30 Οκτωβρίου, 2023

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι έτοιμη να μας καταπιεί, αν και όχι με τρόπο βιβλικό, να φέρει το τέλος του κόσμου, τα σάιμποργκ, το Σκάινετ και τέτοια πράματα. Πρόκειται να ανατρέψει μυριάδες πτυχές της καθημερινότητάς μας. Μυριάδες και άγνωστες. Άγνωστες και απρόβλεπτες. Αυτό το απρόβλεπτο είναι και το κάπως ανησυχητικό.

Επεξεργάζομαι τη σκέψη ότι ένα έργο (εικόνα, κείμενο, βίντεο) κλπ που έχει χρησιμοποιήσει επιδραστικά τεχνητή νοημοσύνη θα πρέπει να νομοθετηθεί ότι υποχρεούται να το δηλώνει φανερά, ώστε να επιτρέπει την κριτική αντιμετώπισή του ανάλογα. Χρησιμοποίησες τεχνητή νοημοσύνη; Ε, θα πρέπει να το ξέρω. Εσύ αν θες μην το σεβαστείς αυτό, αλλά το έργο σου περιέχει το διάγγελμα ενός πρωθυπουργού να λέει παραποιημένα λόγια, τότε, αν το αποδείξω, εσύ θα πρέπει να τιμωρηθείς.

Φυσικά αυτό σηκώνει πολλή κουβέντα. Τι πάει να πει επιδραστικά; Ποια ποσότητα τεχνητής νοημοσύνης είναι επιδραστική; Πώς τη μετράμε; Τι πάει να πει τεχνητή νοημοσύνη καλά καλά; Να το κάνουμε αυτό και σε άλλα “συστατικά” των έργων της ανθρώπινης διανοίας; Να το κάνουμε και σε ασήμαντα έργα τεχνητής νοημοσύνης; Ποια είναι ασήμαντα; Σε ποια μας νοιάζει και ποια όχι;

Βλέποντας όμως την έκταση της εξαπάτησης που μπορεί να προκύψει, τουλάχιστον πρέπει να απαιτήσουμε να γνωρίζουμε κάποια από τα συστατικά ενός έργου για λόγους διαφάνειας. Πώς έχουμε τα συστατικά ενός τροφίμου-προϊόντος στη συσκευασία του ή την αναφορά για πνευματικά δικαιώματα σε ένα έργο διανοίας; Κάπως έτσι!

Να πχ για την παραπάνω φώτο λέω: “Lords Communications Committee hears from Ai-Da the robot artist in House of Lords first” by ukhouseoflords is licensed under CC BY-NC-ND 2.0.

εκτύπωση Κατηγορίες: απόψεις, διαδίκτυο, ηθική | rss 2.0 | trackback | καθόλου σχόλια
21 Αυγούστου, 2022

Όσες φορές έχω αναρωτηθεί κατά πόσο ένα κράτος οφείλει να στηρίζει τα της θρησκείας (οικοδομήματα, δραστηριότητες, διάδοση) και προσπαθώντας να το συλλογιστώ αναλυτικά και όχι συναισθηματικά, καταλήγω ότι η θρησκεία για το κράτος θα πρέπει να είναι κάτι σαν τα σπορ.

Δηλαδή, εφόσον οι περισσότεροι από τους πολίτες της επιθυμούν αυτό το σπορ κι επιθυμούν το κράτος να στηρίζει αυτό το σπορ, ε, σε μια δημοκρατική πολιτεία αυτό θα πρέπει να γίνεται σεβαστό. Φυσικά αυτό έχει όρια. Για παράδειγμα, κανένα σπορ δε θα πρέπει να λειτουργεί αντίστροφα, προς τα πάνω, και να καθορίζει στην πολιτεία την υπόλοιπη νομοθεσία της. Όλα τα σπορ θα πρέπει να έχουν την ελευθερία να αναπτυχθούν. Κλπ.

Προσοχή, δεν ισχυρίζομαι ότι η θρησκεία είναι σπορ, ούτε και προσπαθώ να τη μειώσω στα μάτια αυτών που την θέτουν κάπου πολύ ψηλά στη ζωή τους. Απλώς για μένα υπάρχει αυτή η αναλογία και πιστεύω ότι ταιριάζει ωραιότατα σε ένα κοσμικό κράτος.

