Τάκης Μπουγιούρης

Είναι η Κίνα μια σύγχρονη υπερδύναμη; Η απάντηση ίσως δεν είναι τόσο απλή. Οπωσδήποτε πρόκειται για ένα βιομηχανικό γίγαντα της εποχής που πουλά τα πάντα και τους πάντες και μοιάζει να καταπίνει την παγκόσμια αγορά επενδύοντας σε όλα τα μέρη του κόσμου και διατηρώντας ένα τεράστιο στρατό. Όμως ο Frank Dikötter (ειδικός ιστορικός στο θέμα) στο China After Mao: The Rise of a Superpower διαφωνεί.

Τα επιχειρήματά του συνοψίζονται ως εξής:

Το ΚΚΚ (Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα) είναι ένα κανονικό μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα, που εννοεί αυτά που λέει. Δεν είναι μια εξελιγμένη ή εξευγενισμένη μορφή. Έχει ως σκοπό του την επικράτηση ενάντια στον καπιταλισμό πρώτα από όλα και όχι να θρέψει ξερωγώ το λαό του.

Η κυρίαρχη εντύπωση ότι μεγάλο μέρος του κινεζικού λαού βγήκε από τη φτώχεια τα τελευταία 50 χρόνια δεν οφείλεται στην καλή του λειτουργία ή την καλή του προαίρεση. Οφείλεται στη δυσλειτουργία του μετά το 1976 και το θάνατο του τρισυπέρτατου και υπερλατρεμένου ηγέτη Μάο, όταν ο μηχανισμός του κόμματος παρέλυσε στην επαρχία και οι χωρικοί πήραν στα χέρια τους κολλεκτίβες από τις τοπικές κομματικές ηγεσίες.

Σήμερα αυτό που βλέπουμε στην Κίνα είναι εντελώς μονομερές και διαστρεβλωμένο, δηλαδή η εικόνα της γρήγορης αστικοποίησης και της γοητευτικής επαρχίας. Πλούτος υπάρχει μόνο σε μια μικρή κομματική και επιχειρηματική ελίτ, ενώ η βαθιά, αγροτική Κίνα παραμένει εξαιρετικά φτωχή. Μάλιστα η θέση της στην παγκόσμια κατάταξη κατά κεφαλήν εισοδήματος έπεσε από το 85 το 1976 στο 134 το 2000, όπου υποτίθεται ότι υπήρξε και η μεγάλη του εκτίναξη. Δηλαδή η Κίνα σε σχέση με τον κόσμο έμεινε οριακά στάσιμη ή και υστέρησε, αν το δούμε συγκριτικά.

Το 1989 η Πολωνία μετέβη από τον κομμουνισμό στη δημοκρατία με εκλογές. Το 1991 ο Γκορμπατσώφ διαλύει οριστικά την ΕΣΣΔ. Αυτά τα γεγονότα σημαίνουν καμπανάκια στο ΚΚΚ που το κάνουν να στραφεί σε ένα απίστευτης αυστηρότητας εσωστρεφές και καταπιεστικό καθεστώς ελέγχου. Για την απόλυτη παράνοια αυτού του ολοκληρωτισμού που μάλλον λίγο μαθαίνουμε στη Δύση διαβάστε τον “Φάκελο Κίνα” (εδώ το πρώτο από τα πολλά μέρη).

Κομβικό σημείο στην πορεία της υπήρξε ο κατά λάθος βομβαρδισμός της πρεσβείας της στο Βελιγράδι το 1999 από το ΝΑΤΟ, κάτι που ανάγκασε εν είδει αποζημίωσης τον Κλίντον να τη δεχτεί στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και να απελευθερωθεί έτσι η τεράστια βιομηχανική δύναμη που αυτή ανέπτυσσε. Από τότε η συσσώρευση κρατικού πλούτου της γιγαντώθηκε. Και ο πλούτος αυτός χρησιμοποιείται για επενδύσεις της ελίτ, για ανάπτυξη στρατού και για επενδύσεις υποδομών σε άλλες χώρες του κόσμου.

Παρολαυτά ο Frank Dikötter ισχυρίζεται ότι οι καθοριστικοί παράγοντες της σημερινής κοινωνίας είναι: φτώχεια και ανισότητα, τεράστιος αλλά άπειρος στρατός, εκρηκτική σχέση ελίτ-λαού και κράτους/κόμματος-λαού. Αυτοί οι παράγοντες θεωρεί ότι υπονομεύουν πολύ την παγκόσμια ισχύ της Κίνας που βασίζεται σε ένα κράτος-ελεγκτή, χωρίς λαϊκά ερείσματα και με τεράστια κοινωνικά προβλήματα να υποβόσκουν, τα οποία απλά δε μαθαίνουμε.

Θέλω να τον πιστέψω.

Έχετε ποτέ αναφωνήσει “μα πού ζούμε” ή “τι είναι αυτά που ζούμε”; Πιθανότατα, ναι. Και πιθανότατα είχατε δίκιο μέσα στο πλαίσιο ή στην κατάσταση που βιώνατε εκείνη τη στιγμή. Εκφράσατε μια στιγμιαία απογοήτευση με κάπως έντονο τρόπο. Στα σίγουρα δεν εννοούσατε ότι δε ζείτε σε καλό μέρος ή σε καλή εποχή. Ε;

Εδώ, ας πούμε ο Economist σε πρόσφατο άρθρο του, αναφωνεί σε αυτό το πνεύμα “Μα τι πάει στραβά με τη δημοκρατία στην Ευρώπη; Είναι η πιο δημοκρατική περιοχή του κόσμου!”. Ακριβώς αυτό συμβαίνει: Η Ευρώπη είναι η πιο δημοκρατική περιοχή του κόσμου και γι’ αυτό η δημοκρατία την νοιάζει!

Η αλήθεια είναι -τα δεδομένα έτσι δείχνουν δηλαδή- ότι στη Δύση της εποχής μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ζούμε την καλύτερη εκδοχή και εποχή της ανθρωπότητας μέχρι σήμερα. Το επίπεδο διαβίωσης είναι καλύτερο από οποτεδήποτε άλλοτε, η περίοδος ειρήνης είναι μακροβιότερη, η τεχνολογία έχει κάνει άλματα στη διευκόλυνση της ζωής μας, η ιατρική επίσης στην επέκταση και βελτίωση της ποιότητάς της, η επιστήμη κι αυτή στον τρόπο που κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας και το σύμπαν.

Ταυτόχρονα, τα πολιτικά μας συστήματα είναι όλο και πιο δημοκρατικά, όλο και πιο συμπεριληπτικά, όλο και πιο φιλελεύθερα και εξασφαλίζουν ολοένα και μεγαλύτερη ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Φυσικά δεν είναι τέλεια. Υπάρχει άλλωστε το τέλειο; Ή μήπως μας βγήκαν σε καλό οι αναζητήσεις ουτοιών; Και φυσικά έχουν σκαμπανεβάσματα. Αλλά συλλειτούργησαν με όλα τα προηγούμενα προς τη βελτίωση της ζωής μας.

Υπήρξε με δυο λόγια “πρόοδος”.

