Το International Design Conference στο Άσπεν του Κολοράντο, που ξεκίνησε το 1951, ήταν μια εμπορική έκθεση που φιλοδοξούσε να συνδυάσει τη μοντέρνα τέχνη, το ντηζάιν και το εμπόριο, καθώς ήταν σαφές ότι το τελευταίο θα μπορούσε να ενισχυθεί από τα δύο πρώτα. Το 1983 βρέθηκε εκεί ο Στιβ Τζομπς, ο συνιδρυτής της Apple για να δώσει μια ομιλία απευθυνόμενος στους ντηζάινερς της εποχής και να τους εμπνεύσει να ασχοληθούν με τις νέες καικαταπληκτικές τεχνολογίες που αναδύονταν και ο ίδιος πρέσβευε.
Τους είπε τα παρακάτω:
Μίλησε για την επανάσταση των προσωπικών υπολογιστών με όρους τεχνολογικής επανάστασης και κάνοντας παραλληλισμούς με τη βιομηχανική επανάσταση και την εξέλιξή της.
Είπε πως οι υπολογιστές είναι εργαλεία που έχουν ανάγκη από καλό ντηζάιν και κάλεσε τους παρευρισκόμενους να ασχοληθούν με αυτούς επαγγελματικά. Θέλουμε απλώς σπουδαίους ανθρώπους να μας βοηθήσουν, είπε, αφού επισήμανε το ανοιχτό πνεύμα εργασίας στη Σίλικον Βάλεϊ της εποχής.
Οραματίστηκε μια εποχή όπου οι μηχανές θα μπορούν “να αντιλαμβάνονται το υποκείμενο πνεύμα ενός συνόλου λέξεων” και θα μπορούν να μας απαντούν με βάση αυτό με νέες πληροφορίες.
Αναφέρθηκε στο Aspen Movie Map, ένα πείραμα του MIT από το 1978, όπου ο χρήστης πλοηγείται στην πόλη μέσα από πραγματικές εικόνες των δρόμων και με δυνατότητα να στρίβει στους δρόμους.
Ρωτήθηκε πώς θα συνεργάζονται τόσοι υπολογιστές μεταξύ τους και απάντησε ότι θα δημιουργηθούν κοινότητες ανθρώπων που θα συνεργαστούν και θα αναπτύξουν τα απαραίτητα πρωτόκολλα.
Εξήγησε πώς το λογισμικό μπορεί να λειτουργήσει ως μια ξεχωριστή οικονομία πάνω στην πλατφόρμα υλικού των προσωπικών υπολογιστών. Κάτι που χρωστάμε εν πολλοίς στον Μπιλ Γκέιτς.
Είμαστε απλώς το άθροισμα των συστατικών μας; Δηλαδή είμαστε 2 χέρια, 2 πόδια, ένα κεφάλι, κοκ και αυτή η λίστα είναι ικανή να μας περιγράψει πλήρως; Ενστικτωδώς νομίζω όλοι θα πούμε όχι. Αυτοί που αντιμετωπίζουν το θέμα κάπως πιο μεταφυσικά ή θρησκευτικά θα το αναγάγουν σε αξίες αυθύπαρκτες ή θεόσταλτες, σε κάτι ανώτερο από εμάς που όμως μας επικαθορίζει. Αλλά και οι πλέον ρασιοναλιστές, οι άθεοι, θα συμφωνήσουν πιστεύω όμως για διαφορετικούς λόγους. Αυτή την αξία που έχουμε πάνω από τα καθαρά υλικά συστατικά μας την έχουμε γιατί εμείς τη δίνουμε σε εμάς, έχουμε ηθική που την αναλύουμε και τη φιλοσοφούμε και την εξελίσσουμε.
Με το παραπάνω δεν ισχυρίζομαι ότι έχουμε μη υλικά συστατικά, όμως η αξία αυτή που προσδίνουμε πχ στην ανθρώπινη ζωή είναι κάτι που δεν υπάρχει στην ύλη, είναι μια ιδέα που η ανθρώπινη ύλη μπορεί να συλλάβει και να διατυπώσει. Μη με ρωτήσετε αν αυτή η ιδέα προϋπήρχε και την ανακαλύψαμε. Δεν έχω καμία ένδειξη που να δείχνει προς αυτή την κατεύθυνση.
Και τι σημασία έχουν τα παραπάνω τα αυτονόητα, όπως τα παρουσιάζω εγώ τουλάχιστον; Έχουν. Γιατί οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι αθροίσματα ανθρώπων που συνυπάρχουν. Και φοβάμαι ότι ζούμε σε εποχές έντονης πόλωσης, όπου το άθροισμα των κοινωνιών μας μειώνεται, καθώς χωριζόμαστε σε στρατόπεδα με, κατά τα φαινόμενα, ολοένα και λιγότερα κοινά στοιχεία, ολοένα και λιγότερους κοινούς στόχους, στρατόπεδα ολοένα και πιο στεγανά, χωρίς μεγάλες επικαλύψεις. Τα παραδοσιακά ενωτικά στοιχεία μας ήταν η οικογένεια, το έθνος, η θρησκεία.
Τα αποδομήσαμε ωσάν να μην ήταν οχήματα νεωτερικότητας και προόδου. Η οικογένεια ασκεί καταπίεση. Η θρησκεία είναι η κακιά εκκλησία, η συντήσηση και οι σταυροφορίες. Το έθνος είναι ο εθνικισμός, η μισαλλοδοξία, ο ρατσισμός. Χρειαζόμαστε μια πιο ήπια και ενωτική προσέγγιση που να συνενώνει όσο το δυνατόν περισσότερες δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας μας.
Μια συμπαθητικιά ανάρτησή μου από τα πολυαγαπημένα Φεϊσμπουκικά Υπογλώσσια για το κόσκινο οτυ Ερατοσθένη, την ελληνικότητα και τα… συνώνυμά του:
Το κόσκινο του Ερατοσθένη είναι ένας αλγόριθμος για τον προσδιορισμό όλων των πρώτων αριθμών που είναι μικρότεροι ή ίσοι ενός δοθέντος. Λειτουργεί εξαντλητικά, παίρνοντας όλους τους αριθμούς από το 2 και πάνω και αφαιρώντας τα πολλαπλάσιά τους που είναι μικρότερα του δοθέντος. Σταματά όταν βρει αριθμό του οποίου το τετράγωνο είναι μεγαλύτερο από τον δοθέντα. Έτσι λειτουργεί σαν ένα κόσκινο που σταδιακά γίνεται όλο και πιο λεπτό, αφήνει σταδιακά να περάσουν ολοένα και λιγότεροι πρώτοι αριθμοί, μέχρι να του μείνουν μόνο οι πρώτοι. Καλά όλα αυτά, αλλά είναι το κόσκινο αρχαιοπρεπής λέξη; Αυτό μας νοιάζει. Ποια μαθηματικά!
