3 Δεκεμβρίου, 2022

Συχνά ακούγεται η ερώτηση “πιστεύεις στο θεό;” και καλείται κανείς να απαντήσει αυτομάτως και απλώς με ένα ναι ή με ένα όχι. Όμως σε αυτή την ερώτηση υπάρχει μια πολύ προβληματική έννοια: ο θεός. Τι είναι θεός; Για να ρωτήσουμε κάποιον αν πιστεύει στο θεό, θα ήταν τίμιο πρώτα να ορίσουμε τι εννοούμε με αυτή την έννοια και να μην την αφήσουμε σε ό,τι συγκεχυμένο μπορεί να έχει κανείς στο μυαλό του από τις εμπειρίες του και τη συναναστροφή του με άλλους ανθρώπους. Άλλωστε, μοιάζει να είναι μια πολύ σημαντική οντότητα αυτός ο θεός για να την αφήσουμε να είναι φλου κι απροσδιόριστη.

Εκεί τα πράγματα ζορίζουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να ορίσουν τι εννοούν με αυτή την τόσο συχνά χρησιμοποιούμενη και τόσο ευρύτατα διαδεδομένη λέξη. Θα υποπέσουν σε ευκολίες και τσιτάτα. Όμως δε θα ήταν και τίμιο να απαντήσει κανείς σε αυτές τις ευκολίες και τα τσιτάτα. Θα τους αδικούσε. Ένας ορισμός θα όφειλε να περιέχει την περιγραφή των ιδιοτήτων αυτού που ορίζει. Τι ιδιότητες όμως έχει μια οντότητα που ονομάζουμε θεός; Καλός, πανάγαθος, παντοδύναμος, πανταχού παρών.

Μπορούμε να τις συζητήσουμε όλες μία προς μία, όμως εδώ με ενδιαφέρει κάτι που δεν είναι ιδιότητα, κάτι που αφορά την ίδια την ύπαρξή του, άσχετα με το τι ιδιότητες θα του προσδώσουμε. Άλλωστε, αν δούμε έξω από τη χριστιανική μας φούσκα, θα βρούμε και θεούς όχι παντοδύναμους και συχνά όχι και τόσο αγαθούς. Κι ακόμη, οι ιδιότητες αυτές δύσκολα μπορούν να αποδειχθούν, είναι περισσότερο αυθαίρετες δηλώσεις.

Γίνεται λοιπόν συχνά ο ισχυρισμός ότι “θεός είναι αυτός που έφτιαξε το σύμπαν”. Αυτός δηλαδή που έφτιαξε τα πάντα γύρω μας, όσα μπορούμε να αισθανθούμε με τις αισθήσεις μας και με τις τεχνικές και τεχνολογίες μας και όσα δεν έχουμε ακόμη καν αγγίξει. Αυτός ο ισχυρισμός δεν αποδίδει κάποια συγκεκριμένη ιδιότητα στην έννοια θεός, αλλά βασίζεται στη σκέψη ότι, αφού ο κόσμος γύρω μας υπάρχει, άρα κάτι τον έφτιαξε.

Αυτός ο ισχυρισμός είναι λοιπόν εξαιρετικά προβληματικός!

Πρόβλημα 1: ποιος έφτιαξε το θεό;

Αφού κάποιος έχει το δικαίωμα να αναρωτηθεί “ποιος έφτιαξε το σύμπαν” και να απαντήσει ότι “υπάρχει μια οντότητα που είναι ο θεός και αυτή η οντότητα έφτιαξε το σύμπαν” δεν έχει το δικαίωμα να αποδράσει από το ίδιο ερώτημα σχετικά με το θεό. Ποιος έφτιαξε το θεό; Εκεί αρχίζουν νέοι ισχυρισμοί και σταματούν τα λογικά επιχειρήματα. Γιατί το επιχείρημα πως κάτι που υπάρχει κάπως θα προέκυψε έχει μια βασική λογική. Αλλά γιατί πρέπει να υπάρχει μια πρωταρχική αιτία η οποία δεν έχει τη δική της πιο… πρωταρχική αιτία; Αν κανείς δυσκολεύεται να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, ε, η τίμια απάντηση είναι “δεν ξέρω”. Αν τον τρώει πολύ ας το μελετήσει, αλλά δε θα ήταν τίμιο απλά να κάνει τον ισχυρισμό ότι, ε, ο θεός δε χρειάζεται φτιάξιμο. Γιατί; Γιατί έτσι θέλω.