Είμαστε όμως ικανοποιημένοι; Οπωσδήποτε όχι! Η ζωή έχει δυσκολίες, υπάρχουν ασθένειες, δε ζούμε άνετα, δε ζούμε για πάντα, αποκτούμε τα αγαθά μας με κόπο, τα διατηρούμε επίσης με κόπο. Έχουμε και άγχος να ζήσουμε καλά και επιτυχημένα. Συνειδητοποιούμε και το κακό που κάνουμε στον εαυτό μας και το περιβάλλον. Τι παράδοξο, λοιπόν! Να ζούμε στην καλύτερη εποχή της ανθρωπότητας και να μην είμαστε ευτυχισμένοι!

Αυτό που έχει συμβεί μαζί με τη γενικότερη βελτίωση του βιοτικού μας επιπέδου είναι ότι έχουμε γίνει και καλύτεροι και, ως αποτέλεσμα, πιο απαιτητικοί άνθρωποι. Πάμε σχολείο, έχουμε ελευθερία γνώμης, έχουμε πρόσβαση σε ενημέρωση, είμαστε σε εγρήγορση για τα δικαιώματά μας και, το κυριότερο, ζούμε σε μια πολιτική οργάνωση που έχει θέσει θεμελιώδεις αρχές και θεωρεί τον εαυτό της υπόλογο απέναντι σε αυτές.

Δε θα πρέπει να προσπεράσουμε εύκολα αυτό το τελευταίο. Η Δύση είναι υπόλογη στον εαυτό της! Έχει δώσει μερικές θεμελιώδεις υποσχέσεις στους ανθρώπους της, που είναι αδιαπραγμάτευτες και κρίνεται μονίμως απέναντι σε αυτές. Κρίνεται, όχι ως μια παράπλευρη πολιτική δραστηριότητα, αλλά ως κύρια συλλογική δράση. Οι βασικές αρχές της ελευθερίας και της ισότητας αποτελούν μόνιμη πυξίδα σε κάθε πράξη της. Ακόμη και όταν τα κοινωνικά αιτήματα δεν ικανοποιούνται, οι αρχές αυτές δεν παύουν, δεν παραγκωνίζονται, είναι ακόμη εκεί ως μέρος των θεσμών της.

Αυτό είναι το παράδοξο της προόδου.

Ότι δηλαδή α) η πρόοδος μας επιτρέπει να την κρίνουμε -αυτήν και την κατάσταση στην οποία μας έχει φέρει- β) μας παροτρύνει να την κρίνουμε γ) με ολοένα και υψηλότερα κριτήρια δ) έχοντας θέσεις τις βάσεις για τα κριτήρια αυτά ε) έχοντας όμως -εμείς- αφήσει το σαφώς χειρότερο παρελθόν πίσω, και στ) έχοντας έτσι μικρότερη συγκριτική αίσθηση της βελτίωσης που έχει επέλθει.

Η βελτίωση είναι κάτι που βιώνεται. Αν πχ ο μισθός σου είναι μόνιμα 1000€ ή αυξάνει από τα 900€ στα 950€, τότε δεν αισθάνεσαι ότι έχεις ζήσει μια οικονομική βελτίωση στη ζωή σου. Αν έχεις μεγαλώσει σε ένα αξιοπρεπές σπίτι 80τμ και ζεις τη ζωή σου στο ίδιο σπίτι ή σε ένα ελάχιστα καλύτερο, τότε αυτό δεν το βιώνεις σα βελτίωση. Δεν το βιώνεις καν ως στασιμότητα! Γιατί εξακολουθείς να ζεις στην εποχή της προόδου και εξακολουθείς να είσαι δέκτης των υποσχέσεών της και μέρος αυτών των υποσχέσεων είναι ότι η βελτίωση θα είναι συνεχής.

Έτσι, όταν ζει κανείς σε ένα τέτοιο πλαίσιο, θα κρίνει την εποχή του πάντα με αυστηρότητα, πιθανότατα μεγαλύτερη από αυτή που της αξίζει, ενώ, από την άλλη, η στασιμότητα που μοιραία θα συμβεί κατά περιόδους, δε θα είναι αποδεκτή. Κι αυτό είναι προς στιγμήν απογοητευτικό.

Αλλά αυτό είναι το κρίσιμο σημείο στο οποίο θα πρέπει να έχει κανείς την ψυχραιμία και την ευθυκρισία να αναγνωρίσει το πρόβλημα και τη λύση του. Φταίει κάτι εκ βάθρων και επομένως αξίζει να επιδιώξει μια ριζοσπαστική αλλαγή; Ή μήπως χρειάζεται μια επιστροφή στις θεμελιώδεις μας αξίες;

Ο δυτικός άνθρωπος πιστεύω έχει εξαντλήσει όλη του την αυστηρότητα απέναντι στη Δύση. Της έχει καταλογίσει έλλειψη ελευθερίας, έλλειψη ισότητας στη διάχυση του παραγόμενου πλούτου, την έχει κατηγορήσει ως αποικιοκρατική, δυναστική, καπιταλιστική (αυτό το τελευταίο είναι μια ξεχωριστή κατηγορία αλλοφροσύνης από μόνο του, πώς δηλαδή μπορείς να θεωρείς την οικονομική ελευθερία ως κάτι κακό, αλλά το αφήνω για άλλο αρθράκι). Το έχει κάνει γιατί μπορεί και γιατί η ίδια η Δύση και οι αξίες της τον παροτρύνουν να το κάνει και να την κρίνει αυστηρά.

Τρέμω στην ιδέα ότι η προσωρινές μας απογοητεύσεις μπορεί να μας απομακρύνουν από τις θεμελιώδεις αξίες μας και αυτές είτε να φανούν πολύ μακρινές και ξένες είτε, ακόμη χειρότερα, να θεωρηθούν υπαίτιες για την απογοήτευση αυτή. Γι’ αυτό, όπως έχω ξαναγράψει χρειαζόμαστε περισσότερο από αυτές, όχι λιγότερο. Όχι στην αντινεωτερικότητα!

Image credit: “Austria-00130 – Austrian Parliament” by archer10 (Dennis) is licensed under CC BY-SA 2.0.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν μια επανάσταση εθνική, φιλελεύθερη, δημοκρατική, με σαφείς στόχους από τις πατριωτικές ελίτ που την οργάνωσαν και μεγάλη λαϊκή συμμετοχή, ήταν επιτυχημένη αλλά και πρωτοποριακή στο ευρωπαϊκό διεθνές πλαίσιο όπου διαδραματίστηκε. Ήταν η πρώτη εξέγερση ευρωπαϊκού έθνους κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με σκοπό την αναγνώριση της ταυτότητάς του σε ένα εθνικό κράτος, δηλαδή μια πράξη βαθιά νεωτερική.

