Η τραγωδία στα Τέμπη έχει οξύνει απίστευτα το δημόσιο λόγο, σε ένα βαθμό δικαίως. Το πνεύμα των καιρών λέει ότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στη δικαιοσύνη, στο κράτος. Είναι όμως αυτό αληθινό; Και είναι κάτι που συνέβη τώρα, με τα Τέμπη και με τη διαχείριση του ζητήματος από την κυβέρνηση και τη δικαιοσύνη;
Θα κάνω ένα βήμα πίσω. Έστω ότι είμαστε μια μέρα πριν τα Τέμπη και η τραγωδία δεν έχει συμβεί. Πού βρισκόμαστε; Σε μια χώρα που έχει διανύσει 50 χρόνια Μεταπολίτευσης, με ένα κράτος υδροκέφαλο, επιδοματικό, δυσλειτουργικό, πελατειακό, που κουβαλά παθογένειες διαχρονικές και με ευθύνες εξίσου διαχρονικές.
Ένα κράτος που δεν υπηρετεί τον πολίτη αλλά συναλλάσσεται με αυτόν, με τις συντεχνίες του, που συντηρεί μια οικονομία κρατικίστικη, επιδοτήσεων, διορισμών, διαφθοράς. Πόσοι μπορούν πραγματικά να πουν ότι αυτό δεν είναι αληθές και πόσοι μπορούν πραγματικά να πουν ότι δεν έχουν συμμετάσχει και οι ίδιοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, με ενεργό ρόλο ή ανοχή, σε αυτή την εθνική ρεμούλα των δεκαετιών που πέρασαν;
Πόσοι δεν έχουν δεχτεί καθημερινά τη δυσλειτουργία αυτή ως κάτι το φυσικό και ανίκητο; Ίσως και να είναι ανίκητη. Δε μας κατηγορώ. Ίσως και να νικιέται πάρα μα πάρα πολύ αργά κι επίπονα. Οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές έτσι είναι: αργές κι επίπονες. Ακόμη πιο επίπονες είναι οι γρήγορες και απότομες, οι επαναστατικές. Δε θες να είσαι η γενιά της επανάστασης, του μεγάλου αγώνα, του παγκοσμίου πολέμου, η γενιά της θυσίάς. Θες να είσαι τα παιδιά της που θα ζήσουν την εποχή της ανόδου, όπου όλα θα έχουν μια θετική κατεύθυνση και θα υπάρχει ελπίδα.
Μια μέρα πριν τα Τέμπη λοιπόν, αν κάποιος κοιτάξει το ελληνικό κράτος σε οποιαδήποτε γωνιά του, θα διαπιστώσει όλες τις παθογένειες που κάνουν μια τέτοια τραγωδία εφικτή. Αρκεί να συντρέξουν ταυτόχρονα πέντε-δέκα συνθήκες που θα μετατρέψουν σε τραγωδία αυτό με το οποίο καθημερινά γελάμε λίγο πικρόχολα, λίγο αμήχανα, και το προσπερνάμε από συνήθεια.
Ένας άνθρωπος που ίσως έχει προσληφθεί χωρίς να έχει τις απαραίτητες ικανότητες. Ένα σύστημα που δεν έχει συντηρηθεί σωστά και συνήθως κουτσο-λειτουργεί. Ένας μοχλός που τραβήχτηκε λάθος. Μια σύμβαση που πήρε εκατό παρατάσεις και προέκυψε από ένα διαγωνισμό με χίλιες ενστάσεις και δεν ολοκληρώθηκε. Αυτό το “δε θέλει πολύ” που το λέμε εν τη ρύμη του λόγου δε συμβαίνει κάθε μέρα. Μια φορά θα συμβεί και γραφικός που το θυμίζει τον καλό καιρό θα δικαιωθεί. Ένα εκατομμύριο φορές η προχειρότητα θα προκαλεί από μειδίαμα μέχρι μικρές ταλαιπωρίες και την εκατοστή μυριοστή πρώτη θα προκαλεί τραγωδίες.
Η τραγωδία στα Τέμπη και οι αντιδράσεις που ξεσηκώνει (με κάποιες από τις οποίες έχω αντιρρήσεις) φαίνεται ότι μπορεί να δράσει καταλυτικά και ως επιταχυντής και για πολιτικές εξελίξεις. Το πάγιο ερώτημα που ψυχρά και σκληρά θα μένει μέχρι την επόμενη φορά είναι πότε επιτέλους θα αντιμετωπίσουμε το κράτος ως ένα σύστημα με διαδικασίες που τηρούνται και ελέγχονται.
Μια κυβέρνηση, καλώς ή κακώς, μπορεί να προσπαθήσει να πείσει ότι πράγματι αναγνωρίζει καταρχάς το βαθύ, διαρθρωτικό πρόβλημα και ότι κάνει κινήσεις για να το διορθώσει και να ζητήσει την εμπιστοσύνη του λαού για αυτό σε εκλογές. Μπορεί να ακούγεται φτωχό μπροστά στις προσδοκίες μας αλλά είναι το καλύτερο που μπορούμε να έχουμε.
Featured image credit: “File:Tragedia en Santiago de Compostela (c).jpg” by Contando Estrelas from Vigo, España / Spain is licensed under CC BY 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/?ref=openverse.
Η εποχή Τραμπ, με την Ευρώπη να βρίσκεται σε δύσκολη θέση, φιλτραρισμένη μέσα από ένα ισχυρό φίλτρο τοπικών ιδιαιτεροτήτων, όπως η τραγωδία των Τεμπών στην Ελλάδα, πολώνει το δημόσιο διάλογο σε βαθμό ακραίο και τοξικό. Ο χώρος για διάλογο και επικάλυψη απόψεων, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κάποια συναίνεση, συρρικνώνεται επικίνδυνα. Ο μέσος χώρος εξαφανίζεται.
