με απίστευτη δυσκολία, με τεράστια συναισθηματική φόρτιση, με κόμπο στο λαιμό! Και θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ένας άνθρωπος, για να φτάσει σε μια τέτοια απόφαση, πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα να επωμιστεί ένα τεράστιο συναισθηματικό κόστος και πιθανώς κόστος υγείας. Επίσης το λέω με την ελπίδα ότι αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες και με λίγο καλύτερη ενημέρωση πάνω στο θέμα θα γίνουν ακόμη πιο λίγες. Στην τελική αν κάποια γυναίκα βρίσκεται ήδη στον 8ο μήνα, ας της δώσουμε ό,τι χρειάζεται (και το εννοώ αυτό) ώστε να αντέξει άλλον ένα, να γεννήσει το παιδί και να το δώσει στη φροντίδα του κράτους. Ας πάρει την απόφασή της ξέροντας ότι έχει επιλογή ουσιαστική!

Αφήνω λίγο την αναλυτική προσέγγιση και σε προσωπικό τόνο θέλω να πω ότι η γέννηση ενός παιδιού είναι από τα πιο καταπληκτικά πράγματα που μπορεί να ζήσει κανείς. Η ρημάδα η ζωή έχει δυσκολίες και η ελευθερία μας έχει ευθύνες. Και τη θέλουμε την ελευθερία μας. Εύχομαι κάθε ελεύθερη απόφασή μας να μπορεί να γίνεται υπό όρους καλών επιλογών και όχι εκβιαστικών λύσεων.

Θα ήθελα να φτάσουμε σε ένα επίπεδο κοινωνίας όπου κάθε εγκυμοσύνη να μην έχει την ανάγκη να θεωρηθεί τόσο ανεπιθύμητη ώστε να πρέπει να διακοπεί. Προσωπικά δε μπορώ να αντέξω την ιδέα της αφαίρεσης ενός εμβρύου πχ 7-8 μηνών και της βίαιης διακοπής της όποιας ζωής του. Στους 7-8 μήνες άλλα παιδιά γεννιούνται και ζουν κανονικά. Θα προτιμούσα να προσφέρω ένα παλάτι στην όποια γυναίκα επιλέξει να γεννήσει ένα μωρό και θα της έδινα και ένα γερό επίδομα για ένα χρόνο μετά και όποια άλλη στήριξη χρειάζεται, ως στήριξη που έφερε έναν άνθρωπο σε αυτή την κοινωνία κι ας τον παραχωρούσε στη δημόσια φροντίδα την ημέρα που αυτός γεννήθηκε. Αλλά δε θα μπορούσα και να την υποχρεώσω να το κάνει.

ΥΓ1: Μερικά επιπλέον ζητήματα που μπαίνουν στη συζήτηση είναι ο ρόλος του άντρα-πατέρα. Έχει λόγο σε όλο αυτό; Ναι, αλλά όχι τον τελικό. Είπαμε habeas corpus. Δε μπορεί να υποχρεώσει ούτε τη γέννα ούτε και την άμβλωση. Σε κάθε περίπτωση έχει επιλογή και η αρχική του πράξη ήταν πάντοτε με επίγνωση της ευθύνης.

ΥΓ2: Ηθική συνείδηση γιατρού. Μπορεί να αρνηθεί ένας γιατρός να κάνει μια άμβλωση; Ναι. Στα όρια μετά τους 3 μήνες θα πρέπει να μπορεί. Δεν υπάρχει κάποιο ιδανικό όριο. Το όριο θα πρέπει να μπει κάπου όπου να είναι πρακτικά εφαρμόσιμο.

Το πρόβλημα με τον κύριο με το γατάκι στην Αιδηψό δεν είναι η βαρύτητα του βασανισμού του ζώου. Ούτε που πλησιάζει ετούτος ο βασανισμός σε αυτό που κάνουμε πχ στα ζώα που τρώμε καθημερινά. Το πρόβλημα είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης που είναι τόση, ώστε να μπορεί να λειτουργεί μια διάθεση βασανισμού προς τέρψη δική μας ενός όντος το οποίο δε μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ενώ έχουμε ξεκάθαρα εξουσία πάνω του.

Συχνά οι χορτοφάγοι παρομοιάζουμε τα ζώα με μωρά ανθρώπων ή με ανθρώπους με νοητική υστέρηση, με όντα δηλαδή που δε μπορούν να σταθούν μόνα τους για τον εαυτό τους. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η έλλειψη ενσυναίσθησης υπάρχει καλλιεργημένη σε πολλούς ανθρώπους και θα την άφηναν εύκολα να τους κυριεύσει, αν η κοινωνία μας δεν είχε προχωρήσει τόσο μπροστά ηθικά, αν η ηθική μας δεν επεικτεινόταν και αν δεν γινόταν πιο ισχυρή μέσω της νομοθεσίας.

Θυμηθείτε πόσο βασανισμό έχει υποστεί στο παρελθόν πχ ο τρελός του χωριού. Αν δεν είστε από χωριό, σας έχω νέα. Εγώ είμαι από χωριό και έχω δει αυτά που σας αναφέρω με τα μάτια μου. Γάτα και ανήμπορος τρελός είχαν περίπου την ίδια αντιμετώπιση. Αλλά έχουμε προχωρήσει και προχωράμε κι άλλο.

Η ηθική μας μπορεί να αναφέρεται απλώς στην καθημερινή έννοια του καλού. Να κάνεις το καλό, όπως αυτό θεωρείται πάνω-κάτω καθορισμένο από την κοινωνία γύρω σου και όπως αυτό έχει διυλιστεί από την ανατροφή σου. Υπάρχει η ηθική που εφαρμόζεται στη νομοθεσία μας. Και υπάρχει και η αναλυτική ηθική, ο κλάδος της φιλοσοφίας που με λογικά επιχειρήματα προσπαθεί να δομήσει ηθικούς κανόνες .