Σταχυολογόντας από το άρθρο του Αριστείδη Χατζή:

• Η Ελληνική Επανάσταση κινητοποίησε τον λαό που κατοικούσε στις επαναστατημένες περιοχές και ξεσηκώθηκε την Άνοιξη ή το Καλοκαίρι του 1821 […] Οι περισσότεροι από τους χωρικούς […] δεν είχαν ποτέ ακούσει ή κατανοήσει τη λέξη «Έλληνας». Αν και οι πιο πολλοί μιλούσαν κάποια εκδοχή της ελληνικής γλώσσας, πολλοί άλλοι μιλούσαν Αλβανικά, Βλάχικα ακόμα και Σλαβικά. Όλοι, όμως, αυτοί υιοθέτησαν ένα ελληνικό επαναστατικό πρόγραμμα ή μάλλον βρήκαν θέση μέσα σ’ αυτό.
• Η εθνική τους συνείδηση διαμορφώθηκε μέσα στο πλαίσιο του ιδιαίτερα πετυχημένου, αν και συκοφαντημένου, Νεοελληνικού Διαφωτισμού […]  Η επιτυχία τους ήταν τόσο εντυπωσιακή που μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο οι επαναστατημένοι δεν αισθάνονταν απλώς Ελληνες αλλά μπορούσαν να κατανοήσουν και να χρησιμοποιήσουν έννοιες όπως «εθνική ανεξαρτησία», «σύνταγμα», «ευνομία.»
• […] το αυτοκρατορικό πλαίσιο αρχίζει να έχει ρωγμές μετά την Αμερικανική και κυρίως μετά τη Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους […] Προφανώς είναι πρώτα και κύρια μια εθνική επανάσταση. Ο βασικός στόχος των επαναστατών ήταν η δημιουργία ενός εθνικού κράτους.
• […] δεν υπάρχει σήμερα ούτε ένα σημείο που να συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση, να πήραν δηλαδή οι Ρωμιοί εκεί τα όπλα, και να μην ανήκει πλέον στην επικράτεια του Ελληνικού κράτους.
• […] η Επανάσταση ήταν επίσης Φιλελεύθερη και Δημοκρατική, δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς καθώς οι ελληνικές ελίτ (ιδίως οι διανοούμενοι), ήταν επηρεασμένες από τα ευρωπαϊκά πολιτικά ρεύματα.
• Ο στόχος τους δεν ήταν απλώς να αποσείσουν την Οθωμανική κυριαρχία αλλά να ιδρύσουν ένα εθνικό νεωτερικό κράτος που θα αποτελούσε μια πρώιμη μορφή αυτού που ονομάζουμε σήμερα «φιλελεύθερη δημοκρατία»
• Πέτυχαν να υιοθετήσουν το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό Σύνταγμα στον κόσμο, το Σύνταγμα της Τροιζήνας […] οι Έλληνες διεκδίκησαν και απέκτησαν ξανά Σύνταγμα, το 1843, πολύ νωρίτερα από πολλά ευρωπαϊκά έθνη (που διεκδίκησαν Συντάγματα το 1848)
• Με το Σύνταγμα του 1864 οι Έλληνες βρέθηκαν στην πρωτοπορία της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας. Δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό αλλά η νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα έχει μια από τις μακροβιότερες ιστορίες αντιπροσωπευτικών θεσμών στον κόσμο. Αυτή είναι η πολιτική, η θεσμική και η ιδεολογική κληρονομιά της Ελληνικής Επανάστασης.
• Η Ελληνική Επανάσταση πέτυχε κυρίως γιατί ο ελληνικός λαός, που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος του Αγώνα, άντεξε σχεδόν εννιά χρόνια. Αν διαβάσετε τα απομνημονεύματα, τις αναφορές, την αλληλογραφία, τα κείμενα των φιλελλήνων, θα διαπιστώσετε πόσο δύσκολη, επικίνδυνη και συχνά οδυνηρή ήταν η καθημερινότητα για όσες και όσους ζούσαν στον επαναστατημένο χώρο […]

Αξίζει να τη γιορτάζουμε!

Σήμερα, πρέπει να μεταστρέψουμε τη γραφικότητα του αφηγήματος, όπως αυτό παραδόθηκε μεταπολιτευτικά, σε ένα νέο αφήγημα υπερηφάνειας και ενότητας. Γιατί πράγματι, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έχει πολλή λανθάνουσα αξία, που δεν της αξίζει η αποδόμηση και απομυθοποίηση στην οποία την έχουμε υποβάλει. Δύσκολα πράματα σε καιρούς ακραίας πόλωσης.

Image credit: Επεισόδιο του Ελληνικού αγώνα, από τον Eugene Delacroix (1856). |Εθνική Πινακοθήκη

Η τραγωδία στα Τέμπη έχει οξύνει απίστευτα το δημόσιο λόγο, σε ένα βαθμό δικαίως. Το πνεύμα των καιρών λέει ότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στη δικαιοσύνη, στο κράτος. Είναι όμως αυτό αληθινό; Και είναι κάτι που συνέβη τώρα, με τα Τέμπη και με τη διαχείριση του ζητήματος από την κυβέρνηση και τη δικαιοσύνη;

Θα κάνω ένα βήμα πίσω. Έστω ότι είμαστε μια μέρα πριν τα Τέμπη και η τραγωδία δεν έχει συμβεί. Πού βρισκόμαστε; Σε μια χώρα που έχει διανύσει 50 χρόνια Μεταπολίτευσης, με ένα κράτος υδροκέφαλο, επιδοματικό, δυσλειτουργικό, πελατειακό, που κουβαλά παθογένειες διαχρονικές και με ευθύνες εξίσου διαχρονικές.

Ένα κράτος που δεν υπηρετεί τον πολίτη αλλά συναλλάσσεται με αυτόν, με τις συντεχνίες του, που συντηρεί μια οικονομία κρατικίστικη, επιδοτήσεων, διορισμών, διαφθοράς. Πόσοι μπορούν πραγματικά να πουν ότι αυτό δεν είναι αληθές και πόσοι μπορούν πραγματικά να πουν ότι δεν έχουν συμμετάσχει και οι ίδιοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, με ενεργό ρόλο ή ανοχή, σε αυτή την εθνική ρεμούλα των δεκαετιών που πέρασαν;

Πόσοι δεν έχουν δεχτεί καθημερινά τη δυσλειτουργία αυτή ως κάτι το φυσικό και ανίκητο; Ίσως και να είναι ανίκητη. Δε μας κατηγορώ. Ίσως και να νικιέται πάρα μα πάρα πολύ αργά κι επίπονα. Οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές έτσι είναι: αργές κι επίπονες. Ακόμη πιο επίπονες είναι οι γρήγορες και απότομες, οι επαναστατικές. Δε θες να είσαι η γενιά της επανάστασης, του μεγάλου αγώνα, του παγκοσμίου πολέμου, η γενιά της θυσίάς. Θες να είσαι τα παιδιά της που θα ζήσουν την εποχή της ανόδου, όπου όλα θα έχουν μια θετική κατεύθυνση και θα υπάρχει ελπίδα.

Μια μέρα πριν τα Τέμπη λοιπόν, αν κάποιος κοιτάξει το ελληνικό κράτος σε οποιαδήποτε γωνιά του, θα διαπιστώσει όλες τις παθογένειες που κάνουν μια τέτοια τραγωδία εφικτή. Αρκεί να συντρέξουν ταυτόχρονα πέντε-δέκα συνθήκες που θα μετατρέψουν σε τραγωδία αυτό με το οποίο καθημερινά γελάμε λίγο πικρόχολα, λίγο αμήχανα, και το προσπερνάμε από συνήθεια.