Ταυτόχρονα έχουμε ένα τεράστιο αντισυστημικό κύμα να αναπτύσσεται στην Ελλάδα από την αρχή της οικονομικής κρίσης, 15 χρόνια πλέον. Το σάπιο πολιτικό σύστημα, όλοι τα παίρνουν, δεν υπάρχει δικαιοσύνη, η χούντα δεν τελείωσε, από τύχη ζούμε κλπ. Εύκολες και συνθηματικού τύπου κρίσεις, που ισοπεδώνουν το δημόσιο διάλογο αλλά και έχουν μεγάλη συναισθηματική δύναμη που ασκείται επιδραστικά σε περιόδους κρίσεις.
Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν καίρια αιτήματα που προκύπτουν από την εποχή. Στο παγκόσμιο επίπεδο το αίτημα για μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη, που θα στηρίξει την Ουκρανία και θα ορθώσει ανάστημα απέναντι, όχι μόνο σε Ρωσία και Κίνα αλλά και στις ΗΠΑ του Τραμπ, είναι πιστέυω οπωσδήποτε επίκαιρο. Σε τοπικό επίπεδο το αίτημα για μια κρατική αναδιάρθωση στην κατεύθυνση ενός λειτουργικού, ευρωπαϊκού τύπου κράτους, αν και πάντα επίκαιρο, πάγωσε κάπως με την κρίση, αλλά επανήλθε πάρα πολύ καυτό.
Αλλά ακόμα και σε αυτή την περίοδο, που μοιάζει μεταβατική, που έχει στοιχεία πραγματικά ευρείας και παγκόσμιας κρίσης, δε μπορώ να μην εκφράσω την απογοήτευσή μου για την οξεία πόλωση και το φτηνό αντισυστημισμό που παρατηρώ. Είναι λες και όλες οι πλευρές έχουν μετατραπεί σε social justice warriors αλλά με τη δική της ατζέντα η καθεμιά. Ολοένα και περισσότερο βλέπεις συζητήσεις που δεν αφήνουν χώρο για αντίρρηση, που δηλώνουν ευθύς εξαρχής ότι οι αντιρρησίες θα μπλοκάρονται, ότι η αντίθετη άποψη είναι άποψη ηλιθίων. Δεν είναι διάλογος, είναι στείρα αντιπαράθεση. Πολύ δύσκολα μπορείς πλέον να συζητήσεις να βρεις σημεία προσέγγισης.
Ταυτόχρονα βρέχει πληροφόρηση και παραπληροφόρηση. Έχουμε όλοι γίνει πραγματογνώμονες που μελετούν κάθε λεπτομέρεια που βγαίνει στην επιφάνεια αλλά χωρίς να έχουμε τη δυνατότητα να την αξιολογήσουμε επιστημονικά. Τη στιγμή που οι ειδικοί δεν είναι σίγουροι και που ίσως δεν είναι δυνατόν να είναι σίγουροι ελλείψει αδιαμφισβήτητων. Πολλοί από τους τελευταίους μιλούν επίσης πολωμένα.
Πολλοί από αυτούς είναι, κατά τα άλλα, έξυπνοι και ικανοί άνθρωποι. Χάνοντάς τους χάνουμε κάθε τελευταία ικανόητα για διάλογο. Και χωρίς ψύχραιμο διάλογο ο χώρος ανοίγει για λαϊκιστικές και αντισυστημικές προσεγγίσεις. Αυτό στις ΗΠΑ έγινε. Ο Τραμπ βγήκε ποντάροντας στο αφήγημα ότι το κράτος απέτυχε πλήρως και αυτός θα το σαρώσει με τις εκ βάθρων μεταρρυθμίσεις του. Αυτό σας υποσχέθηκα, λέει, και είμαι κι ο πρώτος πρόεδρος που θα κάνει αυτό ακριβώς που υποσχέθηκε. Να μη σας φαίνεται και περίεργο! Εκφράζω τη βούληση του λαού, λέει. Και είμαι και υπεράνω του νόμου!
Όταν λοιπόν ο μέσος χώρος εξαφανίζεται και η πόλωση διογκώνεται, δεν έχουμε να περιμένουμε μια δημιουργική αλλαγή. Έχουμε να περιμένουμε μια αντισυστημική και λαϊκιστική λύση να μας χτυπάει την πόρτα. Έχουμε να περιμένουμε μια κορύφωση της κρίσης, όχι μια αποκλιμάκωση. Για πολλούς αυτό μπορεί να φαντάζει ως μια δημιουργική ρήξη. Ας ρίξουν μια ματιά στην Αμερική. Ας ρίξουν μια ματιά στην Ουκρανία. Ας θυμηθούν το 2015.
Featured image credit: “Hellenic Parliament from high above” by Gerard McGovern is licensed under CC BY 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/?ref=openverse.
Αυτή ήταν ανέκαθεν η μαγεία των κοινωνικών δικτύων, από την εποχή των λιστών και των φόρουμ. Μπορεί να γνωριζόσουν με κάποιον άνθρωπο που δε θα είχες γνωρίσει διαφορετικά. Μπορεί απρόσμενα να πετύχαινες μια συζήτηση που δε θα είχες κάνει διαφορετικά. Και για ένα θέμα που σας ένωνε ένα κοινό ενδιαφέρον. Δεν έχει χαθεί ακόμη αυτή η ιδιότητα, αν και είναι κάπως πιο δύσκολο να τη διακρίνει κανείς στην υπερπληθώρα πληροφορίας του σήμερα.