Οι σκέψεις αυτές αναδύθηκαν έπειτα από την περίπτωση της Αντιγόνης Ντρισμπιώτη, της πρωταθλήτριάς μας στο βάδην κι εφόσον έγινε γνωστό ότι δεν είχε τη στήριξη της πολιτείας στην προσπάθειά της μέχρι τα μετάλια. Όφειλε η πολιτεία να τη στηρίξει; Έτσι μονολεκτικά, όχι, δεν όφειλε. Δε θα μπορούσε να στηρίζει κάθε αθλητή που ίσως δίνει κάποιες ελπίδες για διάκριση. Μπορεί η περίπτωσή της να αποτελέσει παράδειγμα για να αλλάξουν κάπως οι κανονισμοί σχετικά με το πότε η πολιτεία στηρίζει έναν αθλητή; Ναι, φυσικά!

Παρενθετικά να πω ότι βρίσκω απίστευτα αλλόκοτο το άθλημα του βάδην. Σα να πηγαίνει κόντρα σε ό,τι έχει μάθει κανείς σε ένα αγώνισμα ταχύτητας. Σαν κάποιος διεστραμμένος να έβαλε πέντε περίεργους κανόνες για να φτιάξει ένα νέο άθλημα τρεξίματος. Αφού στέκουν αυτοί οι κανόνες τότε στέκουν τα πάντα! Αλλά εν πάση περιπτώσει για όσους το αγαπούν αυτή μάλλον θα είναι και η ομορφιά του. Μήπως στο μπάσκετ δεν απαγορεύεται πχ να κάνεις ελεύθερα βήματα; Γιατί να υπάρχει αυτός ο περιορισμός; Ε, αυτοί οι περιορισμοί είναι που κάνουν ένα άθλημα.

Να πω, επίσης παρενθετικά, ότι θεωρώ κάθε άνθρωπο που επιδεικνύει τόση αφοσίωση και πειθαρχία για ένα στόχο ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο. Μας δείχνει μια καλή εκδοχή του εαυτού μας, μας ενώνει, μας εμπνέει. Ωραία είναι και που αισθανόμαστε λίγο “ψηλότεροι” από τους υπόλοιπους λαούς όταν εμείς κερδίζουμε ένα μετάλλιο και όχι αυτοί. Αλλά ίσως χωρίς τον ανταγωνισμό να μην είχαμε αθλητισμό, ίσως να ξεμέναμε μόνο με βαρετή άσκηση. Καλή κι η άσκηση, αλλά ως αυτοσκοπός πολύ βαρετή! Και τι καλύτερος τρόπος να προωθήσεις την άσκηση παρά με το να την κάνεις διασκεδαστική.

Κι εν πάση περιπτώσει, αφού για μένα η θρησκεία είναι σπορ και τα σπορ είναι ήδη σπορ, θα πρέπει το κράτος να τα επιδοτεί; Οι πολλοί ακόμη αυτό πιστεύουν ακόμη προφανώς, εμμένοντας στο παραδοσιακό ιδεώδες που κουβαλιέται στην κλασσική και αναγεννησιακή ιδέα του ολυμπισμού και του “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Αλλά κάνουν καλά;

Εν γένει πιστεύω πως ναι κι αυτό 1) γιατί φαίνεται ότι ο αθλητισμός ακόμη μας συγκινεί και μάλιστα πολύ, β) είναι θετικό το κράτος να προάγει την υγεία μέσα από τον αθλητισμό και γ) γιατί πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτόν όλοι ανεξαρτήτα από τις οικονομικές τους δυνατότητες.

Αλλά κάνει καλά το κράτος να επιδοτεί και τον πρωταθλητισμό; Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα γιατί η επιλογή του χρηματοδοτούμενου και το μέγεθος της χρηματοδότησης σηκώνουν φυσικά πολύ κουβέντα, όταν μιλάμε για δημόσιο χρήμα. Θα έλεγε κανείς ότι ακριβώς πάνω στην ίδια τη λογική που λέει “ας γίνει αυτό που θέλουν οι πολλοί” θα έπρεπε αντίστοιχα να το χρηματοδοτήσουν αυτοί οι πολλοί αλλά μέσα από τη δική τους τσέπη. Αλλά τότε ένας πρωταθλητής θα έχει νόημα πλέον να εκπροσωπεί την πατρίδα του ή απλά τους χορηγούς του; Θέλει λοιπόν ένα κράτος να εκπροσωπείται αθλητικά; Για την ώρα γενικά τα κράτη θέλουν.

Και κλείνω με μια τελευταία παρένθεση: είναι περίεργος και ενίοτε βάρβαρος αυτός ο πρωταθλητισμός, που παίρνει μικρά παιδάκια και τα εκπαιδεύει να κυνηγούν το εκατοστόμετρο ή το δέκατο του δευτερολέπτου για μια ζωή, ενώ ένα μικρό στραβοπάτημα ξεχωρίζει για τη συντριπτική πλειοψηφία από αυτά τη δόξα από την αφάνεια. Αν ίσως αυτό το κυνήγι γινόταν έμπνευση για την υπόλοιπη ζωή μας, τότε ίσως η θυσία τους αυτή να αξίζει κάτι.