Ένας άνθρωπος που ίσως έχει προσληφθεί χωρίς να έχει τις απαραίτητες ικανότητες. Ένα σύστημα που δεν έχει συντηρηθεί σωστά και συνήθως κουτσο-λειτουργεί. Ένας μοχλός που τραβήχτηκε λάθος. Μια σύμβαση που πήρε εκατό παρατάσεις και προέκυψε από ένα διαγωνισμό με χίλιες ενστάσεις και δεν ολοκληρώθηκε. Αυτό το “δε θέλει πολύ” που το λέμε εν τη ρύμη του λόγου δε συμβαίνει κάθε μέρα. Μια φορά θα συμβεί και γραφικός που το θυμίζει τον καλό καιρό θα δικαιωθεί. Ένα εκατομμύριο φορές η προχειρότητα θα προκαλεί από μειδίαμα μέχρι μικρές ταλαιπωρίες και την εκατοστή μυριοστή πρώτη θα προκαλεί τραγωδίες.

Η τραγωδία στα Τέμπη και οι αντιδράσεις που ξεσηκώνει (με κάποιες από τις οποίες έχω αντιρρήσεις) φαίνεται ότι μπορεί να δράσει καταλυτικά και ως επιταχυντής και για πολιτικές εξελίξεις. Το πάγιο ερώτημα που ψυχρά και σκληρά θα μένει μέχρι την επόμενη φορά είναι πότε επιτέλους θα αντιμετωπίσουμε το κράτος ως ένα σύστημα με διαδικασίες που τηρούνται και ελέγχονται.

Μια κυβέρνηση, καλώς ή κακώς, μπορεί να προσπαθήσει να πείσει ότι πράγματι αναγνωρίζει καταρχάς το βαθύ, διαρθρωτικό πρόβλημα και ότι κάνει κινήσεις για να το διορθώσει και να ζητήσει την εμπιστοσύνη του λαού για αυτό σε εκλογές. Μπορεί να ακούγεται φτωχό μπροστά στις προσδοκίες μας αλλά είναι το καλύτερο που μπορούμε να έχουμε.

Featured image credit: “File:Tragedia en Santiago de Compostela (c).jpg” by Contando Estrelas from Vigo, España / Spain is licensed under CC BY 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/?ref=openverse.

Η εποχή Τραμπ, με την Ευρώπη να βρίσκεται σε δύσκολη θέση, φιλτραρισμένη μέσα από ένα ισχυρό φίλτρο τοπικών ιδιαιτεροτήτων, όπως η τραγωδία των Τεμπών στην Ελλάδα, πολώνει το δημόσιο διάλογο σε βαθμό ακραίο και τοξικό. Ο χώρος για διάλογο και επικάλυψη απόψεων, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κάποια συναίνεση, συρρικνώνεται επικίνδυνα. Ο μέσος χώρος εξαφανίζεται.

Ταυτόχρονα έχουμε ένα τεράστιο αντισυστημικό κύμα να αναπτύσσεται στην Ελλάδα από την αρχή της οικονομικής κρίσης, 15 χρόνια πλέον. Το σάπιο πολιτικό σύστημα, όλοι τα παίρνουν, δεν υπάρχει δικαιοσύνη, η χούντα δεν τελείωσε, από τύχη ζούμε κλπ. Εύκολες και συνθηματικού τύπου κρίσεις, που ισοπεδώνουν το δημόσιο διάλογο αλλά και έχουν μεγάλη συναισθηματική δύναμη που ασκείται επιδραστικά σε περιόδους κρίσεις.

Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν καίρια αιτήματα που προκύπτουν από την εποχή. Στο παγκόσμιο επίπεδο το αίτημα για μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη, που θα στηρίξει την Ουκρανία και θα ορθώσει ανάστημα απέναντι, όχι μόνο σε Ρωσία και Κίνα αλλά και στις ΗΠΑ του Τραμπ, είναι πιστέυω οπωσδήποτε επίκαιρο. Σε τοπικό επίπεδο το αίτημα για μια κρατική αναδιάρθωση στην κατεύθυνση ενός λειτουργικού, ευρωπαϊκού τύπου κράτους, αν και πάντα επίκαιρο, πάγωσε κάπως με την κρίση, αλλά επανήλθε πάρα πολύ καυτό.

Αλλά ακόμα και σε αυτή την περίοδο, που μοιάζει μεταβατική, που έχει στοιχεία πραγματικά ευρείας και παγκόσμιας κρίσης, δε μπορώ να μην εκφράσω την απογοήτευσή μου για την οξεία πόλωση και το φτηνό αντισυστημισμό που παρατηρώ. Είναι λες και όλες οι πλευρές έχουν μετατραπεί σε social justice warriors αλλά με τη δική της ατζέντα η καθεμιά. Ολοένα και περισσότερο βλέπεις συζητήσεις που δεν αφήνουν χώρο για αντίρρηση, που δηλώνουν ευθύς εξαρχής ότι οι αντιρρησίες θα μπλοκάρονται, ότι η αντίθετη άποψη είναι άποψη ηλιθίων. Δεν είναι διάλογος, είναι στείρα αντιπαράθεση. Πολύ δύσκολα μπορείς πλέον να συζητήσεις να βρεις σημεία προσέγγισης.

Ταυτόχρονα βρέχει πληροφόρηση και παραπληροφόρηση. Έχουμε όλοι γίνει πραγματογνώμονες που μελετούν κάθε λεπτομέρεια που βγαίνει στην επιφάνεια αλλά χωρίς να έχουμε τη δυνατότητα να την αξιολογήσουμε επιστημονικά. Τη στιγμή που οι ειδικοί δεν είναι σίγουροι και που ίσως δεν είναι δυνατόν να είναι σίγουροι ελλείψει αδιαμφισβήτητων. Πολλοί από τους τελευταίους μιλούν επίσης πολωμένα.

Πολλοί από αυτούς είναι, κατά τα άλλα, έξυπνοι και ικανοί άνθρωποι. Χάνοντάς τους χάνουμε κάθε τελευταία ικανόητα για διάλογο. Και χωρίς ψύχραιμο διάλογο ο χώρος ανοίγει για λαϊκιστικές και αντισυστημικές προσεγγίσεις. Αυτό στις ΗΠΑ έγινε. Ο Τραμπ βγήκε ποντάροντας στο αφήγημα ότι το κράτος απέτυχε πλήρως και αυτός θα το σαρώσει με τις εκ βάθρων μεταρρυθμίσεις του. Αυτό σας υποσχέθηκα, λέει, και είμαι κι ο πρώτος πρόεδρος που θα κάνει αυτό ακριβώς που υποσχέθηκε. Να μη σας φαίνεται και περίεργο! Εκφράζω τη βούληση του λαού, λέει. Και είμαι και υπεράνω του νόμου!