Να που ένας άγνωστος στο X (ex Twitter) ρώτησε κάτι που μου τράξηβε το μάτι: “To all mature men who are 30+, please name one mistake you have made in your life so a young man may never repeat. It can be about anything!”. Δράττομαι της ευκαιρίας να του απαντήσω, λοιπόν, και να στείλω ένα μήνυμα στο μελλοντικό 30χρονο γιο μου.
If you believe in meaningful human relationships, family is one of the deepest ones. Maybe it’s not for everyone, but it’s only you who can decide that for yourself. And you only live once. You might regret some stuff, because relationships mean compromises, but regrets early in life are much lighter than regrets later on, when you are -hopefully- wiser.
Αντίθετα με πολλούς ανθρώπους που βλέπουν καθαρές απαντήσεις στα ερωτήματα που αφορούν τον κοινό μας βίο εγώ βλέπω παντού ιδιαιτερότητες και λεπτομέρειες που με τοποθετούν συνέχεια σε μια μέση, σε ένα κέντρο. Αυτό είναι ενός τύπου ιδεολογία. Όμως υπάρχει και κάτι άλλο: η πολιτική πυξίδα. Η κατεύθυνση, δηλαδή, στην οποία θα ήθελα να προχωρά η κοινωνία μας.
Γιατί δεν πιστεύω στις απότομες και ριζοσπαστικές αλλαγές. Πιστεύω στις αλλαγές που αναδύονται μέσα από αργές και οργανικές κοινωνικές διεργασίες. Ακόμη και αλλαγές που μοιάζουν ριζοσπαστικές στεριώνουν επειδή οι κοινωνίες έχουν προηγουμένως ζυμωθεί και εξελιχθεί ώστε να τις επιθυμούν και να τις ενσωματώσουν ομαλά. Ας πούμε στην Ελλάδα η Μεταπολίτευση, που ήταν μια μεγάλη αλλαγή, δεν άλλαξε την κοινωνία, η κοινωνία ήταν ώριμη να τη δεχτεί.
Προτιμώ, επομένως την έννοια της πολιτικής πυξίδας που κοιτά προς μια κατεύθυνση αλλά δεν εύχεται μια άμεση, πιθανώς βίαιη, αλλαγή. Εύχεται και υποστηρίζει μια σταδιακή αλλαγή που όμως έχει σαφή πορεία. Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε κοινωνίες πιο φιλελεύθερες, με μικρότερα κράτη, πιο ευέλικτα, που δίνουν μεγαλύτερες ελευθερίες στους πολίτες τους αλλά που όμως να λειτουργούν ουσιαστικά διαφυλάττοντας και εφαρμόζοντας τους νόμους.
Αυτή τη στιγμή, στις ΗΠΑ του Τραμπ, πολλές από αυτές τις ιδέες (πχ το αίτημα για μικρότερο κράτος) παιρνούν μέσα από βίαιες και μη θεσμικές διεργασίες που φθείρουν την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία και στο πολίτευμα που βασίζεται στη διάκριση των εξουσιών και στον έλεγχό τους. Αυτή η φθορά βλάπτει τόσο τη δημοκρατία όσο και τον όποιο φιλελευθερισμό συμπαρασύρουν κατά τόπους ο οποίος θα δαιμονοποιηθεί τα χρόνια που έρχονται. Και είναι κρίμα.
Image credit: “Donald Trump Signs The Pledge” by Michael Vadon is licensed under CC BY-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/.
Το International Design Conference στο Άσπεν του Κολοράντο, που ξεκίνησε το 1951, ήταν μια εμπορική έκθεση που φιλοδοξούσε να συνδυάσει τη μοντέρνα τέχνη, το ντηζάιν και το εμπόριο, καθώς ήταν σαφές ότι το τελευταίο θα μπορούσε να ενισχυθεί από τα δύο πρώτα. Το 1983 βρέθηκε εκεί ο Στιβ Τζομπς, ο συνιδρυτής της Apple για να δώσει μια ομιλία απευθυνόμενος στους ντηζάινερς της εποχής και να τους εμπνεύσει να ασχοληθούν με τις νέες καικαταπληκτικές τεχνολογίες που αναδύονταν και ο ίδιος πρέσβευε.
Τους είπε τα παρακάτω:
Μίλησε για την επανάσταση των προσωπικών υπολογιστών με όρους τεχνολογικής επανάστασης και κάνοντας παραλληλισμούς με τη βιομηχανική επανάσταση και την εξέλιξή της.
Είπε πως οι υπολογιστές είναι εργαλεία που έχουν ανάγκη από καλό ντηζάιν και κάλεσε τους παρευρισκόμενους να ασχοληθούν με αυτούς επαγγελματικά. Θέλουμε απλώς σπουδαίους ανθρώπους να μας βοηθήσουν, είπε, αφού επισήμανε το ανοιχτό πνεύμα εργασίας στη Σίλικον Βάλεϊ της εποχής.
Οραματίστηκε μια εποχή όπου οι μηχανές θα μπορούν “να αντιλαμβάνονται το υποκείμενο πνεύμα ενός συνόλου λέξεων” και θα μπορούν να μας απαντούν με βάση αυτό με νέες πληροφορίες.
Αναφέρθηκε στο Aspen Movie Map, ένα πείραμα του MIT από το 1978, όπου ο χρήστης πλοηγείται στην πόλη μέσα από πραγματικές εικόνες των δρόμων και με δυνατότητα να στρίβει στους δρόμους.