Με τα χρόνια η ηθική μας γίνεται πιο συμπεριληπτική. Ο κύκλος δηλαδή ο οποίος περιλαμβάνει τις οντότητες στις οποίες η ηθική μας στρέφεται με θετικό πρόσημο διευρύνεται. Τα δικαιώματα των ανθρώπων αναγνωρίζονται και αποκτούν καθολική ισχύ. Το ίδιο σταδιακά και τα δικαιώματα των ζώων.

Υπάρχει το αντιχορτοφαγικό επιχείρημα πως η ηθική μας πρέπει να εστιάζει μόνο προς τις οντότητες που είναι ικανές για αντίστοιχη ηθική με εμάς. Αναγνωρίζει δηλαδή στην ηθική υποχρεωτικά την ανταποδοτικότητα. Το επιχείρημα θεωρεί ότι αναφέρεται, επομένως, μόνο στους ανθρώπους. Όμως δε συμφωνούν όλοι οι άνθρωποι στους ίδιους ηθικούς κανόνες ούτε έχουν την ικανότητα να τους αναπτύξουν με τον ίδιο τρόπο. Επιπρόσθετα υπάρχουν είδη ζώων που δείχνουν ανταπόδοση στη φροντίδα και τη στοργή τόσο μεταξύ τους όσο και των ανθρώπων.

Από αυτό αυτομάτως συμπεραίνουμε ότι δικαιούμαστε να φυλακίζουμε και να τρώμε: ανθρώπους με νοητική υστέρηση, ανθρώπους που καταδικάζονται για εγκλήματα, ανθρώπους από μέρη του κόσμου με λιγότερο συμπεριληπτική ηθική από εμάς. Το αντίστροφο θα πρέπει ισχύει με είδη ζώων όπως σκύλοι, γάτες, γουρούνια, άλογα, κατσίκες, πρόβατα κλπ. Δεν το συζητώ καν για χιμπατζήδες, γορίλες κλπ, αυτοί έχουν γλιτώσει το φάγωμα.

Μπορούμε και καλύτερα: σταματάμε να βασανίζουμε και να τρώμε όλα τα ζώα.

Image credit: “Two apes share a moment” by Indo_girl2010 is licensed under CC BY-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/?ref=openverse&atype=rich.

Αυτές τις μέρες μια νεαρή φάλαινα έχει ξωκείλει στην παραλία του Αλίμου. Κόσμος και εθελοντές προσπαθούν να τη διασώσουν, να την περιθάλψουν, γιατί είναι πληγωμένη, και να τη στείλουν πίσω στα ανοιχτά. Γιατί; Γιατί τη λυπούνται, τη συμπονούν, για να ζήσει, για να της δώσουν την ευκαιρία να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί με την ύπαρξή της!

Κυκλοφόρησε μάλιστα και ένα ομολογουμένως συγκινητικό βίντεο, όπου εθελοντές της τραγουδούν, αν και δεν ξέρω τι επίδραση μπορεί να είχε τελικά αυτό στο ζωντανό:

Ποιος δε συγκινείται με μια τέτοια σκηνή; Αλλά αν επρόκειτο για ένα τόνο στην Αλόννησο μπορεί και να τον είχαμε κάνει ήδη μακαρονάδα! Καμιά φορά οι άνθρωποι δίνουμε την εντύπωση ότι η συγκίνηση είναι ακόμη μια απόλαυση. Μπορούμε ταυτόχρονα να απολαύσουμε τη συγκίνηση της διάσωσης ενός ζώου, ενώ άνετα θα απολαμβάναμε και το κρέας του. Διαφορετικά γιατί μπαίνουμε σε τόσο κόπο για το ένα αλλά κάνουμε το ακριβώς αντίθετο για το άλλο;

Είναι λοιπόν η συγκίνηση απλώς άλλη μια απόλαυση ή είναι ένα αποτέλεσμα μιας ηθικής, λογικής επεξεργασίας που έχουμε κάνει μέσα μας; Αν είναι το δεύτερο και η επεξεργασία αυτή έχει πράγματι λογική συνέπεια, τότε το συνεπές είναι ένα και απλό: ΚΟΒΟΥΜΕ ΤΟ ΚΡΕΑΣ. Διαφορετικά ας φάμε και το ζιφιό, μπορεί να είναι νόστιμος.

Ότι είμαστε λίγο ανατολίτες, λίγο βαλκάνιοι, το ξέρουμε κι άλλοτε το σιχτιρίζουμε ενώ άλλοτε το καμαρώνουμε. Εντύπωση παρολαυτά μου έκανε μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου από το 2016 σχετικά με την έμφυλη βία και συγκεκριμένα το ερώτημα αν οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση δικαιολογείται (“Respondents were asked whether having sexual intercourse without consent was justified in nine different circumstances”).

Και μου έκανε εντύπωση γιατί το ποσοστό των Ελλήνων που δήλωσαν ότι θεωρούν ότι πράγματι υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις ήταν 32%. Ένας στους τρεις Έλληνες δηλαδή πίστευε στο -όχι και τόσο μακρινό- 2016 ότι περιπτώσεις όπως οι παρακάτω δικαιολογούν σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση: το θύμα έχει πιει ή πάρει ναρκωτικά, έχει δεχτεί κάποιον σπίτι του, φορά προκλητικά ή αποκαλυπτικά ρούχα, έχει προηγουμένως φλερτάρει με το θύτη, ο θύτης έχει μετανιώσει την πράξη του κλπ.

Προσοχή, το ερώτημα είναι αν “δικαιολογείται” (“justified”), όχι αν το θύμα θα μπορούσε να είναι πιο προσεκτικό ίσως στις κινήσεις του (πχ ας μην είχε μεθύσει). Έχουμε αρκετό δρόμο ακόμη να διανύσουμε σε αυτόν τον τομέα κι ελπίζω από το 2016 να έχουμε διανύσει μεγάλο μέρος του!

Το παραπάνω διάγραμμα είναι από τη Washingtonpost.com, ενώ το θέμα υπέπεσε στην αντίληψή μου μέσω του newsletter του Inside Story και του Ladylike.gr/.

