Τάκης Μπουγιούρης

Όσες φορές έχω αναρωτηθεί κατά πόσο ένα κράτος οφείλει να στηρίζει τα της θρησκείας (οικοδομήματα, δραστηριότητες, διάδοση) και προσπαθώντας να το συλλογιστώ αναλυτικά και όχι συναισθηματικά, καταλήγω ότι η θρησκεία για το κράτος θα πρέπει να είναι κάτι σαν τα σπορ.

Δηλαδή, εφόσον οι περισσότεροι από τους πολίτες της επιθυμούν αυτό το σπορ κι επιθυμούν το κράτος να στηρίζει αυτό το σπορ, ε, σε μια δημοκρατική πολιτεία αυτό θα πρέπει να γίνεται σεβαστό. Φυσικά αυτό έχει όρια. Για παράδειγμα, κανένα σπορ δε θα πρέπει να λειτουργεί αντίστροφα, προς τα πάνω, και να καθορίζει στην πολιτεία την υπόλοιπη νομοθεσία της. Όλα τα σπορ θα πρέπει να έχουν την ελευθερία να αναπτυχθούν. Κλπ.

Προσοχή, δεν ισχυρίζομαι ότι η θρησκεία είναι σπορ, ούτε και προσπαθώ να τη μειώσω στα μάτια αυτών που την θέτουν κάπου πολύ ψηλά στη ζωή τους. Απλώς για μένα υπάρχει αυτή η αναλογία και πιστεύω ότι ταιριάζει ωραιότατα σε ένα κοσμικό κράτος.

Οι σκέψεις αυτές αναδύθηκαν έπειτα από την περίπτωση της Αντιγόνης Ντρισμπιώτη, της πρωταθλήτριάς μας στο βάδην κι εφόσον έγινε γνωστό ότι δεν είχε τη στήριξη της πολιτείας στην προσπάθειά της μέχρι τα μετάλια. Όφειλε η πολιτεία να τη στηρίξει; Έτσι μονολεκτικά, όχι, δεν όφειλε. Δε θα μπορούσε να στηρίζει κάθε αθλητή που ίσως δίνει κάποιες ελπίδες για διάκριση. Μπορεί η περίπτωσή της να αποτελέσει παράδειγμα για να αλλάξουν κάπως οι κανονισμοί σχετικά με το πότε η πολιτεία στηρίζει έναν αθλητή; Ναι, φυσικά!

Παρενθετικά να πω ότι βρίσκω απίστευτα αλλόκοτο το άθλημα του βάδην. Σα να πηγαίνει κόντρα σε ό,τι έχει μάθει κανείς σε ένα αγώνισμα ταχύτητας. Σαν κάποιος διεστραμμένος να έβαλε πέντε περίεργους κανόνες για να φτιάξει ένα νέο άθλημα τρεξίματος. Αφού στέκουν αυτοί οι κανόνες τότε στέκουν τα πάντα! Αλλά εν πάση περιπτώσει για όσους το αγαπούν αυτή μάλλον θα είναι και η ομορφιά του. Μήπως στο μπάσκετ δεν απαγορεύεται πχ να κάνεις ελεύθερα βήματα; Γιατί να υπάρχει αυτός ο περιορισμός; Ε, αυτοί οι περιορισμοί είναι που κάνουν ένα άθλημα.

Να πω, επίσης παρενθετικά, ότι θεωρώ κάθε άνθρωπο που επιδεικνύει τόση αφοσίωση και πειθαρχία για ένα στόχο ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο. Μας δείχνει μια καλή εκδοχή του εαυτού μας, μας ενώνει, μας εμπνέει. Ωραία είναι και που αισθανόμαστε λίγο “ψηλότεροι” από τους υπόλοιπους λαούς όταν εμείς κερδίζουμε ένα μετάλλιο και όχι αυτοί. Αλλά ίσως χωρίς τον ανταγωνισμό να μην είχαμε αθλητισμό, ίσως να ξεμέναμε μόνο με βαρετή άσκηση. Καλή κι η άσκηση, αλλά ως αυτοσκοπός πολύ βαρετή! Και τι καλύτερος τρόπος να προωθήσεις την άσκηση παρά με το να την κάνεις διασκεδαστική.

Κι εν πάση περιπτώσει, αφού για μένα η θρησκεία είναι σπορ και τα σπορ είναι ήδη σπορ, θα πρέπει το κράτος να τα επιδοτεί; Οι πολλοί ακόμη αυτό πιστεύουν ακόμη προφανώς, εμμένοντας στο παραδοσιακό ιδεώδες που κουβαλιέται στην κλασσική και αναγεννησιακή ιδέα του ολυμπισμού και του “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Αλλά κάνουν καλά;

Εν γένει πιστεύω πως ναι κι αυτό 1) γιατί φαίνεται ότι ο αθλητισμός ακόμη μας συγκινεί και μάλιστα πολύ, β) είναι θετικό το κράτος να προάγει την υγεία μέσα από τον αθλητισμό και γ) γιατί πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτόν όλοι ανεξαρτήτα από τις οικονομικές τους δυνατότητες.