Όταν λοιπόν ο μέσος χώρος εξαφανίζεται και η πόλωση διογκώνεται, δεν έχουμε να περιμένουμε μια δημιουργική αλλαγή. Έχουμε να περιμένουμε μια αντισυστημική και λαϊκιστική λύση να μας χτυπάει την πόρτα. Έχουμε να περιμένουμε μια κορύφωση της κρίσης, όχι μια αποκλιμάκωση. Για πολλούς αυτό μπορεί να φαντάζει ως μια δημιουργική ρήξη. Ας ρίξουν μια ματιά στην Αμερική. Ας ρίξουν μια ματιά στην Ουκρανία. Ας θυμηθούν το 2015.

Featured image credit: “Hellenic Parliament from high above” by Gerard McGovern is licensed under CC BY 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/?ref=openverse.

Αντίθετα με πολλούς ανθρώπους που βλέπουν καθαρές απαντήσεις στα ερωτήματα που αφορούν τον κοινό μας βίο εγώ βλέπω παντού ιδιαιτερότητες και λεπτομέρειες που με τοποθετούν συνέχεια σε μια μέση, σε ένα κέντρο. Αυτό είναι ενός τύπου ιδεολογία. Όμως υπάρχει και κάτι άλλο: η πολιτική πυξίδα. Η κατεύθυνση, δηλαδή, στην οποία θα ήθελα να προχωρά η κοινωνία μας.

Γιατί δεν πιστεύω στις απότομες και ριζοσπαστικές αλλαγές. Πιστεύω στις αλλαγές που αναδύονται μέσα από αργές και οργανικές κοινωνικές διεργασίες. Ακόμη και αλλαγές που μοιάζουν ριζοσπαστικές στεριώνουν επειδή οι κοινωνίες έχουν προηγουμένως ζυμωθεί και εξελιχθεί ώστε να τις επιθυμούν και να τις ενσωματώσουν ομαλά. Ας πούμε στην Ελλάδα η Μεταπολίτευση, που ήταν μια μεγάλη αλλαγή, δεν άλλαξε την κοινωνία, η κοινωνία ήταν ώριμη να τη δεχτεί.

Προτιμώ, επομένως την έννοια της πολιτικής πυξίδας που κοιτά προς μια κατεύθυνση αλλά δεν εύχεται μια άμεση, πιθανώς βίαιη, αλλαγή. Εύχεται και υποστηρίζει μια σταδιακή αλλαγή που όμως έχει σαφή πορεία. Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε κοινωνίες πιο φιλελεύθερες, με μικρότερα κράτη, πιο ευέλικτα, που δίνουν μεγαλύτερες ελευθερίες στους πολίτες τους αλλά που όμως να λειτουργούν ουσιαστικά διαφυλάττοντας και εφαρμόζοντας τους νόμους.

Αυτή τη στιγμή, στις ΗΠΑ του Τραμπ, πολλές από αυτές τις ιδέες (πχ το αίτημα για μικρότερο κράτος) παιρνούν μέσα από βίαιες και μη θεσμικές διεργασίες που φθείρουν την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία και στο πολίτευμα που βασίζεται στη διάκριση των εξουσιών και στον έλεγχό τους. Αυτή η φθορά βλάπτει τόσο τη δημοκρατία όσο και τον όποιο φιλελευθερισμό  συμπαρασύρουν κατά τόπους ο οποίος θα δαιμονοποιηθεί τα χρόνια που έρχονται. Και είναι κρίμα.

Άλλα που σκέφτομαι για τον Τραμπ.

Image credit: “Donald Trump Signs The Pledge” by Michael Vadon is licensed under CC BY-SA 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/.

Λες και το ήξερα και έγραφα για τις ποσοστώσεις πριν λίγες μέρες και ήρθε και το κάνσελ των 17 ανδρών κωμικών της παράστασης -που δε θα γίνει- Πες το ψέμματα. Με ενδιαφέρει μια συγκεκριμένη πτυχή αυτού: η συλλήβδην ομαδοποίηση ατόμων με βάση ένα χαρακτηριστικό τους, πχ το φύλο, αν είναι άνδρες ή γυναίκες. Αυτή η ομαδοποίηση, η αυτόματη, σχεδόν αυτονόητη που γίνεται εύκολα και ως ένστικτο βασίζεται σε ένα ηθικά θετικό ελατήριο αλλά εκφράζεται με αφέλεια που γίνεται επικίνδυνη.

Τι μας λέει αυτή η λογική; Οι 17 αυτοί άνδρες επιλέχθηκαν επειδή είναι άνδρες, οι γυναίκες αποκλείστηκαν επειδή είναι γυναίκες. Και η κριτική αυτή συμπεριλαμβάνει τόσο την περίπτωση η διάκριση να έγινε επί τούτω όσο και υποσυνείδητα. Δεν έχω αντίρρηση σε αυτό το τελευταίο, ότι δηλαδή είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Έχω σοβαρή αντίρρηση όμως στο να θεωρούμε δεδομένο ότι συνέβη.

Αυτοί οι άνδρες λοιπόν θεωρούνται όλοι μαζί συλλήβδην προνομιούχοι. Και με το προνομιούχοι υπονοείται κάποιο προνόμιο που τους δόθηκε χωρίς να παλέψουν για αυτό. Δεν ενδιαφέρει το αν κάποιος από αυτούς είχε κάποιο σοβαρό πρόβλημα να ξεπεράσει στη ζωή του, αν ήταν φτωχός, αν μεγάλωσε σε κάποια απομονωμένη επαρχία. Αρκεί που ήταν άντρας και αυτό είναι αρκετό για να κρίνουμε ότι τα βρήκε εύκολα στη ζωή του.

Αντίστροφα, θεωρείται αυτονόητο και προσπερνιέται αβασάνιστα το ότι οι γυναίκες συνάδελφοί τους είναι ντε φάκτο αδικημένες από τη ζωή, μη προνομιούχες και άρα πρέπει αυτό να ισορροπηθεί. Δεν ενδιαφέρει αν κάποια γεννήθηκε σε ευκατάστατη οικογένεια, αν είχε ευκαιρίες και γνωριμίες στη ζωή της. Αρκεί το ότι είναι γυναίκα για να θεωρηθεί καταπιεσμένη μειονότητα.

Γενικά λοιπόν εύκολα πέφτουμε σε ένα τσουβάλιασμα των ανθρώπων που αγνοεί την ατομικότητά τους. Κι ίσως μας φανεί πταίσμα αν το δούμε ως μεμονωμένη περίπτωση αλλά ας προσπαθήσουμε να το φανταστούμε σε έκταση. Ας φανταστούμε αυτή τη φιλοσοφία να εφαρμόζεται υποχρεωτικά και παντού. Γιατί, αν είναι κάτι καλό, έτσι δε θα πρέπει να γίνει;

Να ξεκαθαρίσω ότι εξακολουθώ να θεωρώ τις προσπάθειες για συμπερίληψη σε επίπεδο κουλτούρας εξαιρετικά χρήσιμες σε εταιρείες και οργανισμούς. Όπως και τις προσπάθειες ενδυνάμωσης μη προνομιούχων ομάδων. Αυτό που φοβάμαι είναι η θεσμική και υποχρεωτική εφαρμογή της για τους λόγους που εξήγησα.