Upd: ο όρος κόσκινο κόλλησε στον αλγόριθμο του Ερατοσθένη από τον Νικόμαχο το Γερασηνό (από τα Γέρασα της σημερινής Ιορδανίας), στην Εισαγωγή στην Αριθμητική, κάπου τον 1ο-20 αιώνα μΧ.
Φαίνεται πως ναι.
Το κόσκινον: A sieve, Semon.7.59, Ar.Nu.373, Fr.227, Democr.164, etc.; φορεῖν ὕδωρ τετρημένῳ κοσκίνῳ Pl.Grg. 493 b; ἐν Ἅιδου κοσκίνῳ ὕδωρ φέρειν, alluding to the punishment of the Danaids, Id.R.363 d; κοσκίνοις μαντεύεσθαι Ael.NA8.5, cf. Luc.Alex.9; κόσκινον ἁλωνικὸν ἀπὸ βύρσης, κόσκινον ἀπὸ δέρματος, κόσκινον πλεκτόν, Edict.Diocl.15.56, al., cf. Poll.6.74, Gp.2.19.5, al. [Πηγή LSJ]
Από κοντά και ο ηθμός: (Α ἠθῶ, -έω και σπάν. τ. ἤθω) διηθώ, διυλίζω, στραγγίζω, σουρώνω, φιλτράρω, αρχ. 1. παθ. ἠθοῦμαι, -έομαι στραγγίζομαι, διυλίζομαι, καθαρίζομαι, φιλτράρομαι [https://lsj.gr/wiki/%CE%B7%CE%B8%CF%8E]
Για την κρησέρα υπάρχει το σπαρταριστό πικάντικο από τις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη “ἀλλ᾽οὐχὶ νυνὶ κρησέραν αἰτούμεθα.” που ο Βάρναλης μεταφράζει “Κορίτσι θέλω απάρθενο, όχι κόσκινο!”. Αρχαίο χιούμορ χοχοχο.
ΥΓ: Ενδιαφέρουσες προσθήκες από τους συνυπογλώσσιους φίλους με τον αρήλογο και το δερμόνι/δρεμόνι.
Image credit: “Eratosthenes” by Lenny Flank is licensed under CC BY-NC-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.0/?ref=openverse.
Λες και το ήξερα και έγραφα για τις ποσοστώσεις πριν λίγες μέρες και ήρθε και το κάνσελ των 17 ανδρών κωμικών της παράστασης -που δε θα γίνει- Πες το ψέμματα. Με ενδιαφέρει μια συγκεκριμένη πτυχή αυτού: η συλλήβδην ομαδοποίηση ατόμων με βάση ένα χαρακτηριστικό τους, πχ το φύλο, αν είναι άνδρες ή γυναίκες. Αυτή η ομαδοποίηση, η αυτόματη, σχεδόν αυτονόητη που γίνεται εύκολα και ως ένστικτο βασίζεται σε ένα ηθικά θετικό ελατήριο αλλά εκφράζεται με αφέλεια που γίνεται επικίνδυνη.
Τι μας λέει αυτή η λογική; Οι 17 αυτοί άνδρες επιλέχθηκαν επειδή είναι άνδρες, οι γυναίκες αποκλείστηκαν επειδή είναι γυναίκες. Και η κριτική αυτή συμπεριλαμβάνει τόσο την περίπτωση η διάκριση να έγινε επί τούτω όσο και υποσυνείδητα. Δεν έχω αντίρρηση σε αυτό το τελευταίο, ότι δηλαδή είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Έχω σοβαρή αντίρρηση όμως στο να θεωρούμε δεδομένο ότι συνέβη.
Αυτοί οι άνδρες λοιπόν θεωρούνται όλοι μαζί συλλήβδην προνομιούχοι. Και με το προνομιούχοι υπονοείται κάποιο προνόμιο που τους δόθηκε χωρίς να παλέψουν για αυτό. Δεν ενδιαφέρει το αν κάποιος από αυτούς είχε κάποιο σοβαρό πρόβλημα να ξεπεράσει στη ζωή του, αν ήταν φτωχός, αν μεγάλωσε σε κάποια απομονωμένη επαρχία. Αρκεί που ήταν άντρας και αυτό είναι αρκετό για να κρίνουμε ότι τα βρήκε εύκολα στη ζωή του.
Αντίστροφα, θεωρείται αυτονόητο και προσπερνιέται αβασάνιστα το ότι οι γυναίκες συνάδελφοί τους είναι ντε φάκτο αδικημένες από τη ζωή, μη προνομιούχες και άρα πρέπει αυτό να ισορροπηθεί. Δεν ενδιαφέρει αν κάποια γεννήθηκε σε ευκατάστατη οικογένεια, αν είχε ευκαιρίες και γνωριμίες στη ζωή της. Αρκεί το ότι είναι γυναίκα για να θεωρηθεί καταπιεσμένη μειονότητα.
Γενικά λοιπόν εύκολα πέφτουμε σε ένα τσουβάλιασμα των ανθρώπων που αγνοεί την ατομικότητά τους. Κι ίσως μας φανεί πταίσμα αν το δούμε ως μεμονωμένη περίπτωση αλλά ας προσπαθήσουμε να το φανταστούμε σε έκταση. Ας φανταστούμε αυτή τη φιλοσοφία να εφαρμόζεται υποχρεωτικά και παντού. Γιατί, αν είναι κάτι καλό, έτσι δε θα πρέπει να γίνει;
Να ξεκαθαρίσω ότι εξακολουθώ να θεωρώ τις προσπάθειες για συμπερίληψη σε επίπεδο κουλτούρας εξαιρετικά χρήσιμες σε εταιρείες και οργανισμούς. Όπως και τις προσπάθειες ενδυνάμωσης μη προνομιούχων ομάδων. Αυτό που φοβάμαι είναι η θεσμική και υποχρεωτική εφαρμογή της για τους λόγους που εξήγησα.
Ας κάνουμε τη συζήτηση με τιμιότητα και ψυχραιμία.
Σημείο 1. Δεν έχει αλλάξει τίποτα στη βιολογία των θηλαστικών και στον τρόπο που αναπαράγονται. Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο η βιολογία αντιμετώπιζε το φύλο. Και είμαστε θηλαστικά.