Φρενάρισε έξω από το φαρμακείο της γειτονιάς. Ανεβοκατέβασε το τζάμι στα γρήγορα για να φύγει λίγη από την πρωινή υγρασία του Νοέμβρη και να δει καλύτερα. Μια μικρή βλαστήμια του ξέφυγε. Δευτέρα πρωί 08:30 και η ουρά ήδη σχηματισμένη. Θέση για παρκάρισμα καμία. Έβαλε πρώτη, τα λάστιχα έτριξαν και χάθηκε στη γωνία. Λίγο πιο κάτω, δίπλα σε ένα κάδο σκουπιδιών, μισή θέση κενή. Πέταξε το αυτοκίνητο εκεί στα πρόχειρα. Μισό παρκαρισμένο κανονικά, μισό μπροστά στον κάδο. Το σκουπιδιάρικο είχε ήδη περάσει πολύ νωρίς, δε θα εμπόδιζε κανέναν.

Έτρεξε να πάρει θέση στην ουρά. Αναγνώρισε κάμποσες γνωστές φάτσες. Περισσότερες από όσες θα ήθελε. Κάθε φάτσα σήμαινε 2-3 λεπτά περισσότερης αναμονής. Αλλά αυτό δεν τον πείραξε. Πιο πολύ τον πείραζε η ιδέα ότι το ο κάδος με τα σκουπίδια μπορεί να γλιστρούσε κατά τύχη και να του έγδερνε το αυτοκίνητο. Ήταν καινούριο πρακτικά, ακόμη ξεπλήρωνε τις δόσεις, δεν ήταν να τρέχει και στα φαναρτζίδικα. Κι αυτό το εβδομαδιαίο ραντεβού έξω από το φαρμακείο είχε κι αυτό το κόστος του.

Όμως αυτός θα παρέμενε πιστός στις αρχές του. Ράμπιτ τεστ κάθε Δευτέρα πρωί πριν τη δουλειά μέχρι να σβήσει ο ήλιος. Δεν είναι να ρισκάρουμε με την υγεία μας και να βάζουμε στο σώμα μας πειραματικές ουσίες. Καλύτερα στα σίγουρα. Αυτό σκέφτηκε κι άναψε ένα τσιγάρο καθώς πήρε τη θέση του στην ουρά.

Η ουρά δεν ήταν και τόσο άσχημη τελικά. Δυο θέσεις μπροστά ήταν η κοκκινομάλλα με τις μίνι φούστες και τις ψηλές μπότες, που, κατά τα φαινόμενα, ξυπνούσε τις Δευτέρες τα πρωινά περίπου την ίδια ώρα με αυτόν. Κάποιες από αυτές τις Δευτέρες είχαν βρεθεί και ο ένας πίσω από τον άλλο. Προτιμούσε τις περιπτώσεις όπου βρισκόταν αυτός πίσω της. Πλέον αντάλλασσαν και μια καλημέρα ο ένας με τον άλλο. Αυτή δούλευε σε κάποιο γραφείο. Αυτός επίσης. Είχαν κοινές αναφορές.

Δυο λεπτά αργότερα κατέφτασε στην ουρά η μαυρομάλλα που βαφόταν σχετικά έντονα. Δεν τον χάλαγε όμως. Κι αυτή πάνω-κάτω τακτική στο ραντεβού της. Όπως και στις αρχές της, άλλωστε! Με αυτήν δεν είχαν ακόμη συνάψει οικειότητες. Στάθηκε πίσω του. – Ευκαιρία, σκέφτηκε αυτός.

Έτριψε τα χέρια του. Ήπιος ακόμη ο χειμώνας και ο ήλιος ανέβαινε σιγά-σιγά στο βάθος. Αλλά πετάχτηκε από το αυτοκίνητο χωρίς σακάκι κι αισθάνθηκε λιγάκι το Νοέμβρη στα κόκαλά του. Αυτό το τρίψιμο των χεριών όμως ήταν ταυτόχρονα και κίνηση προσέγγισης. – Δροσούλα έχει σήμερα, είπε στη μαυρομάλλα. – Ναι, ναι, του έγνεψε εκείνη χαμογελαστά.

Την αρχή του φλερτ διέκοψε η φωνή του φαρμακοποιού, καθώς βγήκε στο κατώφλι του καταστήματος να συντονίσει την ουρά, η οποία είχε μεγαλώσει. – Όσοι έχουν έρθει για ράπιντ τεστ να σταθούν στα δεξιά, παρακαλώ, φώναξε. Χωρίς δεύτερη κουβέντα το μεγαλύτερο μέρος της ουράς μετακινήθηκε προς τα δεξιά, με τιμιότητα και τάξη, χωρίς να χαλάσει τη σειρά προτεραιότητας. Οι λίγοι υπόλοιποι πελάτες άρχισαν να εξυπηρετούνται από έναν υπάλληλο του φαρμακείου, ενώ αυτοί στα δεξιά από τους υπόλοιπους.

– Η ουρά εδώ είναι για τα τεστ, ακούστηκε μια φωνή από το δρόμο. Ένας οδηγός είχε κατεβάσει το τζάμι και ρωτούσε. Ή κοιτούσε την κοκκινομάλλα. Ή και τα δύο. – Ναι, ναι, εδώ είναι, του είπαν δυο-τρεις εν χορώ. Ανέβασε το τζάμι και συνέχισε, αναζητώντας θέση για παρκάρισμα. – Δίπλα στον κάδο δε σε βλέπω να βρίσκεις, αναφώνησε χαιρέκακα. – Πώς είπες; ρώτησε η μαυρομάλλα. – Τίποτα-τίποτα, κάτι δικά μου, είπε αυτός.