Από μια ανάρτηση που έκανα στο Facebook και νομίζω άξιζε να καταγράψω και εδώ:

Ας κάνουμε τη συζήτηση με τιμιότητα και ψυχραιμία.

Σημείο 1. Δεν έχει αλλάξει τίποτα στη βιολογία των θηλαστικών και στον τρόπο που αναπαράγονται. Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο η βιολογία αντιμετώπιζε το φύλο. Και είμαστε θηλαστικά.

Σημείο 2. Ο τρόπος που αναπτύσσεται το φύλο στον άνθρωπο είναι πιο περίπλοκος από ένα δίπολο και αυτό το γνωρίζαμε ήδη. Δεν είναι κάτι καινούριο. Γνωρίζαμε ότι πλήθος χαρακτηριστικών μας τα έχουμε και τα δύο φύλα και ότι η έκφραση αυτών των χαρακτηριστικών διαφοροποιείται πολύ στην έντασή του. Είχαμε πχ πάντα και ψηλές γυναίκες και μη τριχωτούς άντρες -για να πάρουμε ένα χοντροκομμένο παράδειγμα. Αλλά και για τα χρωμοσώματα και τις διαφοροποιήσεις τους επίσης γνωρίζαμε. Ξέραμε για τα ΧΧ και τα ΧΥ αλλά και για τους στατιστικά σπανιότερους συνδυασμούς τους. Οι επιστήμονες δηλαδή το ήξεραν σίγουρα. Και δεν είχαν θεωρήσει ότι αυτό συνιστά φάσμα στο φύλο. Γιατί άλλο το φύλο και άλλο το πώς αναπτύσσεται τελικά στο άτομο.

Σημείο 3. Αυτόματο δίκιο δεν έχουν οι αυθεντίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και άσχετες με το θέμα τους. Δε μπορεί κανείς δηλαδή να ακυρώνει αυτόματα τον Ντώκινς, έναν από τους σημαντικότερους εξελικτικούς (έμφαση σε αυτό) βιολόγους της εποχής μας ότι τα έχασε και δεν ξέρει τι λέει ή ότι απλά θα πάρει πίσω αυτό που λέει τελικά. Ούτε και η επιστήμη είναι θέμα επιτροπών για να ξεκαθαρίζεται ένα ζήτημα με μια ανακοίνωση επιτροπής. Στην τελική, αν μπορεί να πάρει κάτι πίσω ο Ντώκινς, μπορεί τελικά να το πάρει πίσω και η επιτροπή.

Η συζήτηση δε γίνεται για αυτό. Η συζήτηση είναι πολιτική και ιδεολογική. Και δεν είναι κακό αυτό. Να γίνει. Γιατί χρειαζόμαστε μετατόπιση της έννοιας του βιολογικού φύλου τελικά; Γιατί αυτό συζητάμε. Τη μετατόπιση σε έναν ορισμό. Δε διαφωνούμε για την αναπαραγωγική στρατηγική των θηλαστικών. Ούτε και για τα χρωμοσώματα. Διαφωνούμε για το πού θα τοποθετήσουμε τον ορισμό.

Κάποιοι αισθάνονται ότι ο παραδοσιακός ορισμός αποκλείει άτομα και ότι η μετατόπισή του είναι προοδευτική κίνηση. Κάποιοι άλλοι εκτιμουν ότι η ουσία της ισότητας δεν έγκειται στα βιολογικά μας χαρακτηριστικά και ότι οι αλλαγές στους ορισμούς πρέπει να έχουν εξαιρετικά σοβαρό λόγο για να γίνουν. Αυτές οι δύο κατηγορίες μπορούν να τα βρουν μια χαρά μεταξύ τους και μπορούν να κάνουν τη συζήτηση με τιμιότητα και ψυχραιμία. Ανήκω στη δεύτερη.

Υπάρχει και τρίτη κατηγορία, αυτή λιγότερο συμπεριληπτικών ανθρώπων. Κι αυτοί φάσμα είναι. Άλλοι είναι απλά λίγο λιγότερο συμπεριληπτικοί, άλλοι είναι διστακτικοί, άλλοι είναι ίσως λιγότερο ενημερωμένοι, άλλοι είναι και φασίστες. Πιστεύω ότι λιγοστεύουν σε πλήθος με αυτή τη σειρά.

Βρισκόμαστε όμως στην εξαιρετικά εντυπωσιακή κατάσταση όπου δε διαφωνούμε τεχνικά (αναπαραγωγή θηλαστικών, χρωμοσώματα, κλπ) αλλά παρολαυτά διαφωνούμε με μεγάλη ένταση κι αυτό γιατί το ζήτημα έχει τεθεί ως ιδεολογική αντιπαράθεση.

Update:

Ας ακούσουμε τι λέει και η άλλη πλευρά στην οποία θα ήθελα ο αναγνώστης, αφού το διαβάσει, να εκτιμήσει την εξής κριτική από την πλευρά μου:

1. Το φύλο αντιμετωπίζεται ως “κατασκεύασμα”, δηλαδή κάτι τεχνητό, σα να μην υπάρχει στη φύση, σα να το εφηύρε ο άνθρωπος αυθαίρετα, σα να μην έχει τεράστια λειτουργική και νοηματική αξία.
2. Ακόμη αντιμετωπίζεται καθαρά με όρους εξουσίας (εξουσιαστής-εξουσιαζόμενος). Όχι μόνο είναι κατασκεύασμα και τεχνητό, όχι μόνο δεν είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό που το εντοπίζουμε στη φύση αλλά υπάρχει για να εξυπηρετεί σχέσεις εξουσίας.
3. Τέλος, είναι ένα εργαλείο στα χέρια του κακού καπιταλισμού που το εκμεταλλεύεται καταπιεστικά και χειριστικά για να κερδοσκοπήσει.

Αν αυτή η μανιχαϊστική ανάγνωση σας θυμίζει κάτι, ο θείος Μαρξ θα ήταν πολύ υπερήφανος.

Image credit: Why Biological Sex Is Being Undermined – Dr. Colin Wright, https://www.youtube.com/watch?v=-4WV9xv62f4

Πολλή συζήτηση γίνεται για το φύλο και αν είναι δυαδικό ή φάσμα. Δυστυχώς η συζήτηση γίνεται μέσα από πολωτικά ιδεολογικά φίλτρα που διαστρεβλώνουν κάθε νόημα. Η μια πλευρά θεωρεί ότι η πιθανή δυαδικότητα του φύλου αποκλείει τους ανθρώπους που δεν εμπίπτουν σε αυτήν. Η άλλη θεωρεί ότι τα φύλα είναι δύο και αυτό είναι κάτι απλό και δε σημαίνει αυτόματα και κανένα κοινωνικό αποκλεισμό. Αλλά καμία πλευρά δε μπαίνει στον κόπο να ξεκαθαρίσει πρώτα για ποιο φύλο μιλάμε.

Ας μιλήσουμε για το βιολογικό φύλο.