Σημείο 2. Ο τρόπος που αναπτύσσεται το φύλο στον άνθρωπο είναι πιο περίπλοκος από ένα δίπολο και αυτό το γνωρίζαμε ήδη. Δεν είναι κάτι καινούριο. Γνωρίζαμε ότι πλήθος χαρακτηριστικών μας τα έχουμε και τα δύο φύλα και ότι η έκφραση αυτών των χαρακτηριστικών διαφοροποιείται πολύ στην έντασή του. Είχαμε πχ πάντα και ψηλές γυναίκες και μη τριχωτούς άντρες -για να πάρουμε ένα χοντροκομμένο παράδειγμα. Αλλά και για τα χρωμοσώματα και τις διαφοροποιήσεις τους επίσης γνωρίζαμε. Ξέραμε για τα ΧΧ και τα ΧΥ αλλά και για τους στατιστικά σπανιότερους συνδυασμούς τους. Οι επιστήμονες δηλαδή το ήξεραν σίγουρα. Και δεν είχαν θεωρήσει ότι αυτό συνιστά φάσμα στο φύλο. Γιατί άλλο το φύλο και άλλο το πώς αναπτύσσεται τελικά στο άτομο.
Σημείο 3. Αυτόματο δίκιο δεν έχουν οι αυθεντίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και άσχετες με το θέμα τους. Δε μπορεί κανείς δηλαδή να ακυρώνει αυτόματα τον Ντώκινς, έναν από τους σημαντικότερους εξελικτικούς (έμφαση σε αυτό) βιολόγους της εποχής μας ότι τα έχασε και δεν ξέρει τι λέει ή ότι απλά θα πάρει πίσω αυτό που λέει τελικά. Ούτε και η επιστήμη είναι θέμα επιτροπών για να ξεκαθαρίζεται ένα ζήτημα με μια ανακοίνωση επιτροπής. Στην τελική, αν μπορεί να πάρει κάτι πίσω ο Ντώκινς, μπορεί τελικά να το πάρει πίσω και η επιτροπή.
Η συζήτηση δε γίνεται για αυτό. Η συζήτηση είναι πολιτική και ιδεολογική. Και δεν είναι κακό αυτό. Να γίνει. Γιατί χρειαζόμαστε μετατόπιση της έννοιας του βιολογικού φύλου τελικά; Γιατί αυτό συζητάμε. Τη μετατόπιση σε έναν ορισμό. Δε διαφωνούμε για την αναπαραγωγική στρατηγική των θηλαστικών. Ούτε και για τα χρωμοσώματα. Διαφωνούμε για το πού θα τοποθετήσουμε τον ορισμό.
Κάποιοι αισθάνονται ότι ο παραδοσιακός ορισμός αποκλείει άτομα και ότι η μετατόπισή του είναι προοδευτική κίνηση. Κάποιοι άλλοι εκτιμουν ότι η ουσία της ισότητας δεν έγκειται στα βιολογικά μας χαρακτηριστικά και ότι οι αλλαγές στους ορισμούς πρέπει να έχουν εξαιρετικά σοβαρό λόγο για να γίνουν. Αυτές οι δύο κατηγορίες μπορούν να τα βρουν μια χαρά μεταξύ τους και μπορούν να κάνουν τη συζήτηση με τιμιότητα και ψυχραιμία. Ανήκω στη δεύτερη.
Υπάρχει και τρίτη κατηγορία, αυτή λιγότερο συμπεριληπτικών ανθρώπων. Κι αυτοί φάσμα είναι. Άλλοι είναι απλά λίγο λιγότερο συμπεριληπτικοί, άλλοι είναι διστακτικοί, άλλοι είναι ίσως λιγότερο ενημερωμένοι, άλλοι είναι και φασίστες. Πιστεύω ότι λιγοστεύουν σε πλήθος με αυτή τη σειρά.
Βρισκόμαστε όμως στην εξαιρετικά εντυπωσιακή κατάσταση όπου δε διαφωνούμε τεχνικά (αναπαραγωγή θηλαστικών, χρωμοσώματα, κλπ) αλλά παρολαυτά διαφωνούμε με μεγάλη ένταση κι αυτό γιατί το ζήτημα έχει τεθεί ως ιδεολογική αντιπαράθεση.
Update:
Ας ακούσουμε τι λέει και η άλλη πλευρά στην οποία θα ήθελα ο αναγνώστης, αφού το διαβάσει, να εκτιμήσει την εξής κριτική από την πλευρά μου:
Το φύλο αντιμετωπίζεται ως “κατασκεύασμα”, δηλαδή κάτι τεχνητό, σα να μην υπάρχει στη φύση, σα να το εφηύρε ο άνθρωπος αυθαίρετα, σα να μην έχει τεράστια λειτουργική και νοηματική αξία.
Ακόμη αντιμετωπίζεται καθαρά με όρους εξουσίας (εξουσιαστής-εξουσιαζόμενος). Όχι μόνο είναι κατασκεύασμα και τεχνητό, όχι μόνο δεν είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό που το εντοπίζουμε στη φύση αλλά υπάρχει για να εξυπηρετεί σχέσεις εξουσίας.
Τέλος, είναι ένα εργαλείο στα χέρια του κακού καπιταλισμού που το εκμεταλλεύεται καταπιεστικά και χειριστικά για να κερδοσκοπήσει.
Αν αυτή η μανιχαϊστική ανάγνωση σας θυμίζει κάτι, ο θείος Μαρξ θα ήταν πολύ υπερήφανος.
Image credit: Why Biological Sex Is Being Undermined – Dr. Colin Wright, https://www.youtube.com/watch?v=-4WV9xv62f4
Πολλή συζήτηση γίνεται για το φύλο και αν είναι δυαδικό ή φάσμα. Δυστυχώς η συζήτηση γίνεται μέσα από πολωτικά ιδεολογικά φίλτρα που διαστρεβλώνουν κάθε νόημα. Η μια πλευρά θεωρεί ότι η πιθανή δυαδικότητα του φύλου αποκλείει τους ανθρώπους που δεν εμπίπτουν σε αυτήν. Η άλλη θεωρεί ότι τα φύλα είναι δύο και αυτό είναι κάτι απλό και δε σημαίνει αυτόματα και κανένα κοινωνικό αποκλεισμό. Αλλά καμία πλευρά δε μπαίνει στον κόπο να ξεκαθαρίσει πρώτα για ποιο φύλο μιλάμε.
Ας μιλήσουμε για το βιολογικό φύλο.