Η ουρά στα αριστερά είχε εκμηδενιστεί. Η ουρά στα δεξιά όλο και αυξανόταν. Η ώρα πλησίαζε 09:00. Καλή η πλάκα και το φλερτ αλλά πόσο ευέλικτο να το κάνεις και το ωράριο! Είχε αρχίσει να αδημονεί. Παραδίπλα μακριές μπατονέτες βυθίζονταν σε ανθρώπινα ρουθούνια πυρετωδώς. Βαθιά. Πολύ βαθιά. Πιο βαθιά από τα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

– Φανταστείτε να έπρεπε να μπαίνει σε άλλη τρύπα η μπατονέτα, κάγχασε ανυπόμονα και κάπως φωναχτά, δε θα τελειώναμε ποτέ. Κανασδυό νεαροί ακόμη πιο πίσω χασκογέλασαν. Η κοκκινομάλλα και η μαυρομάλλα χαμογέλασαν. Οι υπόλοιποι δεν άκουσαν ή έκαναν ότι δεν άκουσαν. Παρολαυτά πήρε θάρρος και συνέχισε. – Διαχωρίζουν τους ανθρώπους, οι εμβολιασμένοι από εδώ, οι ανεμβολίαστοι από εκεί, λες και είμαστε πρόβατα.

– Σας παρακαλώ, κύριε, μη φωνάζετε, του έτεινε κάπως αυστηρά ο φαρμακοποιός, βγάζοντας κάπως απότομα μια μπατονέτα από ένα ρουθούνι. Η φάτσα στο ρουθούνι μόρφασε. – Με συγχωρείτε, δεν ήθελα να σας πονέσω, είπε ο φαρμακοποιός στη φάτσα. Η φάτσα δεν είπε τίποτα. Ήθελε απλά να τελειώνει.

Μαζεύτηκε και δε συνέχισε το λογύδριο. Το προηγούμενο βράδυ μόλις είχε διαβάσει μερικά καταπληκτικά άρθρα στην ομάδα του Φέισμπουκ που παρακολουθούσε, τους “Έλληνες Ενωμένους Ενάντια στο Ταξικό Σύστημα Ιατρικής” (ΕΕΕΤΣΙ). Ήταν έτοιμος να αραδιάσει μερικά στατιστικά που θα έκαναν και νομπελίστες να γονατίσουν. Αλλά κρατήθηκε, είπε να δώσει τόπο στην οργή. Η σειρά του έφτανε κιόλας.

Η κοκκινομάλλα πήρε τη θέση της για τη ρουθουνιά. Κάθισε στην καρέκλα που είχε τοποθετήσει ο φαρμακοποιός για αυτή τη δουλειά, έγειρε προς τα πίσω με χάρη και τον άφησε να επιτελέσει αυτή την ανίερη αλλά απαραίτητη πράξη. Ο φαρμακοποιός δεν είχε ιδέα για αυτές της τις σκέψεις και πράγματι ολοκλήρωσε την πράξη του γρήγορα. Αυτή σηκώθηκε χαμογελαστή. – Όλα συνηθίζονται, είπε προς καμία συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Η υπομονή του αυτομάτως ξαναγέμισε σαν επαναφορτιζόμενη μπαταρία. Της έγνεψε αντίο γελαστά και άρχισε να παίρνει τη θέση του κι εκείνος. Ένας, δύο… ήταν τρίτος στη σειρά πλέον. Ώρα 09:10. – Πάμε να το κάνουμε και σήμερα, σαν άντρες, σκέφτηκε, σιγά το πράμα.

Κάθισε στην καρέκλα. Ήταν ζεστή. Έγειρε πίσω το κεφάλι αργά και υπομονετικά. Ο φαρμακοποιός έβγαλε τις δοκιμαστικές μπατονέτες από το σακουλάκι τους και έσπρωξε αργά και απαλά τη μία στο ένα του ρουθούνι. Δεν τον πόνεσε. Ήταν ένα αίσθημα λίγο ενοχλητικό αλλά πλέον γνώριμο. Ένα γαργάλημα που εξελισσόταν σε μικρό κάψιμο. Το κάψιμο γινόταν όλο και πιο έντονο και θύμιζε κάτι ανάμεσα σε παρόρμηση για φτέρνισμα και τάση για αναγούλα.

Έκλεισε τα μάτια και ανέπνευσε μεθοδικά από το στόμα. Ο χρόνος κυλούσε κάπως πιο αργά μα και ανεκτά έτσι. Ήξερε πως δεν έπρεπε να εστιάσει σε εκείνο το σημείο για να μην κάνει την αίσθηση χειρότερη. Ανέπνευσε βαθιά και στη σκέψη του ήρθε η πρωινή υγρασία πάνω στο αυτοκίνητο, που μετατρεπόταν σε νερό, καθώς ο ήλιος ανέβαινε ψηλά, η χαρά της καινούριας ημέρας, η ανυπομονησία να φτάσει στον προορισμό του. Κι εκείνο το τραγούδι που λέει για το τέλος του Νοέμβρη…

Την αυτοσυγκέντρωσή του έσπασε η εισερχόμενη κλήση ενός κινητού. Γύρισε το κεφάλι απότομα. Η μπατονέτα έφυγε από το χέρι του φαρμακοποιού κι έμεινε να κρέμεται από το ρουθούνι του. Η ομήγυρη χαμογέλασε στη θέα του. Ήταν το κινητό της μαυρομάλλας. Έπαιζε το “Wake me up, when September ends”.

– Διάολε, σκέφτηκε, με τη μπατονέτα καρφωμένη στο ρουθούνι και τα βλέμματα στραμμένα πάνω του, λάθος το θυμόμουν το κομμάτι, για το Σεπτέμβριο λέει το κομμάτι, όχι για το Νοέμβριο… ο θεός ξέρει τι άλλο μπορεί να έχω καταλάβει λάθος!

[Photo credit: https://www.pexels.com/photo/ethic-man-looking-through-misted-window-of-car-6965282/]

Ευτυχία. Δύσκολο πράγμα. Και να το πετύχεις αλλά και να το ορίσεις. Να, τα λέει εδώ ωραία και ο Κάνεμαν, κάθε άνθρωπος μπορεί να αντιλαμβάνεται τόσο διαφορετικά πράγματα όταν μιλά για ευτυχία, ώστε η λέξη καταντά σχεδόν άχρηστη:

Κι όχι μόνο εννοούμε διαφορετικά πράγματα, αλλά αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά την έννοια αυτή όταν αναφερόμαστε στο παρελθόν, στις αναμνήσεις μας, και διαφορετικά όταν αναφερόμαστε στο τώρα, σε αυτό που βιώνουμε τώρα!