Σε αυτό το σημείο ακούγεται το ασθενές, κατ΄ εμέ, επιχείρημα ότι αν πρέπει να έχουμε μια αιτία για κάθε αιτία τότε θα έχουμε στο τέλος μια άπειρη συνέχεια αιτιών και τελικά είναι αδύνατο να έχει υπάρχει οτιδήποτε, αν πρέπει να γυρίσουμε απείρως πίσω στο χωροχρόνο. Αλλά το επιχείρημα είναι ασθενές γιατί προβάλει στο χωροχρόνο τη δική μας αίσθηση για το χώρο και το χρόνο. Ίσως κάποτε να μην υπήρχε καν χώρος ή χρόνος. Η μοντέρνα κοσμολογία δεν τα θεωρεί αυτά ερωτήματα που απαντώνται αυτομάτως. Τι κάνει; Λέει “δεν ξέρω, ας το μελετήσω όσο πιο βαθιά μπορώ”. Δεν κάνει όμως τεραστίων διαστάσεων ισχυρισμούς γύρω από αυτό, αποδίδοντας συγκλονιστικές ιδιότητες σε μια οντότητα που κρύβεται πίσω από όλη τη δημιουργία και η οποία μάλιστα κάποτε, δισεκατομμύρια κατ’ ελάχιστον χρόνια από τότε που είχε την έμπνευση να φτιάξει τον κόσμο, έστειλε σε αυτόν και κάποιους συγκεκριμένους απεσταλμένους της για να μεταδώσουν το μήνυμά της (προφήτες, οράματα, θεανθρώπους, κλπ).

Πρόβλημα 2: πώς ξέρουμε εξαρχής ότι το σύμπαν φτιάχτηκε;

Ακούγεται παράδοξο αλλά το παράδοξο δεν είναι τόσο το ερώτημα όσο ο αρχικός ισχυρισμός. Βλέπουμε ένα αυτοκίνητο και ξέρουμε ότι το έφτιαξαν άνθρωποι με σχέδιο και πλάνο για τη χρήση του. Βλέπουμε όμως και ένα δέντρο και ξέρουμε με πολύ καλή ακρίβεια ότι κανείς δεν το έφτιαξε. ΟΚ, μπορεί κάποιος να το φύτεψε ή να το έσπειρε, όμως κανείς δεν πρωτοδημιούργησε την ύπαρξη “δέντρο”. Ξέρουμε με πολύ καλή ακρίβεια ότι στη φύση οι οργανισμοί είναι προϊόντα εξελίξεων, επιμειξιών, τυχαίων γεγονότων. Το ίδιοι και για τους ζωντανούς οργανισμούς. Γνωρίζουμε ότι η ζωή είναι προϊόν εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής που περιέγραψε ο Δαρβίνος.

Αν κάποιος τώρα αρνείται το Δαρβίνο, τότε δε μένει παρά να του παρουσιάσουμε τις πάμπολλες αποδείξεις που έχουμε για την εξέλιξη των ειδών, τα ευρήματα της παλαιοντολογίας και της βιολογίας που μελετούν τα είδη σε βάθος εκατομμυρίων ετών. Συνήθως όμως αυτοί που κάνουν ισχυρισμούς κάπως πιο φιλοσοφικούς, όπως ο αρχικός μας, ότι δηλαδή τα πάντα έχουν μια αιτία, άρα και το σύμπαν θα έχει μια αιτία και αυτή είναι ο θεός, ε αυτοί οι άνθρωποι δεν αρνούνται την εξέλιξη των ειδών, απλά θα την αποδώσουν κι αυτήν στις “ρυθμίσεις” που έκανε ο θεός για αυτό το ανθρωπικό σύμπαν.