Ρωτήθηκε πώς θα συνεργάζονται τόσοι υπολογιστές μεταξύ τους και απάντησε ότι θα δημιουργηθούν κοινότητες ανθρώπων που θα συνεργαστούν και θα αναπτύξουν τα απαραίτητα πρωτόκολλα.
Εξήγησε πώς το λογισμικό μπορεί να λειτουργήσει ως μια ξεχωριστή οικονομία πάνω στην πλατφόρμα υλικού των προσωπικών υπολογιστών. Κάτι που χρωστάμε εν πολλοίς στον Μπιλ Γκέιτς.
Είμαστε απλώς το άθροισμα των συστατικών μας; Δηλαδή είμαστε 2 χέρια, 2 πόδια, ένα κεφάλι, κοκ και αυτή η λίστα είναι ικανή να μας περιγράψει πλήρως; Ενστικτωδώς νομίζω όλοι θα πούμε όχι. Αυτοί που αντιμετωπίζουν το θέμα κάπως πιο μεταφυσικά ή θρησκευτικά θα το αναγάγουν σε αξίες αυθύπαρκτες ή θεόσταλτες, σε κάτι ανώτερο από εμάς που όμως μας επικαθορίζει. Αλλά και οι πλέον ρασιοναλιστές, οι άθεοι, θα συμφωνήσουν πιστεύω όμως για διαφορετικούς λόγους. Αυτή την αξία που έχουμε πάνω από τα καθαρά υλικά συστατικά μας την έχουμε γιατί εμείς τη δίνουμε σε εμάς, έχουμε ηθική που την αναλύουμε και τη φιλοσοφούμε και την εξελίσσουμε.
Με το παραπάνω δεν ισχυρίζομαι ότι έχουμε μη υλικά συστατικά, όμως η αξία αυτή που προσδίνουμε πχ στην ανθρώπινη ζωή είναι κάτι που δεν υπάρχει στην ύλη, είναι μια ιδέα που η ανθρώπινη ύλη μπορεί να συλλάβει και να διατυπώσει. Μη με ρωτήσετε αν αυτή η ιδέα προϋπήρχε και την ανακαλύψαμε. Δεν έχω καμία ένδειξη που να δείχνει προς αυτή την κατεύθυνση.
Και τι σημασία έχουν τα παραπάνω τα αυτονόητα, όπως τα παρουσιάζω εγώ τουλάχιστον; Έχουν. Γιατί οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι αθροίσματα ανθρώπων που συνυπάρχουν. Και φοβάμαι ότι ζούμε σε εποχές έντονης πόλωσης, όπου το άθροισμα των κοινωνιών μας μειώνεται, καθώς χωριζόμαστε σε στρατόπεδα με, κατά τα φαινόμενα, ολοένα και λιγότερα κοινά στοιχεία, ολοένα και λιγότερους κοινούς στόχους, στρατόπεδα ολοένα και πιο στεγανά, χωρίς μεγάλες επικαλύψεις. Τα παραδοσιακά ενωτικά στοιχεία μας ήταν η οικογένεια, το έθνος, η θρησκεία.
Τα αποδομήσαμε ωσάν να μην ήταν οχήματα νεωτερικότητας και προόδου. Η οικογένεια ασκεί καταπίεση. Η θρησκεία είναι η κακιά εκκλησία, η συντήσηση και οι σταυροφορίες. Το έθνος είναι ο εθνικισμός, η μισαλλοδοξία, ο ρατσισμός. Χρειαζόμαστε μια πιο ήπια και ενωτική προσέγγιση που να συνενώνει όσο το δυνατόν περισσότερες δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας μας.
Μια συμπαθητικιά ανάρτησή μου από τα πολυαγαπημένα Φεϊσμπουκικά Υπογλώσσια για το κόσκινο οτυ Ερατοσθένη, την ελληνικότητα και τα… συνώνυμά του:
Το κόσκινο του Ερατοσθένη είναι ένας αλγόριθμος για τον προσδιορισμό όλων των πρώτων αριθμών που είναι μικρότεροι ή ίσοι ενός δοθέντος. Λειτουργεί εξαντλητικά, παίρνοντας όλους τους αριθμούς από το 2 και πάνω και αφαιρώντας τα πολλαπλάσιά τους που είναι μικρότερα του δοθέντος. Σταματά όταν βρει αριθμό του οποίου το τετράγωνο είναι μεγαλύτερο από τον δοθέντα. Έτσι λειτουργεί σαν ένα κόσκινο που σταδιακά γίνεται όλο και πιο λεπτό, αφήνει σταδιακά να περάσουν ολοένα και λιγότεροι πρώτοι αριθμοί, μέχρι να του μείνουν μόνο οι πρώτοι. Καλά όλα αυτά, αλλά είναι το κόσκινο αρχαιοπρεπής λέξη; Αυτό μας νοιάζει. Ποια μαθηματικά!
Upd: ο όρος κόσκινο κόλλησε στον αλγόριθμο του Ερατοσθένη από τον Νικόμαχο το Γερασηνό (από τα Γέρασα της σημερινής Ιορδανίας), στην Εισαγωγή στην Αριθμητική, κάπου τον 1ο-20 αιώνα μΧ.
Φαίνεται πως ναι.