Υπό αυτή την έννοια, η διάσημη φράση “the pursuit of hapiness”, που αναφέρεται χαρακτηριστικά στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ (4η Ιουλίου 1776), καλώς μιλά πρώτα για τη ζωή και την ελευθερία, αξίες απαραίτητες προϋποθέσεις για να επιδιώξει ο κάθε άνθρωπος τη δική του ευτυχία:

We hold these truths to be sacred & undeniable; that all men are created equal & independent, that from that equal creation they derive rights inherent & inalienable, among which are the preservation of life, & liberty, & the pursuit of happiness;

Αρκεί όμως να είσαι ζωντανός και ελεύθερος για επιτύχεις την ευτυχία; Καταρχήν η επίτευξη της ευτυχίας είναι έννοια ακόμη πιο ρευστή και υποκειμενική από την ίδια την ευτυχία. Δεν έχουμε κανένα ασφαλή και αντικειμενικό τρόπο να τη προσδιορίσουμε και να τη μετρήσουμε αλλά ούτε και να τη διασφαλίσουμε για όλους.

Άρα και εδώ ο όρος “επιδίωξη” τίθεται πολύ σοφά: μπορούμε να προσπαθήσουμε  να εξασφαλίσουμε τις συνθήκες ώστε να ζήσουμε ελεύθεροι και να την επιδιώξουμε. Το αν θα την επιτύχουμε τελικά είναι κάτι πολύ-πολύ προσωπικό. Και ξανά αξίζει διπλά η επισήμανση του Κάνεμαν για το πριν και το τώρα. Μπορούμε δηλαδή να έχουμε έναν επιζήσαντα του ολοκαυτώματος, που έζησε και βίωσε φρίκη, αλλά πέθανε ευτυχής, και έναν καλοπερασμένο άνθρωπο που έζησε χωρίς δυσκολίες αλλά ούτε και ικανοποίηση.

Δύσκολο να την προσεγγίσεις λοιπόν. Ο παππούς μου δήλωνε στα βαθιά γεράματά του ότι ήταν ευτυχής, γιατί επιβίωσε από χίλιες δύο κακουχίες, κάποιες κυριολεκτικά θανάσιμες, αλλά “άφησε τόσους άτυχους πίσω του”, όπως έλεγε χαρακτηριστικά. Δύσκολο και πολύ προσωπικό.

Και κατά πόσο μπορεί να πλησιάσει κανείς την ευτυχία, όταν μεγάλο μέρος της δεν εξαρτάται καν από τον τρόπο που θα ζήσουμε τις ζωές μας και τις επιλογές μας, αλλά από τα γονίδιά μας; Ας πούμε ότι τουλάχιστον υπάρχει και μεγάλο μέρος της που τελικά εξαρτάται από εμάς. Ας πούμε ότι τα κακά γονίδια είναι σαν ένα κουτσό πόδι που το κουβαλάμε, μας πάει παρακάτω με δυσκολία, αλλά δε μας σκοτώνει.

Θα μπορούσαμε όμως ίσως να συμφωνήσουμε σε μερικούς θεμελιώδεις στόχους, που, όχι μόνο διαφυλάσσουν τη ζωή και την ελευθερία μας, αλλά τους δίνουν και λίγη παραπάνω αξία, ώστε να μπορέσουμε όλοι πραγματικά να επιδιώξουμε μια κάποια προσωπική ευτυχία με αξιώσεις;

Ο Κάνεμαν μαγικά εντοπίζει στις ΗΠΑ (μέσω του Gallup “Happiness” Report) ότι στο όριο των 60.000 δολλαρίων ετησίου εισοδήματος αλλάζει η εντύπωση των ανθρώπων για την ευτυχία τους. Πλησιάζοντάς το από κάτω η ευτυχία αυξάνεται. Υπερβαίνοντάς το η αύξηση σταματά. Τα λεφτά δε φέρνουν την ευτυχία, θα αναφωνήσει κανείς. Και θα έχει δίκιο. Αλλά η έλλειψή τους εύκολα φέρνει δυστυχία. Τα 60.000 δολλάρια κατά διαβολική σύμπτωση είναι η διάμεση τιμή όλων των εισοδημάτων στις ΗΠΑ.

Η έννοια του ελάχιστου εισοδήματος έχει συζητηθεί(Πίκεττυ, Μπέργκμαν), όμως πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί με δίκαιο τρόπο και χωρίς να δημιουργεί πληθωριστικά φαινόμενα που θα ακυρώνουν αυτό που προσπαθεί να ρυθμίσει εξαρχής;

Πιστεύω ότι μια σύγχρονη, φιλελεύθερη, δημοκρατική κοινωνία οφείλει να εξασφαλίζει τους ελάχιστους δυνατούς όρους για τη μεγιστοποίηση της ευτυχίας των πολιτών της, εξασφαλίζοντας πρόσβαση σε ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες, ποιοτική παιδεία και ποιοτική υγεία. Και φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι όλες αυτές θα πρέπει να παρέχονται από το κράτος. Μάλλον το αντίθετο!

Για τα υπόλοιπα θα πρέπει να εμπιστευθούμε το άτομο.

Μερικές -ολίγον τι τυχαίες- σκέψεις σχετικά με το μέγα σκάνδαλο των ντελιβεράδων του e-food, που συγκλόνισε τα σόσιαλ μήντιά μας, που η εταιρεία αρχικά τους πρότεινε να αλλάξουν σχέση εργασίας, μην ανανεώνοντας της σύμβασή τους και προτείνοντάς τους να συνεχίσουν τη συνεργασία με αυτήν, αν το επιθυμούν, ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Σχετικά με το #cancelefood δηλαδή.