Αλλά κάνει καλά το κράτος να επιδοτεί και τον πρωταθλητισμό; Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα γιατί η επιλογή του χρηματοδοτούμενου και το μέγεθος της χρηματοδότησης σηκώνουν φυσικά πολύ κουβέντα, όταν μιλάμε για δημόσιο χρήμα. Θα έλεγε κανείς ότι ακριβώς πάνω στην ίδια τη λογική που λέει “ας γίνει αυτό που θέλουν οι πολλοί” θα έπρεπε αντίστοιχα να το χρηματοδοτήσουν αυτοί οι πολλοί αλλά μέσα από τη δική τους τσέπη. Αλλά τότε ένας πρωταθλητής θα έχει νόημα πλέον να εκπροσωπεί την πατρίδα του ή απλά τους χορηγούς του; Θέλει λοιπόν ένα κράτος να εκπροσωπείται αθλητικά; Για την ώρα γενικά τα κράτη θέλουν.

Και κλείνω με μια τελευταία παρένθεση: είναι περίεργος και ενίοτε βάρβαρος αυτός ο πρωταθλητισμός, που παίρνει μικρά παιδάκια και τα εκπαιδεύει να κυνηγούν το εκατοστόμετρο ή το δέκατο του δευτερολέπτου για μια ζωή, ενώ ένα μικρό στραβοπάτημα ξεχωρίζει για τη συντριπτική πλειοψηφία από αυτά τη δόξα από την αφάνεια. Αν ίσως αυτό το κυνήγι γινόταν έμπνευση για την υπόλοιπη ζωή μας, τότε ίσως η θυσία τους αυτή να αξίζει κάτι.

Photo credit: https://www.pexels.com/photo/photo-of-people-walking-on-street-2530130/.

Το ζήτημα των αμβλώσεων συζητείται ξανά πολύ έντονα στις μέρες μας, με αφορμή την ανατροπή της παλαιότερης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου, που τις καθιστούσε συνταγματικό δικαίωμα (γνωστή και ως υπόθεση Roe vs Wade). Με δυο λόγια η νομιμότητα μια άμβλωσης στις ΗΠΑ δεν είναι πλέον συνταγματικό δικαίωμα αλλά επαφίεται στη νομοθεσία της κάθε πολιτείας. Στην Ελλάδα νομιμοποιήθηκαν το 1986.

Το θέμα συζητιέται με πολύ ένταση εκατέρωθεν του Ατλαντικού, μιας και οι αμβλώσεις έχουν στάτους θεμελιώδους δικαιώματος στο φεμινιστικό κίνημα. Συμπυκνώνονται στη φράση “my body, my choice”, που συμβολίζει κάτι πραγματικά θεμελιώδες: ότι μόνος κύριος του σώματος μιας γυναίκας είναι η ίδια η γυναίκα! Μεγαλειώδες στην απλότητά του, ένα φεμινιστικό habeas corpus!

Πρόκειται όμως για κάτι τόσο απλό, όσο ένα σύνθημα επιχειρεί να συμπυκνώσει; Ο μόνος τρόπος να το προσεγγίσουμε ψύχραιμα, όπως και κάθε άλλο ηθικό ζήτημα, είναι ο αναλυτικός. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να το αντιμετωπίσουμε με καθαρά συναισθηματικό τρόπο. Στη συναισθηματική προσέγγιση θα κατηγοριοποιήσω και τη θρησκευτική, που πηγάζει από υποτιθέμενες ανώτερες δυνάμεις. Δε με αφορά, θα μπορούσε να καταλήξει σε οποιοδήποτε τυχαίο συμπέρασμα ανάλογα με την ερμηνεία που είναι διατεθειμένος να δώσει κανείς.

Η αναλυτική προσέγγιση μας καλεί να εξετάσουμε ισότιμα όλες τις πλευρές του ζητήματος πριν αποφανθούμε. Και δεν υπόσχεται τέλεια λύση. Αλλά θα έχουμε κάνει το καλύτερο δυνατόν να για να προσεγγίσουμε ένα πραγματικά ευαίσθητο ζήτημα. Ας δούμε δύο συγκρουόμενα δικαιώματα:

• Έχει η γυναίκα δικαίωμα στο να καθορίζει το σώμα της; Οπωσδήποτε, ναι. Αυτό είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
• Έχει ένα έμβρυο (δεν έχει γεννηθεί ακόμα) δικαιώματα; Πχ δικαίωμα στη ζωή; Κι αν έχει, μπορεί να τα υπερασπιστεί μόνο του;