Καλώς ή κακώς είμαστε ζώα και μάλιστα θηλαστικά και ακόμη περισσότερο αυτή η διαπίστωση είναι κάτι απελευθερωτικό για τον άνθρωπο. Τον απομακρύνει από τον ουσιοκρατικό ντετερμινισμό της θρησκείας. Δεν είναι φτιαγμένος από έναν θεό που του καθόρισε το σκοπό της ζωής του. Μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί και να έχει αυτοδιάθεση. Στην ίδια φύση βρίσκουμε πχ παραδείγματα ομοφυλοφιλίας σε άλλα είδη και διαπιστώνουμε ότι δεν είμαστε τόσο μοναδικοί σε αυτό το χαρακτηριστικό ούτε και αυτό είναι τόσο αφύσικο.
Τι ήταν λοιπόν μέχρι τώρα το φύλο; Ο διαχωρισμός των δύο πλευρών του τρόπου αναπαραγωγής μας, όπως και σε όλα τα θηλαστικά. Για να αναπαραχθούμε χρειαζόταν -και χρειάζεται- ένα θηλυκό και ένα αρσενικό. Και ναι αυτές μας οι βασικές ιδιότητες έρχονταν και με ένα κάρο άλλες, κάποιες βιολογικές (στο σώμα μας και πιθανότατα στον εγκέφαλό μας) και άλλες κοινωνικές (στον τρόπο συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασής μας).
Φυσικά είναι κέρδος του πολιτισμού μας ότι αυτές οι βασικές ιδιότητες έχουν πάψει να καθορίζουν το άτομο απόλυτα. Το να είσαι άντρας ή γυναίκα σε καθορίζει ολοένα και λιγότερο σχετικά με την κοινωνική σου ζωή, την εκπαίδευσή σου, την εργασία σου, την ενδυμασία σου κλπ. Τα στερεότυπα δηλαδή φθίνουν ολοένα και περισσότερο.
Άλλαξε όμως ο τρόπος αναπαραγωγής των θηλαστικών; Δεν άλλαξε. Και, θα μου πει κανείς, μα θα μειώσουμε την ανθρώπινη υπόσταση στο ότι είμαστε ζώα/θηλαστικά; Να θυμίσω καταρχάς ότι αυτή η διαπίστωση δεν είναι μείωση. Όπως είπα και παραπάνω είναι απελευθέρωση, είμαστε δαρβινικά όντα, προϊόντα εξέλιξης και δε μας καθορίζει καμία άνωθεν δύναμη. Αυτή η αναγνώριση είναι απελευθερωτική, όχι δεσμευτική!
Οπωσδήποτε η ευθεία γραμμή ανάμεσα στο βιολογικό φύλο και -περνάμε σε νέα έννοια τώρα- το κοινωνικό φύλο δεν είναι πια και τόσο ευθεία. Μπορείς και πρέπει να μπορείς να εκφραστείς ελεύθερα και όπως ορίζει η φύση σου αρκεί -κατ’ εμέ- να δέχεσαι μερικούς απλούς στη βασική τους σύλληψη ηθικούς κανόνες: ζήσε και άσε και τους άλλους να ζήσουν. ΟΚ, απλή στη σύλληψη αλλά δύσκολοι στην εφαρμογή σε κοινωνίες τόσων πολλών εκατομμυρίων και διαφορετικών μεταξύ τους ανθρώπων. Η ελευθερία δεν είναι μια υπέροχη και ιδανική κατάληξη, είναι μια δυναμική κατάσταση, μια διαδικασία.
Πρέπει επίσης να κάνουμε και ένα βήμα πίσω και να δούμε τα πράγματα λίγο πιο αποστασιοποιημένα. Για παράδειγμα η έννοια του φύλου έχει κάποια χρηστική αξία. Δεν την έχουμε απλά για να υπάρχει και να μας διχάζει. Υπάρχει πραγματική ανάγκη στο να ξεχωρίζουμε κάποιον άνθρωπο με το φύλο του. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει το φύλο του να τον καθορίζει στερεοτυπικά και παντού. Ίσως τα μέρη όπου το φύλο του τον καθορίζει να ελαττώνονται όλο και περισσότερο, πχ δύσκολα θα το αποφύγουμε αυτό σε πολλά ιατρικά πεδία. Η χρηστική αξία λοιπόν του φύλου πρέπει να αναγνωριστεί και από τις δύο πλευρές καταρχάς.
Αλλά ας δεχτούμε χάριν συζήτησης ότι το βιολογικό φύλο δεν είναι δυαδικό. Το να αποδεχτούμε ότι είναι φάσμα δεν έχει καμία χρηστική αξία. Κάνει το φύλο ένα συνεχές πρακτικά ατελείωτων ιδιοτήτων που η καθεμιά έχει κάποια τιμή. Και για να είμαι απόλυτα ειλικρινής η αναγωγή του ανθρώπου απλώς σε ένα σύνολο ιδιοτήτων που μοιάζει περισσότερο οπισθοδρομική παρά προοδευτική. Να μην έχουμε δηλαδή αρσενικό και θηλυκό αλλά να έχουμε για την τάδε εφαρμογή άτομο με πέος και άτομο με αιδοίο ή για τη δείνα εφαρμογή άτομο που θηλάζει και άτομο που δε θηλάζει. Δημιουργούμε έτσι μια άχρηστη ταξινόμηση.
Άσε που και αυτή η ταξινόμηση θα διαπιστώσουμε ότι είναι κατανομή γύρω από κάποιους πολύ ισχυρούς πόλους. Παρεπιπτόντως αυτό συμβαίνει με δυαδικό τρόπο σε κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό, τα άτομα δηλαδή συσσωρεύονται στατιστικά γύρω από δύο πόλους – προσοχή όχι απόλυτα, μιλάμε για κατανομές. Σκέψου δυο βουνά που ενώνονται μεταξύ τους. Όλα τα σημεία ανάμεσα και γύρω από τα βουνά υπάρχουν. Μπορείς να βρεθείς σε οποιοδήποτε από αυτά. Αλλά τα βουνά είναι δύο. Μπορείς να είσαι στο ένα βουνό ή στο άλλο χωρίς να είσαι στην κορυφή τους. Και χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έτσι είσαι λιγότερο άνθρωπος ή λιγότερο άντρας ή λιγότερο γυναίκα. Και βέβαια, ανάλογα με το χαρακτηριστικό που μελετάμε, τα βουνά αυτά μπορεί να είναι πιο απομακρυσμένα μεταξύ τους (πχ τριχοφυία σώματος) ή και πολύ πιο κοντινά με μεγάλες επικαλύψεις (πχ εξυπνάδα).