Καταρχάς εδώ φαίνεται να συγκρούεται το αίσθημά μας ανάμεσα στο ηθικό και το νόμιμο. Παρόλο που η εταιρεία τελικά υπαναχώρησε, δεν κατάλαβα αν πράγματι η πρότασή της προς τους εργαζομένους ήταν παράνομη. Αν ήταν με βάση τη νομοθεσία τότε τα πράγματα είναι απλά. Αν δεν ήταν τότε ας εξετάσουμε αν η πρόταση ήταν μη ηθική. Θα εκπλαγώ όμως μια τέτοια εταιρεία με τέτοιο μέγεθος να μην ξέρει την κείμενη νομοθεσία. Η υπαναχώρησή της θα ήταν μάλλον επικοινωνιακή διαχείριση.

Ένας παραδοσιακός ντελιβεράς δούλευε σε ένα συνοικιακό μαγαζί, σπανίως με επίσημη σχέση εργασίας, μαύρα κι ανασφάλιστα δηλαδή, συχνά με δικό του μηχανάκι που το συντηρούσε με δικά του έξοδα. Στην εν λόγω εταιρεία αυτό δεν ισχύει πια, ήταν ένας κανονικός υπάλληλος.

Η εταιρεία έκανε τη συγκεκριμένη πρόταση σε 100 από τους 3000 περίπου υπαλλήλους που έχει σε αυτή τη θέση. Σε αυτούς που θεώρησε ότι δεν έχουν την επιθυμητή αποτελεσματικότητα. Η μέτρηση της αποτελεσματικότητας δεν είναι καταρχήν κακό πράμα. Δε βρίσκω τόσο ηθικό να τσουβαλιάζονται όλοι οι υπάλληλοι ανεξάρτητα από την αποτελεσματικότητά τους. Δεν είναι δίκαιο για τους ικανότερους και αποτελεσματικότερους.

Έστω ότι ένας ντελιβεράς κάνει (θα βάλω ακραία νούμερα για να δούμε μερικές τάξεις μεγέθους) 1 παραγγελία ανά 30 λεπτά (προφανώς δεν είναι όλες οι μέρες και ώρες ίδιες, θα υπάρχουν μέρες και ώρες αιχμής αλλά και μέρες και ώρες βαρεμάρας). Άρα 16 παραγγελίες στο 8ωρο (αν μιλάμε για ένα νορμάλ 8ωρο, που στο e-food πιστεύω θα το σέβονται γιατί είναι μεγάλη εταιρεία. Έστω ότι παίρνει (κι ελπίζω κι εσύ που διαβάζεις αλλά και όλοι όσοι κόπτονται για τα δικαιώματά του) 1.00€ φιλοδώρημα ανά παραγγελία (είπαμε τάξη μεγέθους προσπαθώ να προσδιορίσω). Άρα έχουμε φιλοδωρήματα 16€ την ημέρα. Σε μια νορμάλ εργασιακή σχέση πενθήμερης εργασίας έχουμε 80€ την εβδομάδα, επομένως 320€ το μήνα. Αν παίρνει και το βασικό μισθό, που σε μια τυπική εργασιακή σχέση με μια εταιρεία (και όχι με το μαγαζάκι της γειτονιάς θα τα παίρνει) δηλαδή 650€ το μήνα φτάνει κοντά στα 1000€ το μήνα.

Αυτά δεν είναι ένας κακός μισθός για μια θέση εργασίας που δεν απαιτεί κάποια εξειδίκευση, πτυχίο, γνώση ή έστω προϋπηρεσία. Δε λέω ότι είναι πολλά, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι υπάρχουν κίνδυνοι στο δρόμο και συχνά κακές καιρικές συνθήκες, αλλά σε μια σε περίοδο παρατεταμένης ύφεσης είναι πολύ σημαντικά. Με στενοχωρεί, για να είμαι ειλικρινής, όταν βλέπω ανθρώπους μεγάλης ηλικίας να κάνουν αυτή τη δουλειά. Ίσως γιατί κάνω διάφορες υποθέσεις στο μυαλό μου για την υπόλοιπη κατάσταση της ζωής τους, που δεν ξέρω αν ισχύουν ή όχι.

Γιατί κάνω τις παραπάνω σκέψεις. Ε, γιατί ένας ντελιβεράς με την “επέλαση” εταιρειών όπως η e-food δεν πιστεύω ότι την έχει πιο άσχημα από ό,τι πριν. Μάλλον την έχει αισθητά καλύτερα με επίσημες σχέσεις εργασίας και σταθερό εισόδημα!

Αλλά και το κατάστημα εστίασης πιστεύω από το efood ωφελείται ιδιαίτερα. Διαφημίζεται εκεί που δε θα μπορούσε να το κάνει διαφορετικά και αυξάνει την εμβέλειά του. Ταυτόχρονα δεν έχει ανάγκη να συντηρεί επιπλέον υπαλλήλους το ίδιο ή να τους συντηρεί σε ένα ενδιάμεσο καθεστώς για να το συμφέρει. Έχω την εντύπωση ότι όλοι τελικά ωφελούνται Δε μιλάμε καν για μια λουδδιτική περίπτωση όπου κάποια ομάδα ανθρώπων χάνουν τη δουλειά τους καθώς η τεχνολογία τους καθιστά παρωχημένους.

Έπειτα στο δημόσιο διάλογο που γίνεται η θέση του επιχειρηματία είναι πάντα αντιδημοφιλής. Όλοι θεωρούν ότι ο επιχειρηματίας βγάζει εύκολα και πολλά λεφτά, τα φυλάει σε σεντούκια και δεν τα μοιράζεται με τους ανθρακωρύχους που σκάβουν από κάτω. Όμως ο επιχειρηματίας παίρνει όλο το ρίσκο της επιτυχίας της επιχείρησης και είναι αυτός που απαιτείται να έχει το ιδιαίτερο προσωπικό κίνητρο που θα κινήσει την επιχείρηση και θα την κάνει να αναπτυχθεί. Αυτό δε μπορεί να το υποτιμούμε. Πρόκειται για κλασσικό ελληνικό μύθο.