Photo credit: https://www.pexels.com/photo/photo-of-people-walking-on-street-2530130/.

εκτύπωση Κατηγορίες: αθεΐα, απόψεις, ηθική | rss 2.0 | trackback | καθόλου σχόλια
13 Φεβρουαρίου, 2022

Η ηθική μας μπορεί να αναφέρεται απλώς στην καθημερινή έννοια του καλού. Να κάνεις το καλό, όπως αυτό θεωρείται πάνω-κάτω καθορισμένο από την κοινωνία γύρω σου και όπως αυτό έχει διυλιστεί από την ανατροφή σου. Υπάρχει η ηθική που εφαρμόζεται στη νομοθεσία μας. Και υπάρχει και η αναλυτική ηθική, ο κλάδος της φιλοσοφίας που με λογικά επιχειρήματα προσπαθεί να δομήσει ηθικούς κανόνες .

Με τα χρόνια η ηθική μας γίνεται πιο συμπεριληπτική. Ο κύκλος δηλαδή ο οποίος περιλαμβάνει τις οντότητες στις οποίες η ηθική μας στρέφεται με θετικό πρόσημο διευρύνεται. Τα δικαιώματα των ανθρώπων αναγνωρίζονται και αποκτούν καθολική ισχύ. Το ίδιο σταδιακά και τα δικαιώματα των ζώων.

Υπάρχει το αντιχορτοφαγικό επιχείρημα πως η ηθική μας πρέπει να εστιάζει μόνο προς τις οντότητες που είναι ικανές για αντίστοιχη ηθική με εμάς. Αναγνωρίζει δηλαδή στην ηθική υποχρεωτικά την ανταποδοτικότητα. Το επιχείρημα θεωρεί ότι αναφέρεται, επομένως, μόνο στους ανθρώπους. Όμως δε συμφωνούν όλοι οι άνθρωποι στους ίδιους ηθικούς κανόνες ούτε έχουν την ικανότητα να τους αναπτύξουν με τον ίδιο τρόπο. Επιπρόσθετα υπάρχουν είδη ζώων που δείχνουν ανταπόδοση στη φροντίδα και τη στοργή τόσο μεταξύ τους όσο και των ανθρώπων.

Από αυτό αυτομάτως συμπεραίνουμε ότι δικαιούμαστε να φυλακίζουμε και να τρώμε: ανθρώπους με νοητική υστέρηση, ανθρώπους που καταδικάζονται για εγκλήματα, ανθρώπους από μέρη του κόσμου με λιγότερο συμπεριληπτική ηθική από εμάς. Το αντίστροφο θα πρέπει ισχύει με είδη ζώων όπως σκύλοι, γάτες, γουρούνια, άλογα, κατσίκες, πρόβατα κλπ. Δεν το συζητώ καν για χιμπατζήδες, γορίλες κλπ, αυτοί έχουν γλιτώσει το φάγωμα.

Μπορούμε και καλύτερα: σταματάμε να βασανίζουμε και να τρώμε όλα τα ζώα.

Image credit: “Two apes share a moment” by Indo_girl2010 is licensed under CC BY-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/?ref=openverse&atype=rich.

εκτύπωση Κατηγορίες: ηθική, χορτοφαγία | rss 2.0 | trackback | 1 σχόλιο
23 Ιανουαρίου, 2022

Ότι είμαστε λίγο ανατολίτες, λίγο βαλκάνιοι, το ξέρουμε κι άλλοτε το σιχτιρίζουμε ενώ άλλοτε το καμαρώνουμε. Εντύπωση παρολαυτά μου έκανε μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου από το 2016 σχετικά με την έμφυλη βία και συγκεκριμένα το ερώτημα αν οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση δικαιολογείται (“Respondents were asked whether having sexual intercourse without consent was justified in nine different circumstances”).

Και μου έκανε εντύπωση γιατί το ποσοστό των Ελλήνων που δήλωσαν ότι θεωρούν ότι πράγματι υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις ήταν 32%. Ένας στους τρεις Έλληνες δηλαδή πίστευε στο -όχι και τόσο μακρινό- 2016 ότι περιπτώσεις όπως οι παρακάτω δικαιολογούν σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση: το θύμα έχει πιει ή πάρει ναρκωτικά, έχει δεχτεί κάποιον σπίτι του, φορά προκλητικά ή αποκαλυπτικά ρούχα, έχει προηγουμένως φλερτάρει με το θύτη, ο θύτης έχει μετανιώσει την πράξη του κλπ.