Κι αν δεν είναι δύο, τότε πόσα είναι; Είναι τρία ή τέσσερα ή κάτι που μονίμως επεξεργαζόμαστε και αυξάνεται επ’ άπειρον; Πάντα κάτι θα αφήνουμε απ’ έξω. Τι χρηστική αξία έχει αυτό; Μπορώ να το δεχτώ ως κοινωνικό φαινόμενο, να θέλουμε δηλαδή να εισαγάγουμε στην έννοια του φύλου ολοένα και περισσότερα χαρακτηριστικά που να την επηρεάζουν επιδραστικά και έτσι να κάνουμε μια πιο λεπτομερή κατάτμηση. Αλλά αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει πολύ αργά και πάλι αν η κοινωνία μας συνολικά το θεωρεί οργανικά χρήσιμο.
Θα δει κανείς συζητήσεις ακόμη και από βιολόγους που ισχυρίζονται ότι το βιολογικό φύλο εξαρτάται από τον ορισμό που του δίνουμε και αυτός μπορεί να αφορά το φαινότυπο ή τους γαμένες ή τα χρωμοσώματα. Αλλά το βιολογικό φύλο αφορά τον αναπαραγωγικό μηχανισμό των θηλαστικών και αυτός διαθέτει δύο φύλα. Οι βιολόγοι που επιχειρούν να μετατοπίσουν αυτό τον ορισμό δεν κάνουν βιολογία αλλά πολιτική. Δεν είναι μη τίμιο να κάνεις πολιτική αλλά πρέπει να είσαι ξεκάθαρος όταν το κάνεις. Γιατί δεν υπάρχει κανένας επιστημονικός λόγος για αυτή τη μετατόπιση στο νόημα. Όλα αυτά εξηγούνται πολύ τακτοποιημένα από τον εξελικτικό βιολόγο Dr. Colin Wright:
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει και η συζήτησή του με τον Steven Woodford (κανάλι Youtube Rationality Rules) όπου αναλύουν -χωρίς να συμφωνούν σε όλα- βασανιστικά εξαντλητικά το θέμα και με ειλικρινή προσπάθεια προσέγγισης. Για όσους αντέχουν δίωρες συζητήσεις όπου τίποτα δε θα αφεθεί να “πέσει κάτω”.
Επίσης, δύσκολο να αγνοήσεις και την άποψη για το θέμα ενός από τους μεγαλύτερους και πιο επιδραστικούς εξελικτικούς βιολόγους των καιρών μας, του Ρίτσαρντ Ντώκινς: Το βιολογικό φύλο είναι δυαδική, η φυλή είναι φάσμα.
Κλείνοντας, νομίζω ότι παρόλαυτά μπορούμε -και οφείλουμε- να ανοίξουμε τον ηθικό μας κύκλο και να συμπεριλάβουμε όλους τους ανθρώπους και ταυτόχρονα να συμφιλιωθούμε με την αποδοχή της δυαδικότητας του βιολογικού φύλου, όπως την ξέραμε ως τώρα για καλούς λόγους. Χωρίς να αποκλείουμε κανέναν άνθρωπο, χωρίς να έχουμε κάνει καμία σημαντική παραχώρηση στις αξίες μας. Αλλά και χωρίς να υποκύπτουμε στον ιδεολογικό σχολαστικισμό της αναθεώρησης της έννοιας του βιολογικού φύλου.
Το κοινωνικό φύλο, ο κοινωνικός ρόλος, μπορούν να είναι κάτι άλλο και εμπίπτουν στις προσωπικές επιλογές του ατόμου, στον αυτοπροσδιορισμό του, που, εφόσον δε βλάπτουν άλλους, μπορούν -και πρέπει- να είναι απολύτως ελεύθερες. Αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με την επιλογή προσωπικών αντωνυμιών, αλλά για αυτό θα χρειαστώ άλλο άρθρο.
Image credit: “Lounging lions” by Tambako the Jaguar is licensed under CC BY-ND 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-nd/2.0/?ref=openverse.
Ο Ντόναλντ Τραμπ χτες ορκίστηκε 47ος Πρόεδρος των ΗΠΑ. Ο λόγος που έβγαλε ήταν ένα παραλήρημα εθνικής εσωστρέφειας, πόλωσης και λαϊκισμού. Ένα απλοϊκό αφήγημα που λέει ότι η Αμερική καταστρέφεται και αυτός θα τη σώσει, θα την κάνει να επικρατήσει, να κερδίσει, θα την κάνει πάλι μεγάλη (great again). Όλα αυτά σε πάμπολλες επαναλήψεις και πομπώδεις αναδιατυπώσεις. Μια ντροπή σε κάθε έννοια πολιτικού ήθους που μπορώ να σκεφτώ.
Εμφανίζεται ως ένας αδιάλλακτος επιχειρηματίας, που θα αντιμετωπίσει τη χώρα του σα μια εταιρεία, η οποία πρέπει να επικρατήσει ενάντια στους ανταγωνιστές της αλλά και που δε θέλει να εμπλακεί στα εσωτερικά τους και θα χρησιμοποιήσει τις δημόσιες σχέσεις με τρόπο συναλλακτικό. Η ιδέα του ανταγωνισμού επιβίωσης και επικράτησης των εθνών έναντι της συνεργασίας ανάμεσα σε αυτά είναι πολύ οπισθοδρομική και θυμίζει ζοφερές εποχές.
Ελπίζω και αυτός να μπλέξει με την πραγματικότητα και να κάνει τους συμβιβασμούς του. Άλλωστε, είναι αρκετά αμετροεπής και παγερά ψεύτης, ώστε να μη ντρέπεται να κάνει κωλοτούμπες. Έχει μπλέξει και με ένα κάρο προσωπικότητες εξίσου αδιάλλακτες, όπως ο Μασκ, που είναι εκεί γιατί έχουν συμφέροντα και αυτά δε θα ευθυγραμμίζονται μονίμως. Ούτε και το ρεπουμπλικανικό κόμμα θα ανέχεται για πάντα τις MAGA κορώνες του πιστεύω.
Ίσως το αμερικανικό πολιτικό σύστημα χρειαζόταν ένα σοκ για να συνέλθει. Υπομονή.