Άκουσα απόψεις για σωστό και δίκαιο μισθό αλλά στις συζητήσεις που συμμετείχα δεν άκουσα πόσος είναι αυτός. Μόνο γενικότητες κι ευχολόγια. Κάποιος είπε το 25% των κερδών να μοιράζεται ως μετοχές στους υπαλλήλους. Καλά αυτό συχνά γίνεται σε ένα βαθμό (όχι 25% βέβαια) αλλά αυτό το περίσσευμα πηγαίνει σε αυτούς που επηρέασαν πιο επιδραστικά την επιτυχία της επιχείρησης. Και φυσικά δεν είναι κάθε επιχείρηση εισηγμένη για να δίνει μετοχές δεξιά κι αριστερά. Και φυσικά για ρωτήστε τι θα κάνουν οι μέτοχοι αν η επιχείρηση αρχίσει να σκορπά μετοχές έτσι ή πού θα πάει η τιμή της μετοχής που χαρίστηκε την επόμενη ημέρα.

Κάποιοι μίλησαν για δεσπόζουσα θέση του e-food. Αλλά εδώ αυτός ο όρος δεν ισχύει. Μπορεί η εταιρεία αυτή να είναι ηγέτης στο χώρο αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει μέγεθος ούτε και πρακτικές που να καταπνίγουν τον ανταγωνισμό ή να εκβιάζουν την αγορά. Υπάρχουν πολλές ανταγωνιστικές εταιρείες και εφαρμογές και τα καταστήματα που συνεργάζονται μαζί της δεν έχουν σχέση αποκλειστικότητας.

Στην πραγματικότητα ο κόσμος θέλει αυτό που του δίνει λύση καλή και προσιτή. Και το e-food ήταν πρωτοπόρος την Ελλάδα ακριβώς σε αυτό. Ακούστηκε ότι είναι απλά ένα app. Στην πραγματικότητα είναι μια μεγάλη τεχνολογική πλατφόρμα που λύνει σε πραγματικό χρόνο μεγάλα προβλήματα εφοδιαστικής αλυσίδας και διαχείρισης στόλου. (Δεν είναι η καλύτερη, το Wolt το κάνει πολύ καλύτερα, αλλά το κάνει καλά.)

Αν το e-food επηρεαστεί από την όλη κατακραυγή έχει μικρή σημασία, γιατί η εξέλιξή του τελικά εξαρτάται κυρίως από ένα πράγμα: παρέχει μια υπηρεσία που οι άλλοι άνθρωποι θέλουν να αγοράσουν; Ναι ή όχι; Εκεί κρίνεται το παιχνίδι. Κι εντωμεταξύ ο μόνος που μπορεί να εξασφαλίσει τον εργαζόμενο είναι μια τίμια νομοθεσία.

Πάγια θέση μου είναι ότι τα άκρα πρέπει να εξωθούνται όσο το δυνατόν περισσότερο εκεί: στα άκρα. Να φωτίζονται, να αναδεικνύονται, να συμπιέζονται και να δίνουν χώρο στο κέντρο. Γιατί στο κέντρο βρίσκονται οι δημιουργικές, οι προοδευτικές δυνάμεις. Γιατί στα άκρα βρίσκονται οι διχαστικές δυνάμεις. Όσο καλλιεργούμε τα άκρα, τόσο θα τα βρίσκουμε μπροστά μας στο μέλλον.

Οι πραγματικά ακραίοι είναι λίγοι. Ας είναι ακραίοι και ας μείνουν τέτοιοι. Οι ακόλουθοί τους όμως μπορούν να είναι λίγοι. Χαϊδεύοντας αυτιά και δίνοντάς τους χώρο και εξουσία αυξάνουμε τους ακόλουθούς τους και τις εξαρτήσεις μας από αυτούς. Αυτά είναι βαρίδια που θα τα κουβαλάμε.

Αυτό κάναμε στο παρελθόν και τώρα πληρώνουμε γραμμάτια σε καρατζαφυρυπουργούς, σε αντιεμβολιαστές, σε μακεδονομάχους, όπως παλιότερα σε αντιευρωπαϊστές, σε αγανακτισμένους, σε συλλαλητήρια για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες.

Δε λέω ότι αναγκαστικά όλοι αυτοί είναι ίδιοι ή ανήκουν στον ίδιο χώρο. Ίσα ίσα μπορεί να ανήκουν σε αντιδιαμετρικά άκρα. Αλλά άκρα. Όμως λειτουργούν με παρόμοια προβληματικό τρόπο. Και δεν ωφελεί η πλάνη της σύνθεσης που θα τους συμπεριλάβει. Θα ωφελούσε πολύ περισσότερο η μεγιστοποίηση της σύνθεσης προς την άλλη κατεύθυνση, προς το κέντρο.

Αλλά ο καιροσκοπισμός δεν αφήνει περιθώρια. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι τελευταίες εκλογές: Τσίπρας να συνεργάζεται με ΑΝΕΛ και Μητσοτάκης να αλιεύει από όλο και δεξιότερα. Και οι δύο από καθαρό καιροσκοπισμό! Ενώ θα μπορούσαν να έχουν πολύ ευρύτερες συναινέσεις στο κέντρο. Ο καιροσκοπισμός όμως υποθηκεύει το μέλλον. Τα γραμμάτια πληρώνονται και με τόκο.

—

Σήμερα έφυγε και ο Μίκης Θεοδωράκης. Ένας από τους λόγους που θα τον θυμάμαι είναι ότι εκτός από σέρπικους και ήλιους νοητούς έγραψε και τέτοιες κομματάρες:

Πουλάει το site του OAED sexonline; Είναι στον ΟΤΕ ληστές; Ήταν ο George Bush Jr a miserable failure; Θέλω να πω όχι και στα τρία αν και το τελευταίο σε βάζει σε σκέψεις. Και τα τρία παραπάνω πάντως έχουν ένα κοινό: είναι περιπτώσεις θυμάτων του φαινομένου που λέγεται Google bombing.

Το φαινόμενο ήρθε στην επιφάνεια πρόσφατα στην Ελλάδα όταν παρατηρήθηκε πως το site του ΟΑΕΔ εμφανίζεται στα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης της Google, και μάλιστα πρώτο, στο λήμμα “sexonline”. Είναι αλήθεια, αυτό πράγματι συνέβη και συμβαίνει ακόμη και τώρα.