Προσοχή, το ερώτημα είναι αν “δικαιολογείται” (“justified”), όχι αν το θύμα θα μπορούσε να είναι πιο προσεκτικό ίσως στις κινήσεις του (πχ ας μην είχε μεθύσει). Έχουμε αρκετό δρόμο ακόμη να διανύσουμε σε αυτόν τον τομέα κι ελπίζω από το 2016 να έχουμε διανύσει μεγάλο μέρος του!

Το παραπάνω διάγραμμα είναι από τη Washingtonpost.com, ενώ το θέμα υπέπεσε στην αντίληψή μου μέσω του newsletter του Inside Story και του Ladylike.gr/.

εκτύπωση Κατηγορίες: απόψεις, ηθική | rss 2.0 | trackback | καθόλου σχόλια
15 Φεβρουαρίου, 2020

Η ηθική είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα. Δεν είναι σταθερή και ενιαία ούτε χωρικά ούτε χρονικά. Άλλη ηθική έχει σήμερα η Δύση, άλλη η Ανατολή, άλλη η πόλη άλλη η επαρχία. Άλλη ηθική έχει η ομηρική εποχή, άλλη ο χρυσός αιώνας του Περικλή, άλλη η Ευρώπη του Διαφωτισμού και άλλη η σημερινή Ευρώπη. Αυτές είναι διαπιστώσεις στις οποίες εύκολα όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε.

Από το παραπάνω όμως είναι προφανές ότι η ηθική εξελίσσεται. Κάποτε ήταν αποδεκτή η δουλεία, ήταν απαράδεκτη η ομοφυλοφιλία, ήταν αδιανόητη η ισότητα ανδρών και γυναικών. Σκοπός αυτής της εξέλιξης, που γίνεται όχι χωρίς διαφωνίες και διαμάχες, είναι γενικά η ανθρώπινη ευημερία. Κι αυτή είναι μια γενική διαπίστωση στην οποία επίσης όλοι εύκολα συμφωνούμε.

Μπορεί ο Χίτλερ να είναι για εμάς προφανώς ανήθικος, ένα τέρας, αλλά για ένα μέρος της Γερμανίας του μεσοπολέμου δεν ήταν. Σκοπός του δεν ήταν να βλάψει τη χώρα του αλλά, με το διεστραμμένο τρόπου του, να την οδηγήσει στην ευημερία. Πιθανότατα κανένα σύστημα ηθικής ποτέ δεν είχε κακό σκοπό αρχικά, αν και σίγουρα πολλά εργαλειοποιήθηκαν στην πορεία.

Όμως, με το πέρασμα των χρόνων, τα συστήματα αυτά έγιναν όλο και πιο φιλελεύθερα και οικουμενικά. Δηλαδή σταμάτησαν να ενδιαφέρονται για την ευημερία μιας και μόνο ομάδας ανθρώπων, όπως οι πολίτες μιας περιοχής ή οι πιστοί μιας θρησκείας, και προσπάθησαν να αγκαλιάσουν κατά το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας εφαρμόζοντας μια λογική ίσων δικαιωμάτων στην ευημερία αυτή.

Να σημειώσουμε επίσης ότι και η ίδια η έννοια της ευημερίας είναι σχετική. Για το δυτικό πολίτη ευημερία είναι μια καλή ζωή με σπίτι, οικογένεια, πολιτισμό, παιδεία, υγεία κλπ ενώ για το βουδιστή μοναχό ευημερία μπορεί να είναι η απαλλαγή από τις επίγειες ανάγκες και η προσέγγιση μιας ιδεώδους πνευματικότητας σε ησυχία και απομόνωση. Αυτό δεν αλλάζει τη γενική συλλογιστική, εφόσον η ευημερία του καθενός δε βλάπτει τον άλλο άνθρωπο και του επιτρέπει ίσα δικαιώματα στη δική του ευημερία.

Όλοι λοιπόν θέλουμε και θέλαμε πάντα να είμαστε ηθικοί! Με τον τρόπο που προστάζει κάθε φορά η λογική μας, η παράδοσή μας, ο τόπος μας, η εποχή μας. Πού σταματάει όμως η ηθική μας; Ποιο είναι το όριο, πέρα από το οποίο δεχόμαστε να μην την εφαρμόζουμε; Δε ασκούμε βία κατά βούληση, αλλά, αν κάποιος μας επιτεθεί δεχόμαστε ότι μπορούμε να ασκήσουμε βία εναντίον σε άμυνα. Αλλά και τότε ακόμη η άμυνά μας πρέπει να είναι κάπως αναλογική της επίθεσης που δεχόμαστε. Αν κάποιος μας επιτεθεί με μια πινέζα δεν απαντάμε με ένα κανονιοβολισμό. Δεχόμαστε ότι σκοτώνουμε ζώα για να τα φάμε αλλά δεν τα σκοτώνουμε για διασκέδαση.