Όλα αυτά τρομάζουν σε έναν κόσμο που -θα είμαι ρεαλιστής- ηγετικές οντότητες, είτε είναι χώρες είτε προσωπικότητες, είναι απαραίτητες για να διατηρούνται οι ισορροπίες. Αλλά οι θεσμοί ακόμη υπάρχουν. Είναι ένας πρόεδρος με 4 χρόνια θητεία που δε μπορεί να την ανανεώσει για τρίτη φορά. Περισσότερο ανησυχώ για την Ευρώπη, η οποία περνά επίσης κρίση ηγεσίας και συνοχής και χρειάζεται σε αυτά τα δύο μια νέα λύση.
ΥΓ: Μια ωραία ανάλυση εδώ στη Ναυτεμπορική σχετικά με το πώς ο Τραμπ δεν είναι ίσως κυριολεκτικά το απόλυτο κακό, άλλωστε είναι επιλογή του αμερικανικού λαού, ένας νόμιμα εκλεγμένος πρόεδρος, όμως η εστίασή μας θα πρέπει να είναι στη συνολική παγκόσμια αστάθεια των καιρών μας και στην έλλειψη δυνατού ευρωπαϊκού πόλου.
Image credit: “SpaceX Demonstration Mission 2 Launch” by The White House is marked with Public Domain Mark 1.0. To view the terms, visit https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/?ref=openverse.
Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στο Δημήτρη Δανίκα ο Στάθης Καλύβας ανατρέχει στη σύγχρονη ιστορία της ελληνικής αριστεράς και στον τρόπο με τον οποίο αυτή εκφράστηκε στα χρόνια της κρίσης από τον Αλέξη Τσίπρα, με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ και την -κατά τα φαινόμενα- πτώση του. Αναφέρει σε ένα σημείο:
“[…] από την άλλη, μην ξεχνάς αυτό το περίεργο δίπολο, τη σχεδόν σχιζοφρενική αντίφαση της ελληνικής ψυχής της Μεταπολίτευσης, που είναι ότι θέλουμε να είμαστε με τη Δύση και να τη βρίζουμε […]”
Δεν έχει πολύ άδικο ως παρατήρηση αλλά συμβαίνει και κάτι άλλο που κάπως εξηγεί αυτή τη σχιζοφρένεια. Η Δύση, όπως και να το κάνουμε, είναι ένας πολιτισμικός χώρος που εξασφαλίζει μεγάλη ελευθερία λόγου και πράξεων στο άτομο. Απόλυτη ελευθερία δεν υπάρχει πουθενά, όμως η Δύση μέσα από τις δυναμικές κοινωνίες που έχει αναπτύξει το έχει έχει καταφέρει αυτό σημαντικά. Το έχει θέσει ως στόχο και μονίμως κρίνει τον εαυτό της όταν δεν το πετυχαίνει και το βελτιώνει.
Ταυτόχρονα, η Δύση μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έδωσε και μεγάλες υποσχέσεις για μια ιδανική εξέλιξη των κοινωνιών της. Τις έδωσε ασυνείδητα φυσικά και γιατί εν μέρει μπόρεσε κιόλας να εκπληρώσει πολλές από αυτές. Το βιοτικό επίπεδο εκτοξεύτηκε, οι οικονομίες άνθισαν, επιστήμες και τεχνολογίες έκαναν θαύματα, οι ζωές των ανθρώπων γίνονταν ολοένα ευκολότερες και καλύτερες, τα δικαιώματά τους κατοχυρώνονταν και εξασφαλίζονταν. Δινόταν συνεχώς η εντύπωση ότι τα πράγματα μόνο θα βελτιώνονται. Μακροπρόθεσμα αυτό δεν έχει ακόμα και τώρα σταματήσει, αλλά υπάρχουν τοπικοί κλυδωνισμοί, κρίσεις που ξεπερνιούνται κλπ.
Η υπόσχεση όμως αυτή, ότι τα πράγματα μονίμως θα καλυτερεύουν, σε συνδυασμό με την ελευθερία του ατόμου να ασκεί κριτική στη μεθοδολογία που ακολουθείται, έδωσε όλο το χώρο για κριτική απέναντι σε αυτό το οικοσύστημα. Η κριτική αυτή θεωρώ πως ήταν καλοπροαίρετη και συνεισέφερε σε μεγάλες βελτιώσεις. Πχ ποιος θα αρνηθεί ότι το αίτημα για ισότητα ανάμεσα στα φύλα ήταν ένα δίκαιο αίτημα και σε μεγάλο βαθμό εκπληρώθηκε;
Όμως η κριτική αυτή, έχοντας -το επαναλαμβάνω- όλη την ελευθερία σκέψης και λόγου για να εκφραστεί, πράγματι εκφράστηκε σε τέτοιο βαθμό που τελικά αποδόμησε το πολιτισμικό/πολιτικό/οικονομικό/κοινωνικό αφήγημα -την κοσμοθεωρία- της Δύσης. Η Δύση ήταν μονίμως υπόλογη στον εαυτό της, στους ανθρώπους εντός και εκτός αυτής, και δεκτική στην κριτική που της γινόταν. Και αυτή η κριτική έγινε.
Πιστεύω ότι ακριβώς επειδή αυτή η κριτική ήταν εν γένει ελεύθερη και πήρε όση έκταση μπορούσε να καταφέρει χωρίς συστημικούς περιορισμούς, διαπερνώντας το δημόσιο λόγο αλλά και τις κοινωνικές επιστήμες, δόθηκε η εντύπωση ότι οι ελλείψεις της Δύσης είναι μεγάλες και κρίσιμες. Δεν ισχυρίζομαι ότι αυτές δεν υπάρχουν ή ότι δεν είναι σημαντικές. Αλλά η Δύση συγκρινόταν μονίμως με ένα ασαφές όραμα ιδανικού, το οποίο ανταποκρινόταν στις υποσχέσεις που έδινε και μπορούσε να τηρεί μόνο σε ένα βαθμό. Δεν ήταν αρκετό το ότι είχε μια συνεχή κατεύθυνση προόδου που πράγματι επιτύγχανε. Και όταν μονίμως συγκρίνεσαι με κάτι ιδανικό θα βρίσκεσαι μονίμως ελλιπής.
Κάτι πολύ διαφορετικό συνέβη με το έτερο πολιτισμικό δέος, το Ανατολικό Μπλοκ, τις χώρες δηλαδή του υπαρκτού σοσιαλισμού. Η ελευθερία του λόγου -και η ελευθερία γενικότερα, εδώ που τα λέμε- εκεί ήταν ανύπαρκτη και τα προβλήματα του συστήματος επικοινωνούνταν προς τα έξω με το σταγονόμετρο. Ταυτόχρονα οι ομοϊδεάτες του συστήματος αυτού στη Δύση, η Αριστερά μας, πίστευαν βαθιά και για πολλά χρόνια στο ιδανικό που αυτό υποσχέθηκε, στην κοινωνία της απόλυτης ισότητας και δικαιοσύνης, στο νέο άνθρωπο που η κομμουνιστική κοινωνία θα έπλαθε.