Το κόσκινον: A sieve, Semon.7.59, Ar.Nu.373, Fr.227, Democr.164, etc.; φορεῖν ὕδωρ τετρημένῳ κοσκίνῳ Pl.Grg. 493 b; ἐν Ἅιδου κοσκίνῳ ὕδωρ φέρειν, alluding to the punishment of the Danaids, Id.R.363 d; κοσκίνοις μαντεύεσθαι Ael.NA8.5, cf. Luc.Alex.9; κόσκινον ἁλωνικὸν ἀπὸ βύρσης, κόσκινον ἀπὸ δέρματος, κόσκινον πλεκτόν, Edict.Diocl.15.56, al., cf. Poll.6.74, Gp.2.19.5, al. [Πηγή LSJ]
Από κοντά και ο ηθμός: (Α ἠθῶ, -έω και σπάν. τ. ἤθω) διηθώ, διυλίζω, στραγγίζω, σουρώνω, φιλτράρω, αρχ. 1. παθ. ἠθοῦμαι, -έομαι στραγγίζομαι, διυλίζομαι, καθαρίζομαι, φιλτράρομαι [https://lsj.gr/wiki/%CE%B7%CE%B8%CF%8E]
Για την κρησέρα υπάρχει το σπαρταριστό πικάντικο από τις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη “ἀλλ᾽οὐχὶ νυνὶ κρησέραν αἰτούμεθα.” που ο Βάρναλης μεταφράζει “Κορίτσι θέλω απάρθενο, όχι κόσκινο!”. Αρχαίο χιούμορ χοχοχο.
ΥΓ: Ενδιαφέρουσες προσθήκες από τους συνυπογλώσσιους φίλους με τον αρήλογο και το δερμόνι/δρεμόνι.
Image credit: “Eratosthenes” by Lenny Flank is licensed under CC BY-NC-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.0/?ref=openverse.
Λες και το ήξερα και έγραφα για τις ποσοστώσεις πριν λίγες μέρες και ήρθε και το κάνσελ των 17 ανδρών κωμικών της παράστασης -που δε θα γίνει- Πες το ψέμματα. Με ενδιαφέρει μια συγκεκριμένη πτυχή αυτού: η συλλήβδην ομαδοποίηση ατόμων με βάση ένα χαρακτηριστικό τους, πχ το φύλο, αν είναι άνδρες ή γυναίκες. Αυτή η ομαδοποίηση, η αυτόματη, σχεδόν αυτονόητη που γίνεται εύκολα και ως ένστικτο βασίζεται σε ένα ηθικά θετικό ελατήριο αλλά εκφράζεται με αφέλεια που γίνεται επικίνδυνη.
Τι μας λέει αυτή η λογική; Οι 17 αυτοί άνδρες επιλέχθηκαν επειδή είναι άνδρες, οι γυναίκες αποκλείστηκαν επειδή είναι γυναίκες. Και η κριτική αυτή συμπεριλαμβάνει τόσο την περίπτωση η διάκριση να έγινε επί τούτω όσο και υποσυνείδητα. Δεν έχω αντίρρηση σε αυτό το τελευταίο, ότι δηλαδή είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Έχω σοβαρή αντίρρηση όμως στο να θεωρούμε δεδομένο ότι συνέβη.
Αυτοί οι άνδρες λοιπόν θεωρούνται όλοι μαζί συλλήβδην προνομιούχοι. Και με το προνομιούχοι υπονοείται κάποιο προνόμιο που τους δόθηκε χωρίς να παλέψουν για αυτό. Δεν ενδιαφέρει το αν κάποιος από αυτούς είχε κάποιο σοβαρό πρόβλημα να ξεπεράσει στη ζωή του, αν ήταν φτωχός, αν μεγάλωσε σε κάποια απομονωμένη επαρχία. Αρκεί που ήταν άντρας και αυτό είναι αρκετό για να κρίνουμε ότι τα βρήκε εύκολα στη ζωή του.
Αντίστροφα, θεωρείται αυτονόητο και προσπερνιέται αβασάνιστα το ότι οι γυναίκες συνάδελφοί τους είναι ντε φάκτο αδικημένες από τη ζωή, μη προνομιούχες και άρα πρέπει αυτό να ισορροπηθεί. Δεν ενδιαφέρει αν κάποια γεννήθηκε σε ευκατάστατη οικογένεια, αν είχε ευκαιρίες και γνωριμίες στη ζωή της. Αρκεί το ότι είναι γυναίκα για να θεωρηθεί καταπιεσμένη μειονότητα.
Γενικά λοιπόν εύκολα πέφτουμε σε ένα τσουβάλιασμα των ανθρώπων που αγνοεί την ατομικότητά τους. Κι ίσως μας φανεί πταίσμα αν το δούμε ως μεμονωμένη περίπτωση αλλά ας προσπαθήσουμε να το φανταστούμε σε έκταση. Ας φανταστούμε αυτή τη φιλοσοφία να εφαρμόζεται υποχρεωτικά και παντού. Γιατί, αν είναι κάτι καλό, έτσι δε θα πρέπει να γίνει;
Να ξεκαθαρίσω ότι εξακολουθώ να θεωρώ τις προσπάθειες για συμπερίληψη σε επίπεδο κουλτούρας εξαιρετικά χρήσιμες σε εταιρείες και οργανισμούς. Όπως και τις προσπάθειες ενδυνάμωσης μη προνομιούχων ομάδων. Αυτό που φοβάμαι είναι η θεσμική και υποχρεωτική εφαρμογή της για τους λόγους που εξήγησα.
Ας κάνουμε τη συζήτηση με τιμιότητα και ψυχραιμία.
Σημείο 1. Δεν έχει αλλάξει τίποτα στη βιολογία των θηλαστικών και στον τρόπο που αναπαράγονται. Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο η βιολογία αντιμετώπιζε το φύλο. Και είμαστε θηλαστικά.