Ζούμε και σε περίεργες εποχές, ο δημόσιος βίος είναι στο μικροσκόπιο, την εκάστοτε κυβέρνηση την περιμένουν όλοι στη γωνία, οπότε δεν άργησαν να ακουστούν οι φωνές: χάκεψαν τον ΟΑΕΔ κλπ. Άλλωστε το ελληνικό δημόσιο έχει δώσει τους λόγους για να το κατηγορεί ο καθένας με κάθε αφορμή. Όχι όμως εδώ!

Καταρχάς το “χάκεμα” αυτό δεν είναι παρά μια σελίδα αποτελεσμάτων αναζήτησης του site του ΟΑΕΔ, αυτή εδώ: https://oaed.gr/search/?q=%F0%9F%AA%80%E2%9D%A4%EF%B8%8F%EF%B8%8Fwww.weke.xyz%F0%9F%AA%80%E2%9D%A4%EF%B8%8F%EF%B8%8FHomosexuell+Sex+Online+Ketterschwang.+DATING+SITE+Homosexuell+Sex+Online+Ketterschwang,+Dating+Online+Homosexuell+Sex+Online+Ketterschwang. Ναι, μέσα στα κορακίστικα αυτά θα αναγνωρίσετε και τις επίμαχες λέξεις sex online.

Το γεγονός ότι αυτή η σελίδα είναι σελίδα αποτελεσμάτων αναζήτησης σημαίνει ότι στη διεύθυνση αυτή μπορεί να εμφανιστεί οτιδήποτε πληκτρολογήσει ένας οποιοσδήποτε χρήστης στο αντίστοιχο πεδίο αναζήτησης. Μπορώ να πληκτρολογήσω δηλαδή “Ο Τάκης είναι γαμάτος” και η αναζήτηση, μην ξέροντας τι αναζητώ, θα το ψάξει: https://oaed.gr/search?q=%CE%9F+%CE%A4%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82+%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9+%CE%B3%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82.

Άντε να έκανε κάποιο στοιχειώδες φιλτράρισμα για λόγους ασφάλειας, αλλά δε θα κάτσει να φιλτράρει τη βλακεία του καθενός. Αλλά δεν πρόκειται για κάποιο χάκεμα! Εκπλήσσει βέβαια το γεγονός ότι αυτή η διεύθυνση εμφανίζεται στα αποτελέσματα της αναζήτησης στη Google. Αυτό το παραδέχομαι!

Καταρχάς για έναν ιστότοπο αυτό είναι κατά βάση καλό, αν και θα το προτιμούσα να συμβαίνει σε αναζητήσεις που πράγματι επιστρέφουν κάποια υπαρκτά αποτελέσματα. Αυτή δεν είναι μία τέτοια. Μια τέτοια σελίδα θα μπορούσε να επιστρέφει (έστω και υπογείως) ένα μήνυμα λάθους 404, που δείχνει ότι δεν υπάρχει περιεχόμενο. Αλλά το θεωρώ πταίσμα αυτό από τεχνική άποψη.

Κατά δεύτερον, για να συμβεί αυτό πρέπει να έχει συμβεί κάτι έξω και μακριά από τον ιστότοπο και χωρίς τη γνώση των διαχειριστών του. Αυτό που πρέπει να έχει συμβεί λέγεται Google bombing και είναι μια τεχνική όπου άλλοι ιστότοποι αναφέρονται μαζικά (εξού και bombing) σε έναν άλλο ιστότοπο, σαν αυτό του ΟΑΕΔ, με συνδέσμους πάνω στους οποίους έχουν τοποθετήσει κάποιες συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά, όπως εδώ το sexonline. Η Google δίνει πολύ μεγάλη σημασία σε αυτούς τους σύνδεσμους καθώς το τι πιστεύουν  οι άλλοι για εσένα στο διαδίκτυο και υπό το πρίσμα των αποτελεσμάτων στις μηχανές αναζήτησης έχει μεγάλη αξία. Αυτό είναι κάτι που γενικά δουλεύει καλά αν και έχει εξαιρέσεις όπως εδώ. Φυσικά για να πειστεί η Google ότι η λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιούν οι άλλοι για σένα έχουν πράγματι αξία αυτοί οι άλλοι ιστότοποι πρέπει να είναι καμπόσοι και σχετικά αξιόπιστοι.

Όμως αυτό συμβαίνει και έχει ξανασυμβεί! Πολύ γνωστή έγινε το 2004 η περίπτωση του George Bush Jr, όταν εμφανιζόταν πρώτος στην αναζήτηση για miserable failure. Γνωστή επίσης έγινε στην Ελλάδα η περίπτωση του ΟΤΕ το 2008 όταν εμφανίστηκε πρώτος στην αναζήτηση για ληστές” (κρίμα που δεν έχω κρατήσει screenshots από εκείνη την εποχή). Αυτό πρέπει να έγινε τώρα εδώ και με τον ΟΑΕΔ.

Πρέπει να προσθέσουμε ότι αυτό δεν είναι κάτι εξαιρετικά απλό να γίνει. Όσοι ασχολούνται με search engine optimisation θα το θεωρούσαν δύσκολο και μάλιστα σε ένα λήμμα που περιλαμβάνει τη λέξη sex που, κακά τα ψέμματα, είναι πολύ δημοφιλής στο διαδίκτυο. Ίσως εδώ βοήθησε το γεγονός ότι το λήμμα ήταν μια λέξη, δηλαδή sexonline και όχι δύο, δηλαδή sex online. Επιπλέον η Google αυτά τα αναγνωρίζει μάλλον γρήγορα και τα διορθώνει, ενώ οι ιστότοποι που πλήττονται έχουν κάποια εργαλεία να αναφέρουν αυτούς τους συνδέσμους προς τους ίδιους ως μη επιθυμητούς (disavow).

Πάντως κανείς δεν χάκεψε το site του ΟΑΕΔ ούτε κατά διάνοια.