Πρόβλημα 3: ο θεός έχει έχει νοημοσύνη και προθέσεις;

Μυριάδες τα ερωτηματικά που ξεκινούν από αυτή την επισήμανση. Πώς ξέρουμε ότι αυτό που ονομάσαμε θεός είχε τη νοημοσύνη να φτιάξει το σύμπαν; Πώς ξέρουμε ότι ήταν καν κάτι νοήμον. Ή μήπως ήταν κάτι νοήμον μεν, αλλά με νοημοσύνη διαφορετική από τη δική μας; Πώς το αποκαλούμε καν τότε αυτό νοημοσύνη; Ή μήπως αποκαλούμε νοημοσύνη τους μηχανισμούς εκείνους της φύσης μέσω των οποίων φτάσαμε ως εδώ; Γιατί αν είναι αυτό το τελευταίο, τότε δε μιλάμε για κάποιο θεό, μιλάμε απλά για τη φύση και, προσωπικά, δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτή την απόδοση. Όμως αυτή η απόδοση νομίζω απομακρύνεται πολύ από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το θεό όσοι δέχονται αυτή την έννοια και όσοι πιστεύουν σε αυτόν. Πόσο μάλλον όσοι δέχονται ότι αυτός ο θεός έστειλε στη γη προφήτες, οράματα και θεανθρώπους και γενικά διάφορα φαινόμενα για να μεταδώσουν το μήνυμά του και να γίνει αισθητός στους ανθρώπους.

Με βάση τα παραπάνω νομίζω ότι γίνεται σαφές πως ο ορισμός “θεός είναι αυτός που έφτιαξε το σύμπαν” δεν είναι σαφής και επαρκής και οπωσδήποτε είναι πολύ προβληματικός. Ένας ορισμός θα έπρεπε να θέτει σαφή θεμέλια για να χτιστεί πάνω του ένα οικοδόμημα, όχι να δημιουργεί μεγαλύτερα ερωτηματικά. Και ποια είναι η απάντηση; Θα αναρωτηθεί κανείς Ποιος έφτιαξε λοιπόν το σύμπαν; Η τίμια απάντηση μπορεί να είναι ότι δεν ξέρουμε αν το έφτιαξε κάποιος ή αν φτιάχτηκε μόνο του ή από κάποιο φυσικό μηχανισμό. Κι αφού δεν ξέρουμε αλλά μας ενδιαφέρει, ε, ας το μελετήσουμε, ας το αναζητήσουμε με τα εργαλεία που έχουμε: την επιστήμη.

Κι αν δε βρούμε κάτι, δεν πειράζει.

Photo credit: “Hindu God Monster” by photographymontreal is marked with Public Domain Mark 1.0. To view the terms, visit https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/?ref=openverse

εκτύπωση Κατηγορίες: αθεΐα, απόψεις, θρησκεία | rss 2.0 | trackback | καθόλου σχόλια
19 Νοεμβρίου, 2022

Το Big Think γενικά αναρτά ενδιαφέροντα θέματα, όμως εδώ τα κάνει ρόιδο. Αναπαράγει την ιδέα ότι αθεϊσμός είναι η πίστη σε κάτι. Ενώ δεν έχει να κάνει σε τίποτα με κάποια πίστη ή δόγμα. Έχει να κάνει στη βάση του με την έλλειψη πειστικών επιχειρημάτων προς την κατεύθυνση της ύπαρξης υπερφυσικών οντοτήτων, για να το θέσω όσο πιο γενικά μπορώ.

Μπορεί ένας άθεος να έχει διάφορες άλλες πεποιθήσεις στη ζωή του και μπορεί πολλοί άθεοι να μοιράζονται πολλές κοινές πεποιθήσεις μεταξύ τους. Ή και να διαφωνούν σε κάποιες άλλες. Αλλά ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής δεν είναι η “πίστη” στην ανυπαρξία θεού. Είναι το γεγονός ότι δεν έχουν πειστεί πως κάποια τέτοια οντότητα υπάρχει. Όπως δεν έχουν πειστεί και ότι υπάρχουν καλικάντζαροι, γέτι και ιπτάμενες τσαγιέρες.