Σημείο 2. Ο τρόπος που αναπτύσσεται το φύλο στον άνθρωπο είναι πιο περίπλοκος από ένα δίπολο και αυτό το γνωρίζαμε ήδη. Δεν είναι κάτι καινούριο. Γνωρίζαμε ότι πλήθος χαρακτηριστικών μας τα έχουμε και τα δύο φύλα και ότι η έκφραση αυτών των χαρακτηριστικών διαφοροποιείται πολύ στην έντασή του. Είχαμε πχ πάντα και ψηλές γυναίκες και μη τριχωτούς άντρες -για να πάρουμε ένα χοντροκομμένο παράδειγμα. Αλλά και για τα χρωμοσώματα και τις διαφοροποιήσεις τους επίσης γνωρίζαμε. Ξέραμε για τα ΧΧ και τα ΧΥ αλλά και για τους στατιστικά σπανιότερους συνδυασμούς τους. Οι επιστήμονες δηλαδή το ήξεραν σίγουρα. Και δεν είχαν θεωρήσει ότι αυτό συνιστά φάσμα στο φύλο. Γιατί άλλο το φύλο και άλλο το πώς αναπτύσσεται τελικά στο άτομο.
Σημείο 3. Αυτόματο δίκιο δεν έχουν οι αυθεντίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και άσχετες με το θέμα τους. Δε μπορεί κανείς δηλαδή να ακυρώνει αυτόματα τον Ντώκινς, έναν από τους σημαντικότερους εξελικτικούς (έμφαση σε αυτό) βιολόγους της εποχής μας ότι τα έχασε και δεν ξέρει τι λέει ή ότι απλά θα πάρει πίσω αυτό που λέει τελικά. Ούτε και η επιστήμη είναι θέμα επιτροπών για να ξεκαθαρίζεται ένα ζήτημα με μια ανακοίνωση επιτροπής. Στην τελική, αν μπορεί να πάρει κάτι πίσω ο Ντώκινς, μπορεί τελικά να το πάρει πίσω και η επιτροπή.
Η συζήτηση δε γίνεται για αυτό. Η συζήτηση είναι πολιτική και ιδεολογική. Και δεν είναι κακό αυτό. Να γίνει. Γιατί χρειαζόμαστε μετατόπιση της έννοιας του βιολογικού φύλου τελικά; Γιατί αυτό συζητάμε. Τη μετατόπιση σε έναν ορισμό. Δε διαφωνούμε για την αναπαραγωγική στρατηγική των θηλαστικών. Ούτε και για τα χρωμοσώματα. Διαφωνούμε για το πού θα τοποθετήσουμε τον ορισμό.
Κάποιοι αισθάνονται ότι ο παραδοσιακός ορισμός αποκλείει άτομα και ότι η μετατόπισή του είναι προοδευτική κίνηση. Κάποιοι άλλοι εκτιμουν ότι η ουσία της ισότητας δεν έγκειται στα βιολογικά μας χαρακτηριστικά και ότι οι αλλαγές στους ορισμούς πρέπει να έχουν εξαιρετικά σοβαρό λόγο για να γίνουν. Αυτές οι δύο κατηγορίες μπορούν να τα βρουν μια χαρά μεταξύ τους και μπορούν να κάνουν τη συζήτηση με τιμιότητα και ψυχραιμία. Ανήκω στη δεύτερη.
Υπάρχει και τρίτη κατηγορία, αυτή λιγότερο συμπεριληπτικών ανθρώπων. Κι αυτοί φάσμα είναι. Άλλοι είναι απλά λίγο λιγότερο συμπεριληπτικοί, άλλοι είναι διστακτικοί, άλλοι είναι ίσως λιγότερο ενημερωμένοι, άλλοι είναι και φασίστες. Πιστεύω ότι λιγοστεύουν σε πλήθος με αυτή τη σειρά.
Βρισκόμαστε όμως στην εξαιρετικά εντυπωσιακή κατάσταση όπου δε διαφωνούμε τεχνικά (αναπαραγωγή θηλαστικών, χρωμοσώματα, κλπ) αλλά παρολαυτά διαφωνούμε με μεγάλη ένταση κι αυτό γιατί το ζήτημα έχει τεθεί ως ιδεολογική αντιπαράθεση.
Update:
Ας ακούσουμε τι λέει και η άλλη πλευρά στην οποία θα ήθελα ο αναγνώστης, αφού το διαβάσει, να εκτιμήσει την εξής κριτική από την πλευρά μου:
Το φύλο αντιμετωπίζεται ως “κατασκεύασμα”, δηλαδή κάτι τεχνητό, σα να μην υπάρχει στη φύση, σα να το εφηύρε ο άνθρωπος αυθαίρετα, σα να μην έχει τεράστια λειτουργική και νοηματική αξία.
Ακόμη αντιμετωπίζεται καθαρά με όρους εξουσίας (εξουσιαστής-εξουσιαζόμενος). Όχι μόνο είναι κατασκεύασμα και τεχνητό, όχι μόνο δεν είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό που το εντοπίζουμε στη φύση αλλά υπάρχει για να εξυπηρετεί σχέσεις εξουσίας.
Τέλος, είναι ένα εργαλείο στα χέρια του κακού καπιταλισμού που το εκμεταλλεύεται καταπιεστικά και χειριστικά για να κερδοσκοπήσει.
Αν αυτή η μανιχαϊστική ανάγνωση σας θυμίζει κάτι, ο θείος Μαρξ θα ήταν πολύ υπερήφανος.