Και άργησαν πολύ να διαπιστώσουν την πραγματικότητα ενώ, όταν το έκαναν, πολλοί από αυτούς, αντί να παραδεχθούν το σφάλμα, δικαιολόγησαν την αποτυχία της υπόσχεσης με απλοϊκά σχήματα σκέψης, όπως η διαφθορά που οφείλεται στον ανθρώπινου παράγοντα, η διάβρωση των αρχικών ιδανικών που δεν άφησαν την αγνή ιδεολογία να επικρατήσει, ο συνεχής ψυχρό πόλεμο με τη Δύση που δεν άφηνε οικονομικό χώρο για ευημερία και ανάπτυξη. Θεώρησαν δηλαδή ότι ήταν ένα καλό και ευγενές σύστημα που απλά εφαρμόστηκε λάθος.
Δεν ήταν όμως ποτέ τόσο επιεικείς με τις αποτυχίες της Δύσης να εκπληρώσει το δικό της ιδανικό. Η Δύση, όποτε έκανε λάθη, τα λάθη αυτά επισημαίνονταν με σφοδρότητα και λεπτομέρεια. Το Ανατολικό Μπλοκ, όταν έκανε λάθη, τα έκανε επειδή απλά δεν τα κατάφερε, επειδή δεν το άφησαν, ενώ είχε αγαστές προθέσεις, ως να μην υπήρχε εγγενές πρόβλημα στην κοσμοθεωρία του. Εύκολο αφήγημα, μιας και το μπλοκ αυτό δεν ήταν υπόλογο σε κανένα σύστημα που υποσχόταν στη βάση του ελευθερία. Η ελευθερία για το σύστημα αυτό ήταν κάτι που μπορούσε να θυσιαστεί στο βωμό του τελικού στόχου. Η Δύση όμως ήταν συνεχώς υπόλογη στις αξίες που η ίδια έθεσε!
Κάπως έτσι η σχιζοφρένεια που αναφέρει ο Καλύβας νομίζω εξηγείται καλύτερα, δεν είναι ότι απλά παλαβώσαμε και τα πιστεύουμε όλα αυτά, ενώ αποτυπώνεται πολύ χαρακτηριστικά στο παραπάνω άρθρο ως:
“Αυτό το πολύ απλοϊκό και αναληθές σχήμα βρίσκεται παντού στον χώρο των τεχνών. Εχει περάσει μέσα σχεδόν στο υποσυνείδητο πάρα πολλών ανθρώπων. Οτι η Αριστερά εκπροσωπεί κάτι ηρωικό, κάτι καλό, παρότι μπορεί να έχει ατυχίες. […] Τη στιγμή που ο κομμουνισμός σε όλες του τις εκδοχές ήταν πραγματικά ένα καθεστώς χειρότερο από αυταρχικό. […] Οπότε, με αυτή την έννοια, θα έλεγα ότι η κομμουνιστική Αριστερά εμπότισε τη συνείδησή μας και τάισε αυτή τη σχιζοφρένεια.”
Image credit: “Wall of Sorrow on the victims of the Stalin’s Gulag at the first exhibition in the USSR about the crimes of Stalinism” by Dmitry Borko is licensed under CC BY-SA 4.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/?ref=openverse.
Πολλά έχουν ειπωθεί για την έννοια του κοινωνικού συμβολαίου ανά τους αιώνες. Και υπάρχουν πολλών ειδών κοινωνικά συμβόλαια, άλλα πιο φιλελεύθερα και άλλα πιο καταπιεστικά. Είναι όμως η ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου θεμελιωδώς καταπιεστική; Καταρχήν θα πω ότι είναι αναπόφευκτη.
Ο άνθρωπος είναι ζώο κοινωνικό και αυτό στη σύγχρονη κοινωνία έχει λάβει διαστάσεις ιλιγγιώδεις. Σχεδόν το παραμικρό που κάνουμε προϋποθέτει για να λειτουργήσει τη συνεργασία ενός απίστευτα μεγάλου αριθμού ανθρώπων οργανωμένων σε ομάδες, εταιρείες, έθνη, κοκ. Από το κινητό μας και το νερό που τρέχει στις βρύσες μας, μέχρι την ιατρική μας περίθαλψη και την εκπαίδευσή μας. Βήμα δεν κάνουμε χωρίς να έχουν συνεργαστεί άμεσα ή έμμεσα χιλιάδες άνθρωπου. Και έχουν συνεργαστεί με επιτυχία. Είναι αυτή οργάνωση καταπιεστική;
Τεχνικά, ναι. Η απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου έχει μπει σε όρια από τη στιγμή της γέννησής του. Και είναι όρια που δεν επέλεξε και δεν διαπραγματεύτηκε. Γεννήθηκε σε μια κοινωνία και αυτό είναι προϊόν τύχης. Όμως η εναλλακτική θα ήταν κάτι ζοφερά δυστοπικό, δεν το διανοούμαστε καν και αυτό είναι φυσιολογικό. Δε μπορεί καν να ενηλικιωθεί ένα ανθρώπινο ον μόνο του. Κι ακόμη κι αν το κάνει -δεν ξέρω πώς, μεγαλώνοντας από κάποια φιλάνθρωπη λύκαινα ή αίγα- το δυναμικό του θα είναι απίστευρα περιορισμένο.
Επαγωγικά λοιπόν, ξεκινώντας από την απλή επιβίωση ενός βρέφους μέχρι την ενηλικίωσή του και τη διαγωγή ενός πλήρους βίου, θα έλεγα ότι η οργάνωση σε κοινωνίες είναι αναπόφευκτη. Αυτό που είναι υπό συζήτηση και συνεχή εξέλιξη είναι η έκταση των περιορισμών που οι κοινωνίες μας θέτουν αλλά και τα μέσα που μας δίνουν για να αξιοποιήσουμε το δυναμικό μας και να επεκτείνουμε την ελευθερία μας. Για παράδειγμα, είμαστε πιο ελεύθεροι όταν έχουμε εκπαιδευτεί σε κάτι χρήσιμο και μπορούμε με αυτό να είμαστε δημιουργικοί. Ειναι κάτι που ο απόλυτα μονήρης βίος δε μπορεί να μας παρέχει.
Image credit: “V Bar V Heritage Site” by Coconino NF Photography is marked with Public Domain Mark 1.0. To view the terms, visit https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/?ref=openverse.