Μεγάλη κουβέντα μπορεί να ακολουθήσει για το αν αυτό είναι αγνωστικισμός ή αν ο αγνωστικισμός είναι τελικά πρακτικά αθεϊσμός. Υποστηρίζω το δεύτερο, αν είσαι αγνωστικιστής, δηλαδή στην πράξη λες ότι δεν ξέρεις, ε πρακτικά είσαι άθεος, δεν έχεις αποδεχτεί ακόμα την ύπαρξη θεού. Αν την αποδεχτείς στο μέλλον ΟΚ. Αλλά προς το παρόν είσαι άθεος.

Συνιστά πάντως επιχείρημα κατά αχυρανθρώπου να επιτίθεται κανείς στον αθεϊσμό όπως κάνει ο, κατά τα άλλα θεωρητικός φυσικός Marcelo Gleiser του προαναφερθέντος άρθρου του Big Think:

“I think atheism is inconsistent with the scientific method. What I mean by that is, what is atheism? It’s a statement, a categorical statement that expresses belief in nonbelief.”

Όχι αδερφέ, είσαι και φυσικός, δεν είναι αυτό ο αθεϊσμός. Δεν πρόκειται για categorical statement! Πήρες και Templeton prize για να τα λες αυτά βέβαια, ένα βραβείο που, κατά Richard Dawkins που δίνεται:

“…usually to a scientist who is prepared to say something nice about religion:”

εκτύπωση Κατηγορίες: αθεΐα, απόψεις | rss 2.0 | trackback | καθόλου σχόλια
21 Αυγούστου, 2022

Όσες φορές έχω αναρωτηθεί κατά πόσο ένα κράτος οφείλει να στηρίζει τα της θρησκείας (οικοδομήματα, δραστηριότητες, διάδοση) και προσπαθώντας να το συλλογιστώ αναλυτικά και όχι συναισθηματικά, καταλήγω ότι η θρησκεία για το κράτος θα πρέπει να είναι κάτι σαν τα σπορ.

Δηλαδή, εφόσον οι περισσότεροι από τους πολίτες της επιθυμούν αυτό το σπορ κι επιθυμούν το κράτος να στηρίζει αυτό το σπορ, ε, σε μια δημοκρατική πολιτεία αυτό θα πρέπει να γίνεται σεβαστό. Φυσικά αυτό έχει όρια. Για παράδειγμα, κανένα σπορ δε θα πρέπει να λειτουργεί αντίστροφα, προς τα πάνω, και να καθορίζει στην πολιτεία την υπόλοιπη νομοθεσία της. Όλα τα σπορ θα πρέπει να έχουν την ελευθερία να αναπτυχθούν. Κλπ.

Προσοχή, δεν ισχυρίζομαι ότι η θρησκεία είναι σπορ, ούτε και προσπαθώ να τη μειώσω στα μάτια αυτών που την θέτουν κάπου πολύ ψηλά στη ζωή τους. Απλώς για μένα υπάρχει αυτή η αναλογία και πιστεύω ότι ταιριάζει ωραιότατα σε ένα κοσμικό κράτος.

Οι σκέψεις αυτές αναδύθηκαν έπειτα από την περίπτωση της Αντιγόνης Ντρισμπιώτη, της πρωταθλήτριάς μας στο βάδην κι εφόσον έγινε γνωστό ότι δεν είχε τη στήριξη της πολιτείας στην προσπάθειά της μέχρι τα μετάλια. Όφειλε η πολιτεία να τη στηρίξει; Έτσι μονολεκτικά, όχι, δεν όφειλε. Δε θα μπορούσε να στηρίζει κάθε αθλητή που ίσως δίνει κάποιες ελπίδες για διάκριση. Μπορεί η περίπτωσή της να αποτελέσει παράδειγμα για να αλλάξουν κάπως οι κανονισμοί σχετικά με το πότε η πολιτεία στηρίζει έναν αθλητή; Ναι, φυσικά!