Image credit: Why Biological Sex Is Being Undermined – Dr. Colin Wright, https://www.youtube.com/watch?v=-4WV9xv62f4
Πολλή συζήτηση γίνεται για το φύλο και αν είναι δυαδικό ή φάσμα. Δυστυχώς η συζήτηση γίνεται μέσα από πολωτικά ιδεολογικά φίλτρα που διαστρεβλώνουν κάθε νόημα. Η μια πλευρά θεωρεί ότι η πιθανή δυαδικότητα του φύλου αποκλείει τους ανθρώπους που δεν εμπίπτουν σε αυτήν. Η άλλη θεωρεί ότι τα φύλα είναι δύο και αυτό είναι κάτι απλό και δε σημαίνει αυτόματα και κανένα κοινωνικό αποκλεισμό. Αλλά καμία πλευρά δε μπαίνει στον κόπο να ξεκαθαρίσει πρώτα για ποιο φύλο μιλάμε.
Ας μιλήσουμε για το βιολογικό φύλο.
Καλώς ή κακώς είμαστε ζώα και μάλιστα θηλαστικά και ακόμη περισσότερο αυτή η διαπίστωση είναι κάτι απελευθερωτικό για τον άνθρωπο. Τον απομακρύνει από τον ουσιοκρατικό ντετερμινισμό της θρησκείας. Δεν είναι φτιαγμένος από έναν θεό που του καθόρισε το σκοπό της ζωής του. Μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί και να έχει αυτοδιάθεση. Στην ίδια φύση βρίσκουμε πχ παραδείγματα ομοφυλοφιλίας σε άλλα είδη και διαπιστώνουμε ότι δεν είμαστε τόσο μοναδικοί σε αυτό το χαρακτηριστικό ούτε και αυτό είναι τόσο αφύσικο.
Τι ήταν λοιπόν μέχρι τώρα το φύλο; Ο διαχωρισμός των δύο πλευρών του τρόπου αναπαραγωγής μας, όπως και σε όλα τα θηλαστικά. Για να αναπαραχθούμε χρειαζόταν -και χρειάζεται- ένα θηλυκό και ένα αρσενικό. Και ναι αυτές μας οι βασικές ιδιότητες έρχονταν και με ένα κάρο άλλες, κάποιες βιολογικές (στο σώμα μας και πιθανότατα στον εγκέφαλό μας) και άλλες κοινωνικές (στον τρόπο συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασής μας).
Φυσικά είναι κέρδος του πολιτισμού μας ότι αυτές οι βασικές ιδιότητες έχουν πάψει να καθορίζουν το άτομο απόλυτα. Το να είσαι άντρας ή γυναίκα σε καθορίζει ολοένα και λιγότερο σχετικά με την κοινωνική σου ζωή, την εκπαίδευσή σου, την εργασία σου, την ενδυμασία σου κλπ. Τα στερεότυπα δηλαδή φθίνουν ολοένα και περισσότερο.
Άλλαξε όμως ο τρόπος αναπαραγωγής των θηλαστικών; Δεν άλλαξε. Και, θα μου πει κανείς, μα θα μειώσουμε την ανθρώπινη υπόσταση στο ότι είμαστε ζώα/θηλαστικά; Να θυμίσω καταρχάς ότι αυτή η διαπίστωση δεν είναι μείωση. Όπως είπα και παραπάνω είναι απελευθέρωση, είμαστε δαρβινικά όντα, προϊόντα εξέλιξης και δε μας καθορίζει καμία άνωθεν δύναμη. Αυτή η αναγνώριση είναι απελευθερωτική, όχι δεσμευτική!
Οπωσδήποτε η ευθεία γραμμή ανάμεσα στο βιολογικό φύλο και -περνάμε σε νέα έννοια τώρα- το κοινωνικό φύλο δεν είναι πια και τόσο ευθεία. Μπορείς και πρέπει να μπορείς να εκφραστείς ελεύθερα και όπως ορίζει η φύση σου αρκεί -κατ’ εμέ- να δέχεσαι μερικούς απλούς στη βασική τους σύλληψη ηθικούς κανόνες: ζήσε και άσε και τους άλλους να ζήσουν. ΟΚ, απλή στη σύλληψη αλλά δύσκολοι στην εφαρμογή σε κοινωνίες τόσων πολλών εκατομμυρίων και διαφορετικών μεταξύ τους ανθρώπων. Η ελευθερία δεν είναι μια υπέροχη και ιδανική κατάληξη, είναι μια δυναμική κατάσταση, μια διαδικασία.
Πρέπει επίσης να κάνουμε και ένα βήμα πίσω και να δούμε τα πράγματα λίγο πιο αποστασιοποιημένα. Για παράδειγμα η έννοια του φύλου έχει κάποια χρηστική αξία. Δεν την έχουμε απλά για να υπάρχει και να μας διχάζει. Υπάρχει πραγματική ανάγκη στο να ξεχωρίζουμε κάποιον άνθρωπο με το φύλο του. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει το φύλο του να τον καθορίζει στερεοτυπικά και παντού. Ίσως τα μέρη όπου το φύλο του τον καθορίζει να ελαττώνονται όλο και περισσότερο, πχ δύσκολα θα το αποφύγουμε αυτό σε πολλά ιατρικά πεδία. Η χρηστική αξία λοιπόν του φύλου πρέπει να αναγνωριστεί και από τις δύο πλευρές καταρχάς.
Αλλά ας δεχτούμε χάριν συζήτησης ότι το βιολογικό φύλο δεν είναι δυαδικό. Το να αποδεχτούμε ότι είναι φάσμα δεν έχει καμία χρηστική αξία. Κάνει το φύλο ένα συνεχές πρακτικά ατελείωτων ιδιοτήτων που η καθεμιά έχει κάποια τιμή. Και για να είμαι απόλυτα ειλικρινής η αναγωγή του ανθρώπου απλώς σε ένα σύνολο ιδιοτήτων που μοιάζει περισσότερο οπισθοδρομική παρά προοδευτική. Να μην έχουμε δηλαδή αρσενικό και θηλυκό αλλά να έχουμε για την τάδε εφαρμογή άτομο με πέος και άτομο με αιδοίο ή για τη δείνα εφαρμογή άτομο που θηλάζει και άτομο που δε θηλάζει. Δημιουργούμε έτσι μια άχρηστη ταξινόμηση.