Φτάσαμε στα ζώα, λοιπόν! 🙂

Είμαστε έλλογα όντα, με τεχνολογικά μέσα και με σαφές σύστημα ηθικής -πλέον αναφέρομαι στις γενικές αρχές που η Δύση έχει καταστατικά συμφωνήσει να αποδέχεται. Αλλά το σύστημα της ηθικής μας παραδοσιακά δεχόμαστε ότι μπορεί να έχει μια ασυνέχεια όταν αναφερόμαστε στα ζώα. Δε σκοτώνουμε έναν άνθρωπο για να τον φάμε, αλλά σκοτώνουμε ένα ζώο για να το φάμε. Το κάναμε από τα προϊστορικά χρόνια. Μας έρχεται σαν κάτι φυσικό.

Αλλά κι αυτό εξελίχθηκε. Δεχτήκαμε ότι δε θα σκοτώνουμε ένα ζώο βασανιστικά επειδή θέλουμε να το φάμε. Εφόσον είμαστε στην ανάγκη να το σκοτώσουμε για την επιβίωσή μας κι εφόσον είμαστε έλλογα όντα, με τεχνολογικά μέσα και με σαφές σύστημα ηθικής, τουλάχιστον ας μην το κάνουμε βάρβαρα. Αυτή ήταν μια εξέλιξη που αποτυπώθηκε και στα νομικά μας συστήματα. Δεν είναι απλά μια ηθική σύσταση.

Το φιλοζωικό κίνημα της χορτοφαγίας έρχεται να επισημάνει πιο επιτακτικά αυτή τη λεπτομέρεια. Αυτό το σημείο ασυνέχειας, που παραδοσιακά δεχόμαστε κατά τα άλλα ως κάτι το φυσικό. Βρίσκει εκεί μια λογική ασυνέπεια. Διαπιστώνει ότι η ηθική μας διακόπτεται σε ένα σημείο χωρίς αυτό να έχει απαραιτήτως μια σαφή αιτιολογία.

Μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε εκατέρωθεν αν αυτή η σαφής αιτιολογία πράγματι υπάρχει ή όχι. Έχουμε ανάγκη να τρώμε ζώα, θα πει κάποιος, δεν επιβιώνουμε διαφορετικά. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε τις ζωικές τροφές με άλλες, θα πει κάποιος άλλος. Είμαστε ανώτεροι από τα ζώα θα πει κάποιος παραπέρα. Αλλά πόσο διαφέρει ρεαλιστικά ένα ζώο από έναν άνθρωπο με νοητική υστέρηση ή ένα βρέφος, στα οποία αναγνωρίζουμε ίσα δικαιώματα στη ζωή.

Τι είναι αυτό που μας κάνει να θεωρούμε τη ζωή των ζώων τόσο κατώτερη και ασήμαντη απέναντι στη δική μας, ώστε να έχουμε πλήρη δικαιώματα πάνω της και, ενώ έχουμε τα μέσα να μειώσουμε τον πόνο που τους προκαλούμε, να μην το κάνουμε; Τι είναι αυτό που διακόπτει την ηθική μας όταν φτάνουμε στα ζώα; Προσωπικά πλέον δε μπορώ να βρω κάτι.

Μπορούμε όμως να γίνουμε όλοι τέλειοι ζεν μοναχοί στην κορυφή ενός βουνού και να τρεφόμαστε με πέντε αποξηραμένους σπόρους την ημέρα, χωρίς να πειράζουμε κανέναν; Εντάξει, ας μη γίνουμε ζεν. Το ερώτημα είναι κίβδηλο. Επειδή κάτι ιδεατό μοιάζει αδύνατο, αυτό δε σημαίνει ότι δε μπορούμε να επιδιώξουμε κάτι καλύτερο εντωμεταξύ. Μπορούμε να εξελίξουμε λίγο ακόμη την ηθική μας ώστε να γίνει ακόμη περισσότερο ανθρώπινη και οικουμενική;

Μπορούμε!

Κεντρική εικόνα από: Gemma Evans on Unsplash.


Τι κοιτάτε;

εκτύπωση Κατηγορίες: απόψεις, ηθική, χορτοφαγία | rss 2.0 | trackback | 2 σχόλια