Καλώς ή κακώς είμαστε ζώα και μάλιστα θηλαστικά και ακόμη περισσότερο αυτή η διαπίστωση είναι κάτι απελευθερωτικό για τον άνθρωπο. Τον απομακρύνει από τον ουσιοκρατικό ντετερμινισμό της θρησκείας. Δεν είναι φτιαγμένος από έναν θεό που του καθόρισε το σκοπό της ζωής του. Μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί και να έχει αυτοδιάθεση. Στην ίδια φύση βρίσκουμε πχ παραδείγματα ομοφυλοφιλίας σε άλλα είδη και διαπιστώνουμε ότι δεν είμαστε τόσο μοναδικοί σε αυτό το χαρακτηριστικό ούτε και αυτό είναι τόσο αφύσικο.

Τι ήταν λοιπόν μέχρι τώρα το φύλο; Ο διαχωρισμός των δύο πλευρών του τρόπου αναπαραγωγής μας, όπως και σε όλα τα θηλαστικά. Για να αναπαραχθούμε χρειαζόταν -και χρειάζεται- ένα θηλυκό και ένα αρσενικό. Και ναι αυτές μας οι βασικές ιδιότητες έρχονταν και με ένα κάρο άλλες, κάποιες βιολογικές (στο σώμα μας και πιθανότατα στον εγκέφαλό μας) και άλλες κοινωνικές (στον τρόπο συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασής μας).

Φυσικά είναι κέρδος του πολιτισμού μας ότι αυτές οι βασικές ιδιότητες έχουν πάψει να καθορίζουν το άτομο απόλυτα. Το να είσαι άντρας ή γυναίκα σε καθορίζει ολοένα και λιγότερο σχετικά με την κοινωνική σου ζωή, την εκπαίδευσή σου, την εργασία σου, την ενδυμασία σου κλπ. Τα στερεότυπα δηλαδή φθίνουν ολοένα και περισσότερο.

Άλλαξε όμως ο τρόπος αναπαραγωγής των θηλαστικών; Δεν άλλαξε. Και, θα μου πει κανείς, μα θα μειώσουμε την ανθρώπινη υπόσταση στο ότι είμαστε ζώα/θηλαστικά; Να θυμίσω καταρχάς ότι αυτή η διαπίστωση δεν είναι μείωση. Όπως είπα και παραπάνω είναι απελευθέρωση, είμαστε δαρβινικά όντα, προϊόντα εξέλιξης και δε μας καθορίζει καμία άνωθεν δύναμη. Αυτή η αναγνώριση είναι απελευθερωτική, όχι δεσμευτική!

Οπωσδήποτε η ευθεία γραμμή ανάμεσα στο βιολογικό φύλο και -περνάμε σε νέα έννοια τώρα- το κοινωνικό φύλο δεν είναι πια και τόσο ευθεία. Μπορείς και πρέπει να μπορείς να εκφραστείς ελεύθερα και όπως ορίζει η φύση σου αρκεί -κατ’ εμέ- να δέχεσαι μερικούς απλούς στη βασική τους σύλληψη ηθικούς κανόνες: ζήσε και άσε και τους άλλους να ζήσουν. ΟΚ, απλή στη σύλληψη αλλά δύσκολοι στην εφαρμογή σε κοινωνίες τόσων πολλών εκατομμυρίων και διαφορετικών μεταξύ τους ανθρώπων. Η ελευθερία δεν είναι μια υπέροχη και ιδανική κατάληξη, είναι μια δυναμική κατάσταση, μια διαδικασία.

Πρέπει επίσης να κάνουμε και ένα βήμα πίσω και να δούμε τα πράγματα λίγο πιο αποστασιοποιημένα. Για παράδειγμα η έννοια του φύλου έχει κάποια χρηστική αξία. Δεν την έχουμε απλά για να υπάρχει και να μας διχάζει. Υπάρχει πραγματική ανάγκη στο να ξεχωρίζουμε κάποιον άνθρωπο με το φύλο του. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει το φύλο του να τον καθορίζει στερεοτυπικά και παντού. Ίσως τα μέρη όπου το φύλο του τον καθορίζει να ελαττώνονται όλο και περισσότερο, πχ δύσκολα θα το αποφύγουμε αυτό σε πολλά ιατρικά πεδία. Η χρηστική αξία λοιπόν του φύλου πρέπει να αναγνωριστεί και από τις δύο πλευρές καταρχάς.

Αλλά ας δεχτούμε χάριν συζήτησης ότι το βιολογικό φύλο δεν είναι δυαδικό. Το να αποδεχτούμε ότι είναι φάσμα δεν έχει καμία χρηστική αξία. Κάνει το φύλο ένα συνεχές πρακτικά ατελείωτων ιδιοτήτων που η καθεμιά έχει κάποια τιμή. Και για να είμαι απόλυτα ειλικρινής η αναγωγή του ανθρώπου απλώς σε ένα σύνολο ιδιοτήτων που μοιάζει περισσότερο οπισθοδρομική παρά προοδευτική. Να μην έχουμε δηλαδή αρσενικό και θηλυκό αλλά να έχουμε για την τάδε εφαρμογή άτομο με πέος και άτομο με αιδοίο ή για τη δείνα εφαρμογή άτομο που θηλάζει και άτομο που δε θηλάζει. Δημιουργούμε έτσι μια άχρηστη ταξινόμηση.

Άσε που και αυτή η ταξινόμηση θα διαπιστώσουμε ότι είναι κατανομή γύρω από κάποιους πολύ ισχυρούς πόλους. Παρεπιπτόντως αυτό συμβαίνει με δυαδικό τρόπο σε κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό, τα άτομα δηλαδή συσσωρεύονται στατιστικά γύρω από δύο πόλους – προσοχή όχι απόλυτα, μιλάμε για κατανομές. Σκέψου δυο βουνά που ενώνονται μεταξύ τους. Όλα τα σημεία ανάμεσα και γύρω από τα βουνά υπάρχουν. Μπορείς να βρεθείς σε οποιοδήποτε από αυτά. Αλλά τα βουνά είναι δύο. Μπορείς να είσαι στο ένα βουνό ή στο άλλο χωρίς να είσαι στην κορυφή τους. Και χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έτσι είσαι λιγότερο άνθρωπος ή λιγότερο άντρας ή λιγότερο γυναίκα. Και βέβαια, ανάλογα με το χαρακτηριστικό που μελετάμε, τα βουνά αυτά μπορεί να είναι πιο απομακρυσμένα μεταξύ τους (πχ τριχοφυία σώματος) ή και πολύ πιο κοντινά με μεγάλες  επικαλύψεις (πχ εξυπνάδα).

Κι αν δεν είναι δύο, τότε πόσα είναι; Είναι τρία ή τέσσερα ή κάτι που μονίμως επεξεργαζόμαστε και αυξάνεται επ’ άπειρον; Πάντα κάτι θα αφήνουμε απ’ έξω. Τι χρηστική αξία έχει αυτό; Μπορώ να το δεχτώ ως κοινωνικό φαινόμενο, να θέλουμε δηλαδή να εισαγάγουμε στην έννοια του φύλου ολοένα και περισσότερα χαρακτηριστικά που να την επηρεάζουν επιδραστικά και έτσι να κάνουμε μια πιο λεπτομερή κατάτμηση. Αλλά αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει πολύ αργά και πάλι αν η κοινωνία μας συνολικά το θεωρεί οργανικά χρήσιμο.