Ο Κώστας Σημίτης ήταν μια ασυνέχεια στην ελληνική πολιτική σκηνή. Μια μάλλον επιτυχημένη ασυνέχεια ανάμεσα στη διαδοχή Καραμανλήδων, Παπανδρέηδων και Μητσοτάκηδων. Υπήρχε και η ασυνέχεια Τσίπρα, αλλά ας μην τη σχολιάσουμε καλύτερα και οι θητείες των μνημονίων πριν από αυτόν, αλλά ήταν όλες σύντομες και πάνω-κάτω ειδικού σκοπού.
Ανέλαβε το ΠΑΣΟΚ το 1996, μετά το θάνατο του ιδρυτή του και αγαπημένου του λαού Ανδρέα Παπανδρέου, έπειτα από μια περίοδο αρκετών εναλλαγών εξουσίας και πολιτικής αναταραχής (1989-1990-1993-1996). Μια δύσκολη αλλά και πολλά υποσχόμενη περίοδο.
Θα μείνει στην ιστορία για μια σειρά επιτευγμάτων και έργων, όπως η είσοδος της Ελλάδας στην ΟΝΕ και το ευρώ, η είσοδος της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, το μετρό και το τραμ της Αθήνας, η γέφυρα Ρίο-Αντίρριο, το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Αττική Οδός, η Εγνατία, η αφαίρεση του θρησκεύματος από τις ταυτότητες (μάλιστα εν μέσω τεράστιων αντιδράσεων και συγκρούσεων), οι ανεξάρτητες αρχές, τα ΚΕΠ.
Η λίστα είναι ιλιγγιώδης και έχει ονόματα και παραδοτέα συγκεκριμένα και πασίγνωστα, ταοποία θεωρούμε σήμερα δεδομένα, αυτονόητα και απαραίτητα. Η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας χωρίζεται στο πριν και μετά από αυτά. Δε μπορούμε να φανταστούμε τη χώρα σήμερα χωρίς αυτά. Η γενιά μου πιστεύω χρωστάει σε αυτή τη λίστα τόσο τη χώρα της κάποιας ευημερίας στην οποία έζησε μέχρι το 2010, όσο και την ιδέα για το πού μπορεί αυτή η χώρα να φτάσει και ποια είναι η χώρα που θέλαμε. Η γκρίνια που “δε γίναμε Ευρώπη” είναι ακριβώς επειδή κάτι τέτοιες λίστες μας κάνουν να πιστεύουμε ότι ίσως ήταν και εφικτό.
Έμεινε στην ιστορία ως εργατικός διαχειριστής και γραφειοκράτης, όχι λαϊκιστής, ως επίμονος άνθρωπος, ως μετριοπαθής, ως πολιτικός των στόχων και του ρεαλισμού. Καθόλου στερεοτυπικά ελληνικά χαρακτηριστικά όλα αυτά! Ήταν σχεδόν ένας αντι-ήρωας χωρίς χάρισμα ηγέτη και προσωπική γοητεία που να τον κάνουν λαοφιλή. Μια ασυνέχεια.
Ταυτόχρονα και ακριβώς για αυτά του τα χαρακτηριστικά λοιδορήθηκε όσο λίγοι. Ο λογιστάκος, ο καθηγητάκος (ήταν και καθηγητής πανεπιστημίου), ο τάπερμαν (ήταν μικροκαμωμένος), ο αρχιερέας διαφθοράς (για το χρηματιστήριο), για τα σαρδάμ που έκανε και τις λέξεις που μάσαγε (μιλούσε πράγματι κάπως αδέξια), για τις ελιές στο πρόσωπό του, ο κινέζος. Περίεργο μέτρο έχουμε, θα έλεγε κανείς.
Και βέβαια η σφοδρότερη κριτική εναντίον του είναι ότι δεν κατάφερε τα πάντα. Δεν άλλαξε το ασφαλιστικό (η αλήθεια είναι ότι δεν τον άφησαν, θα τον έτρωγαν ζωντανό), αν και ήταν ο μόνος που το άγγιξε και το επεσήμανε ως γάγγραινα (που ακόμη και σήμερα σαπίζει). Στα χρόνια του συνέβη το σκάνδαλο του χρηματιστηρίου (λες και δεν υπάρχουμε κι εμείς που δεν παρασυρθήκαμε σαν παιδάκια από τη βία του εύκολου πλουτισμού) που το χρεώθηκε, ίσως και σωστά σε ένα βαθμό.
Προσωπικά θα πρόσθετα στο παραπάνω κυτίο παραπόνων μόνο έναν κάποιο ιδεολογικό μανιχαϊσμό στη ρητορική δεξιάς/αριστεράς, προοδευτικής/συντηρητικής παράταξη. Μια εύκολη αντίστιξη που θα έπρεπε να ανήκει στο παρελθόν και τη διαιώνισε. Κάνοντας όμως στην πράξη συμβιβασμούς για να πετύχει τους καθαρούς στόχους που έθετε.
Μπορεί κανείς να τον κατηγορήσει για μια ψευδή αίσθηση υπερανάπτυξης κατά την περίοδο των δύο θητειών του ως πρωθυπουργός. Όμως μήπως δεν υπήρξε αυτή η ανάπτυξη; Μήπως δική του ευθύνη ήταν η αλόγιστη διακυβέρνηση που ακολούθησε και οδήγησε στη χρεοκοπία; Μήπως αυτή η ανάπτυξη δεν αποθήκευσε και το απαραίτητο λίπος και δημιούργησε την απαραίτητη σταθερότητα για να ξεπεραστεί χωρίς πολύ χειρότερες συνέπειες η κρίση; Θα θέλαμε να φανταστούμε την κρίση εκτός Ευρωζώνης; Όχι.
Ακριβώς για το γεγονός, λοιπόν, ότι η χώρα είναι πρακτικά μια άλλη χώρα πριν και μετά τη διακυβέρνησή του θα τον κατηγοριοποιούσα επιδραστικά στο τρίπτυχο Βενιζέλος – Καραμανλής – Σημίτης. Και θα θυμάμαι ότι ο Έλληνας αγάπησε να μισεί αυτόν που δεν χώρεσε στο κακό του στερεότυπο. Αγάπησε να τον μισεί και να τον κοροϊδεύει φτηνά, όμως όταν ήταν να αποφασίσει ποιος θα του κάνει τη δουλειά, την ανέθετε σε αυτόν.
Image credit: “Konstantinos Simitis” by boellstiftung is licensed under CC BY-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/?ref=openverse.