Παρενθετικά να πω ότι βρίσκω απίστευτα αλλόκοτο το άθλημα του βάδην. Σα να πηγαίνει κόντρα σε ό,τι έχει μάθει κανείς σε ένα αγώνισμα ταχύτητας. Σαν κάποιος διεστραμμένος να έβαλε πέντε περίεργους κανόνες για να φτιάξει ένα νέο άθλημα τρεξίματος. Αφού στέκουν αυτοί οι κανόνες τότε στέκουν τα πάντα! Αλλά εν πάση περιπτώσει για όσους το αγαπούν αυτή μάλλον θα είναι και η ομορφιά του. Μήπως στο μπάσκετ δεν απαγορεύεται πχ να κάνεις ελεύθερα βήματα; Γιατί να υπάρχει αυτός ο περιορισμός; Ε, αυτοί οι περιορισμοί είναι που κάνουν ένα άθλημα.

Να πω, επίσης παρενθετικά, ότι θεωρώ κάθε άνθρωπο που επιδεικνύει τόση αφοσίωση και πειθαρχία για ένα στόχο ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο. Μας δείχνει μια καλή εκδοχή του εαυτού μας, μας ενώνει, μας εμπνέει. Ωραία είναι και που αισθανόμαστε λίγο “ψηλότεροι” από τους υπόλοιπους λαούς όταν εμείς κερδίζουμε ένα μετάλλιο και όχι αυτοί. Αλλά ίσως χωρίς τον ανταγωνισμό να μην είχαμε αθλητισμό, ίσως να ξεμέναμε μόνο με βαρετή άσκηση. Καλή κι η άσκηση, αλλά ως αυτοσκοπός πολύ βαρετή! Και τι καλύτερος τρόπος να προωθήσεις την άσκηση παρά με το να την κάνεις διασκεδαστική.

Κι εν πάση περιπτώσει, αφού για μένα η θρησκεία είναι σπορ και τα σπορ είναι ήδη σπορ, θα πρέπει το κράτος να τα επιδοτεί; Οι πολλοί ακόμη αυτό πιστεύουν ακόμη προφανώς, εμμένοντας στο παραδοσιακό ιδεώδες που κουβαλιέται στην κλασσική και αναγεννησιακή ιδέα του ολυμπισμού και του “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Αλλά κάνουν καλά;

Εν γένει πιστεύω πως ναι κι αυτό 1) γιατί φαίνεται ότι ο αθλητισμός ακόμη μας συγκινεί και μάλιστα πολύ, β) είναι θετικό το κράτος να προάγει την υγεία μέσα από τον αθλητισμό και γ) γιατί πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτόν όλοι ανεξαρτήτα από τις οικονομικές τους δυνατότητες.

Αλλά κάνει καλά το κράτος να επιδοτεί και τον πρωταθλητισμό; Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα γιατί η επιλογή του χρηματοδοτούμενου και το μέγεθος της χρηματοδότησης σηκώνουν φυσικά πολύ κουβέντα, όταν μιλάμε για δημόσιο χρήμα. Θα έλεγε κανείς ότι ακριβώς πάνω στην ίδια τη λογική που λέει “ας γίνει αυτό που θέλουν οι πολλοί” θα έπρεπε αντίστοιχα να το χρηματοδοτήσουν αυτοί οι πολλοί αλλά μέσα από τη δική τους τσέπη. Αλλά τότε ένας πρωταθλητής θα έχει νόημα πλέον να εκπροσωπεί την πατρίδα του ή απλά τους χορηγούς του; Θέλει λοιπόν ένα κράτος να εκπροσωπείται αθλητικά; Για την ώρα γενικά τα κράτη θέλουν.

Και κλείνω με μια τελευταία παρένθεση: είναι περίεργος και ενίοτε βάρβαρος αυτός ο πρωταθλητισμός, που παίρνει μικρά παιδάκια και τα εκπαιδεύει να κυνηγούν το εκατοστόμετρο ή το δέκατο του δευτερολέπτου για μια ζωή, ενώ ένα μικρό στραβοπάτημα ξεχωρίζει για τη συντριπτική πλειοψηφία από αυτά τη δόξα από την αφάνεια. Αν ίσως αυτό το κυνήγι γινόταν έμπνευση για την υπόλοιπη ζωή μας, τότε ίσως η θυσία τους αυτή να αξίζει κάτι.