Θα δει κανείς συζητήσεις ακόμη και από βιολόγους που ισχυρίζονται ότι το βιολογικό φύλο εξαρτάται από τον ορισμό που του δίνουμε και αυτός μπορεί να αφορά το φαινότυπο ή τους γαμένες ή τα χρωμοσώματα. Αλλά το βιολογικό φύλο αφορά τον αναπαραγωγικό μηχανισμό των θηλαστικών και αυτός διαθέτει δύο φύλα. Οι βιολόγοι που επιχειρούν να μετατοπίσουν αυτό τον ορισμό δεν κάνουν βιολογία αλλά πολιτική. Δεν είναι μη τίμιο να κάνεις πολιτική αλλά πρέπει να είσαι ξεκάθαρος όταν το κάνεις. Γιατί δεν υπάρχει κανένας επιστημονικός λόγος για αυτή τη μετατόπιση στο νόημα. Όλα αυτά εξηγούνται πολύ τακτοποιημένα από τον εξελικτικό βιολόγο Dr. Colin Wright:

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει και η συζήτησή του με τον Steven Woodford (κανάλι Youtube Rationality Rules) όπου αναλύουν -χωρίς να συμφωνούν σε όλα- βασανιστικά εξαντλητικά το θέμα και με ειλικρινή προσπάθεια προσέγγισης. Για όσους αντέχουν δίωρες συζητήσεις όπου τίποτα δε θα αφεθεί να “πέσει κάτω”.

Επίσης, δύσκολο να αγνοήσεις και την άποψη για το θέμα ενός από τους μεγαλύτερους και πιο επιδραστικούς εξελικτικούς βιολόγους των καιρών μας, του Ρίτσαρντ Ντώκινς: Το βιολογικό φύλο είναι δυαδική, η φυλή είναι φάσμα.

Κλείνοντας, νομίζω ότι παρόλαυτά μπορούμε -και οφείλουμε- να ανοίξουμε τον ηθικό μας κύκλο και να συμπεριλάβουμε όλους τους ανθρώπους και ταυτόχρονα να συμφιλιωθούμε με την αποδοχή της δυαδικότητας του βιολογικού φύλου, όπως την ξέραμε ως τώρα για καλούς λόγους. Χωρίς να αποκλείουμε κανέναν άνθρωπο, χωρίς να έχουμε κάνει καμία σημαντική παραχώρηση στις αξίες μας. Αλλά και χωρίς να υποκύπτουμε στον ιδεολογικό σχολαστικισμό της αναθεώρησης της έννοιας του βιολογικού φύλου.

Το κοινωνικό φύλο, ο κοινωνικός ρόλος, μπορούν να είναι κάτι άλλο και εμπίπτουν στις προσωπικές επιλογές του ατόμου, στον αυτοπροσδιορισμό του, που, εφόσον δε βλάπτουν άλλους, μπορούν -και πρέπει- να είναι απολύτως ελεύθερες. Αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με την επιλογή προσωπικών αντωνυμιών, αλλά για αυτό θα χρειαστώ άλλο άρθρο.

Image credit: “Lounging lions” by Tambako the Jaguar is licensed under CC BY-ND 2.0. To view a copy of this license, visit https://creativecommons.org/licenses/by-nd/2.0/?ref=openverse.

Ο Ντόναλντ Τραμπ χτες ορκίστηκε 47ος Πρόεδρος των ΗΠΑ. Ο λόγος που έβγαλε ήταν ένα παραλήρημα εθνικής εσωστρέφειας, πόλωσης και λαϊκισμού. Ένα απλοϊκό αφήγημα που λέει ότι η Αμερική καταστρέφεται και αυτός θα τη σώσει, θα την κάνει να επικρατήσει, να κερδίσει, θα την κάνει πάλι μεγάλη (great again). Όλα αυτά σε πάμπολλες επαναλήψεις και πομπώδεις αναδιατυπώσεις. Μια ντροπή σε κάθε έννοια πολιτικού ήθους που μπορώ να σκεφτώ.

Εμφανίζεται ως ένας αδιάλλακτος επιχειρηματίας, που θα αντιμετωπίσει τη χώρα του σα μια εταιρεία, η οποία πρέπει να επικρατήσει ενάντια στους ανταγωνιστές της αλλά και που δε θέλει να εμπλακεί στα εσωτερικά τους και θα χρησιμοποιήσει τις δημόσιες σχέσεις με τρόπο συναλλακτικό. Η ιδέα του ανταγωνισμού επιβίωσης και επικράτησης των εθνών έναντι της συνεργασίας ανάμεσα σε αυτά είναι πολύ οπισθοδρομική και θυμίζει ζοφερές εποχές.

Ελπίζω και αυτός να μπλέξει με την πραγματικότητα και να κάνει τους συμβιβασμούς του. Άλλωστε, είναι αρκετά αμετροεπής και παγερά ψεύτης, ώστε να μη ντρέπεται να κάνει κωλοτούμπες. Έχει μπλέξει και με ένα κάρο προσωπικότητες εξίσου αδιάλλακτες, όπως ο Μασκ, που είναι εκεί γιατί έχουν συμφέροντα και αυτά δε θα ευθυγραμμίζονται μονίμως. Ούτε και το ρεπουμπλικανικό κόμμα θα ανέχεται για πάντα τις MAGA κορώνες του πιστεύω.

Ίσως το αμερικανικό πολιτικό σύστημα χρειαζόταν ένα σοκ για να συνέλθει. Υπομονή.

Όλα αυτά τρομάζουν σε έναν κόσμο που -θα είμαι ρεαλιστής- ηγετικές οντότητες, είτε είναι χώρες είτε προσωπικότητες, είναι απαραίτητες για να διατηρούνται οι ισορροπίες. Αλλά οι θεσμοί ακόμη υπάρχουν. Είναι ένας πρόεδρος με 4 χρόνια θητεία που δε μπορεί να την ανανεώσει για τρίτη φορά. Περισσότερο ανησυχώ για την Ευρώπη, η οποία περνά επίσης κρίση ηγεσίας και συνοχής και χρειάζεται σε αυτά τα δύο μια νέα λύση.

ΥΓ: Μια ωραία ανάλυση εδώ στη Ναυτεμπορική σχετικά με το πώς ο Τραμπ δεν είναι ίσως κυριολεκτικά το απόλυτο κακό, άλλωστε είναι επιλογή του αμερικανικού λαού, ένας νόμιμα εκλεγμένος πρόεδρος, όμως η εστίασή μας θα πρέπει να είναι στη συνολική παγκόσμια αστάθεια των καιρών μας και στην έλλειψη δυνατού ευρωπαϊκού πόλου.

Image credit: “SpaceX Demonstration Mission 2 Launch” by The White House is marked with Public Domain Mark 1.0. To view the terms, visit https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/?ref=openverse.