Άσε που και αυτή η ταξινόμηση θα διαπιστώσουμε ότι είναι κατανομή γύρω από κάποιους πολύ ισχυρούς πόλους. Παρεπιπτόντως αυτό συμβαίνει με δυαδικό τρόπο σε κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό, τα άτομα δηλαδή συσσωρεύονται στατιστικά γύρω από δύο πόλους – προσοχή όχι απόλυτα, μιλάμε για κατανομές. Σκέψου δυο βουνά που ενώνονται μεταξύ τους. Όλα τα σημεία ανάμεσα και γύρω από τα βουνά υπάρχουν. Μπορείς να βρεθείς σε οποιοδήποτε από αυτά. Αλλά τα βουνά είναι δύο. Μπορείς να είσαι στο ένα βουνό ή στο άλλο χωρίς να είσαι στην κορυφή τους. Και χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έτσι είσαι λιγότερο άνθρωπος ή λιγότερο άντρας ή λιγότερο γυναίκα. Και βέβαια, ανάλογα με το χαρακτηριστικό που μελετάμε, τα βουνά αυτά μπορεί να είναι πιο απομακρυσμένα μεταξύ τους (πχ τριχοφυία σώματος) ή και πολύ πιο κοντινά με μεγάλες επικαλύψεις (πχ εξυπνάδα).
Κι αν δεν είναι δύο, τότε πόσα είναι; Είναι τρία ή τέσσερα ή κάτι που μονίμως επεξεργαζόμαστε και αυξάνεται επ’ άπειρον; Πάντα κάτι θα αφήνουμε απ’ έξω. Τι χρηστική αξία έχει αυτό; Μπορώ να το δεχτώ ως κοινωνικό φαινόμενο, να θέλουμε δηλαδή να εισαγάγουμε στην έννοια του φύλου ολοένα και περισσότερα χαρακτηριστικά που να την επηρεάζουν επιδραστικά και έτσι να κάνουμε μια πιο λεπτομερή κατάτμηση. Αλλά αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει πολύ αργά και πάλι αν η κοινωνία μας συνολικά το θεωρεί οργανικά χρήσιμο.
Θα δει κανείς συζητήσεις ακόμη και από βιολόγους που ισχυρίζονται ότι το βιολογικό φύλο εξαρτάται από τον ορισμό που του δίνουμε και αυτός μπορεί να αφορά το φαινότυπο ή τους γαμένες ή τα χρωμοσώματα. Αλλά το βιολογικό φύλο αφορά τον αναπαραγωγικό μηχανισμό των θηλαστικών και αυτός διαθέτει δύο φύλα. Οι βιολόγοι που επιχειρούν να μετατοπίσουν αυτό τον ορισμό δεν κάνουν βιολογία αλλά πολιτική. Δεν είναι μη τίμιο να κάνεις πολιτική αλλά πρέπει να είσαι ξεκάθαρος όταν το κάνεις. Γιατί δεν υπάρχει κανένας επιστημονικός λόγος για αυτή τη μετατόπιση στο νόημα. Όλα αυτά εξηγούνται πολύ τακτοποιημένα από τον εξελικτικό βιολόγο Dr. Colin Wright:
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει και η συζήτησή του με τον Steven Woodford (κανάλι Youtube Rationality Rules) όπου αναλύουν -χωρίς να συμφωνούν σε όλα- βασανιστικά εξαντλητικά το θέμα και με ειλικρινή προσπάθεια προσέγγισης. Για όσους αντέχουν δίωρες συζητήσεις όπου τίποτα δε θα αφεθεί να “πέσει κάτω”.
Επίσης, δύσκολο να αγνοήσεις και την άποψη για το θέμα ενός από τους μεγαλύτερους και πιο επιδραστικούς εξελικτικούς βιολόγους των καιρών μας, του Ρίτσαρντ Ντώκινς: Το βιολογικό φύλο είναι δυαδική, η φυλή είναι φάσμα.
Κλείνοντας, νομίζω ότι παρόλαυτά μπορούμε -και οφείλουμε- να ανοίξουμε τον ηθικό μας κύκλο και να συμπεριλάβουμε όλους τους ανθρώπους και ταυτόχρονα να συμφιλιωθούμε με την αποδοχή της δυαδικότητας του βιολογικού φύλου, όπως την ξέραμε ως τώρα για καλούς λόγους. Χωρίς να αποκλείουμε κανέναν άνθρωπο, χωρίς να έχουμε κάνει καμία σημαντική παραχώρηση στις αξίες μας. Αλλά και χωρίς να υποκύπτουμε στον ιδεολογικό σχολαστικισμό της αναθεώρησης της έννοιας του βιολογικού φύλου.
Το κοινωνικό φύλο, ο κοινωνικός ρόλος, μπορούν να είναι κάτι άλλο και εμπίπτουν στις προσωπικές επιλογές του ατόμου, στον αυτοπροσδιορισμό του, που, εφόσον δε βλάπτουν άλλους, μπορούν -και πρέπει- να είναι απολύτως ελεύθερες. Αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με την επιλογή προσωπικών αντωνυμιών, αλλά για αυτό θα χρειαστώ άλλο άρθρο.
Image credit: “Lounging lions” by Tambako the Jaguar is licensed under CC BY-ND 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-nd/2.0/?ref=openverse.