Photo credit: https://www.pexels.com/photo/photo-of-people-walking-on-street-2530130/.

εκτύπωση Κατηγορίες: αθεΐα, απόψεις, ηθική | rss 2.0 | trackback | καθόλου σχόλια
6 Ιανουαρίου, 2021

Μπορεί η χώρα μας να μην είναι θεοκρατία, μπορεί να καμαρώνουμε για το κοσμικό μας κράτος, όμως έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μέχρι η εξουσία της εκκλησίας να διαχωριστεί πλήρως από την πολιτεία. Έχουμε μεγάλη αδυναμία, βλέπετε, στην ορθόδοξη (αυτό πάντοτε με έμφαση) χριστιανική μας παράδοση. Μας το θυμίζει αυτό και το Σύνταγμά μας! Το βλέπουμε αυτό ανάγλυφα σήμερα (Θεοφάνεια) όπου, όπως έγραψα σε ανάρτηση στο Facebook:

Είναι εκπληκτικό το πώς, κατά τα άλλα έξυπνοι και εύγλωττοι άνθρωποι, μετατρέπονται σε προέδρους Εδεσσαϊκού όταν πρέπει να μιλήσουν για τις σχέσεις κράτους-εκκλησίας.

Το σύμπλεγμα του περίουσιου, ξεχωριστού, εκλεκτού, μοναδικού στον κόσμο, ανάδελφου έθνους ακόμη κρατεί καλά. Βρισκόμαστε στην κόψη ανατολής και δύσης, Ευρώπης και Ασίας κι αυτό εξακολουθεί να είναι κατάρα κι ευχή. Θέλουμε όλα τα καλά της δύσης αλλά μην τυχόν και προσβάλει κανείς τον ανατολίτικο συναισθηματισμό και πνευματισμό μας (ό,τι κι αν σημαίνουν αυτά).

Κατά την άποψή μου ένα μέρος του παραλογισμού που ζούμε καθημερινά (γενικότερα, όχι μόνο τώρα στην εποχή του κορονοϊού) οφείλεται ακριβώς στην υποχώρηση αυτή που κάνει ο ορθολογισμός μας (η ευρωπαϊκή μας τάση) υπέρ μιας υποτιθέμενης πνευματικότητας (η ανατολίτική μας τάση). Επιμένουμε να καμαρώνουμε για το Χριστό και την Παναγία μας, για μια θρησκεία που, όπως όλες, έχει ανύπαρκτες ιστορικές βάσεις αλήθειας, πάει κόντρα στην επιστήμη, βασίζεται στην πίστη και στο δόγμα και είναι γεμάτη παραδοξότητες.

Προσδοκώ την εποχή όπου η θρησκεία δε θα είναι παρά ένα έθιμο από το παρελθόν, όπως τόσες άλλες θρησκείες και τόσα έθιμα τους που έχουν επιβιώσει στους αιώνες. Να τη θυμόμαστε και να τη γιορτάζουμε και να τη διασκεδάζουμε όπως τις απόκριες, τα ραγκουτσάρια, το κούτσουρο ή το πουρνάρι των Χριστουγέννων, τους καλικάντζαρους, τους Γέρους, τους Μωμόγερους και τόσα άλλα. Έθιμα που ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα αλλά αποτελούν πλούσια παράδοση και νήμα που μας ενώνει με το παρελθόν μας αλλά και δίνει αφορμές για να γιορτάζουμε στο παρόν μας. Όπως (και όσο) καμαρώνουμε για το Διόνυσο και το Δία, χωρίς να τους προσδίδουμε πραγματικές διαστάσεις, έτσι και με την τωρινή μας κρατούσα θρησκεία αλλά και όλες τις άλλες.

Χρόνια πολλά και καλή χρονιά!

[Η φώτο από εδώ.]

εκτύπωση Κατηγορίες: αθεΐα, απόψεις, θρησκεία | rss 2.0 | trackback | καθόλου σχόλια