Αν δεχτούμε τα δύο παραπάνω δικαιώματα τότε, στην περίπτωση μιας άμβλωσης έχουμε προφανώς μια σύγκρουση! Έχουμε μια γυναίκα που καθορίζει το σώμα της και ένα άλλο σώμα μέσα της, που ίσως έχει κάποια δικαιώματα αλλά δε μπορεί να τα υπερασπιστεί. Δε σας ζητώ να δεχτείτε το δεύτερο, αλλά πρέπει να το εξετάσετε πρώτα. Προσοχή, δεν εξετάζουμε αν είπε κάτι ένας θεός, ένα ιερό βιβλίο, κάποιος που αγαπάει πολύ τα παιδιά, ένας πολιτικός που τον κόπτει το δημογραφικό η οτιδήποτε άλλο σχετικό. Εξετάζουμε δύο δικαιώματα από ηθική άποψη.

Το δεύτερο, αυτό του εμβρύου, είναι κάπως δύσκολο να προσεγγιστεί. Η επιστήμη μας βοηθά λέγοντας ότι μέχρι τους 3 μήνες εγκυμοσύνης ένα έμβρυο είναι τόσο “ασχημάτιστο” ως ον, που θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε κάτι μη ανθρώπινο. Έναν απλό υλικό σχηματισμό. Φυσικά και αυτή η θεώρηση κάπου εδράζει. Πότε αυτή η ύλη θεωρείται άνθρωπος;

Μπορεί κανείς να πει ότι από τη στιγμή της σύλληψης ο σχηματισμός αυτός είναι ένας ισότιμος άνθρωπος με όλα του τα δικαιώματα. (ΟΚ δε φτάνω τόσο πίσω, στη γελοιότητα, να θρηνήσω για κάθε χαμένο σπέρμα.) Άλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να σχηματιστεί ένας εγκέφαλος το έμβρυο δεν είναι τίποτα. Παράλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να βγει από την κοιλιά της μητέρας του και πάλι δεν είναι τίποτα, τίποτα περισσότερο από ένα μέλος του κορμιού της (που μπορεί να το κάνει ό,τι θέλει).

Προσεγγίζοντάς, λοιπόν, αναλυτικά το πρόβλημα βλέπουμε ότι αναδύεται ένα άλλο, ηθικόφιλοσοφικό. Δεν υπάρχει απόλυτη απάντηση ως προς το πότε ένας υλικός σχηματισμός θεωρείται άνθρωπος με πλήρη δικαιώματα. Η θρησκεία θα μπορούσε να συντρέξει με εύκολες απαντήσεις, αλλά οι εύκολες απαντήσεις αφήνουν πολύ χώρο για ολισθήματα. Πότε γίνεται, λοιπόν, ένα έμβρυο άνθρωπος; Άνθρωπος με δικαιώματα.

Τι μας σταματά από το να θεωρήσουμε ένα έμβρυο καθόλη τη διάρκεια μιας εγκυμοσύνης ως μια απλή μάζα ύλης, ένα μέλος του σώματος ενός άλλου ανθρώπου, που είναι δικαίωμά του να το κάνει ό,τι θέλει στην προσπάθειά του να καθορίσει τη ζωή του και να επιδιώξει την ευημερία του; Σίγουρα η ενστικτώδης αίσθηση είναι ότι αυτή η μάζα ύλης έχει όψη ανθρώπινη και μάλιστα μια όψη με την οποία σχεδόν όλοι συνδεόμαστε με τρυφερά αισθήματα: είναι σχεδόν ένα μωρό. Επιπλέον υπάρχει η αίσθηση ότι αυτή η μάζα ύλης έχει μια ανθρώπινη προοπτική: να μεγαλώσει, να εξελιχθεί όπως κάθε άλλος άνθρωπος,  να ζήσει τη ζωή του όπως μπορεί καλύτερα.

Το πρόβλημα κάνουν ακόμη πιο δύσκολο πολλές ειδικές περιπτώσεις. Ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες σε πολύ μικρή ηλικία, βιασμοί που οδηγούν σε εγκυμοσύνη, εγκυμοσύνες που η επιστήμη διαγιγνώσκει ότι θα καταλήξουν σε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα υγείας, σε ανθρώπους που πιθανώς δε θα έχουν πολλές ευκαιρίες να ευημερήσουν ή θα αποτελέσουν μεγάλο βάρος στο κοντινό τους περιβάλλον. (Κάποιος θα αναφέρει εδώ ότι προσεγγίζουμε έτσι την ευγονική, ένα άλλο τεράστιο ηθικό πρόβλημα, που δεν αγγίζω εδώ.)

Μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα όμως περιπτωσιολογικά; Μπορούμε να βρούμε μια φόρμουλα όπου να διαπιστώνει πότε μια εγκυμοσύνη εμπίπτει στις παραπάνω περιπτώσεις και άρα τότε να είναι μόνο νόμιμη μια άμβλωση; Ποια ανθρώπινη συλλογιστική μπορεί να το κάνει αυτό και, στην αντίθετη περίπτωση, πώς μπορεί να αποφανθεί ότι μια άμβλωση είναι παράνομη και να υποχρεώσει μια γυναίκα να την ολοκληρώσει;

Πώς μπορείς καν να υποχρεώσεις μια γυναίκα να ολοκληρώσει μια εγκυμοσύνη; Απομακρύνοντάς της ίσως κάθε πρόσβαση σε αξιοπρεπή και νόμιμη ιατρική υπηρεσία άμβλωσης; Κάτι που έχει αποδειχτεί ότι απλά αυξάνει δραματικά την ανάπτυξη των παράνομων και ιατρικά επικινδυνότερων λύσεων;

Κάπου εδώ η αναλυτική μου προσέγγιση αρχίζει και γίνεται κουβάρι που δεν έχω την αίσθηση ότι μπορεί να λυθεί. Φτάνει στο σημείο να διατυπώσει το πρόβλημα, αλλά δε μπορεί να το απαντήσει. Αλλά το διατυπώνει διεξοδικά και χωρίς να μένει στα συνθήματα. Η τελική απάντηση λοιπόν, θα πρέπει να είναι τέτοια που να αντανακλά την κουλτούρα της εποχής μας. Και καλά θα κάνει να είναι μια τίμια και ανθρώπινη απάντηση, που να έχει λάβει στα σοβαρά κάθε πλευρά του προβλήματος.

Η δική μου προσέγγιση θα ήταν αυτή στην κατεύθυνση της μεγιστοποίησης του δυναμικού για ανθρώπινη ευημερία. Η ιδανική κατάσταση θα ήταν αυτή όπου οι πραγματικά προβληματικές εγκυμοσύνες δεν υπάρχουν και οι απλώς ανεπιθύμητες μπορούν να ολοκληρωθούν χωρίς μεγάλο προσωπικό κόστος στη γυναίκα. Αλλά ιδανικός κόσμος δεν υπάρχει και θα πρέπει να προσαρμοζόμαστε στην πραγματικότητα.

Το κοντινότερο στο ιδανικό που μπορούμε να προσεγγίσουμε ως πολιτική είναι καταρχάς το ιατρικά ασφαλές. Να στοχεύσουμε δηλαδή σε μια πολιτική που να κάνει απλά και τυπικά αποδεκτή μια άμβλωση στους πρώτους 3 μήνες (μέχρι τότε η επέμβαση θεωρείται πολύ ασφαλής και αυτό που αφαιρείται είναι κάτι επαρκώς μακρινό από άνθρωπος) και ταυτόχρονα να παρέχει όλα τα εχέγγυα, ώστε μια γυναίκα που φοβάται τις επιπλοκές στους επόμενους μήνες να στηριχθεί επαρκώς και να το κάνει.

Το πραγματικά δύσκολο ερώτημα: νόμιμη η άμβλωση σε οποιοδήποτε μήνα εγκυμοσύνης; Ναι. Το λέω με απίστευτη δυσκολία, με τεράστια συναισθηματική φόρτιση, με κόμπο στο λαιμό! Και θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ένας άνθρωπος, για να φτάσει σε μια τέτοια απόφαση, πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα να επωμιστεί ένα τεράστιο συναισθηματικό κόστος και πιθανώς κόστος υγείας. Επίσης το λέω με την ελπίδα ότι αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες και με λίγο καλύτερη ενημέρωση πάνω στο θέμα θα γίνουν ακόμη πιο λίγες. Στην τελική αν κάποια γυναίκα βρίσκεται ήδη στον 8ο μήνα, ας της δώσουμε ό,τι χρειάζεται (και το εννοώ αυτό) ώστε να αντέξει άλλον ένα, να γεννήσει το παιδί και να το δώσει στη φροντίδα του κράτους. Ας πάρει την απόφασή της ξέροντας ότι έχει επιλογή ουσιαστική!

Αφήνω λίγο την αναλυτική προσέγγιση και σε προσωπικό τόνο θέλω να πω ότι η γέννηση ενός παιδιού είναι από τα πιο καταπληκτικά πράγματα που μπορεί να ζήσει κανείς. Η ρημάδα η ζωή έχει δυσκολίες και η ελευθερία μας έχει ευθύνες. Και τη θέλουμε την ελευθερία μας. Εύχομαι κάθε ελεύθερη απόφασή μας να μπορεί να γίνεται υπό όρους καλών επιλογών και όχι εκβιαστικών λύσεων.

Θα ήθελα να φτάσουμε σε ένα επίπεδο κοινωνίας όπου κάθε εγκυμοσύνη να μην έχει την ανάγκη να θεωρηθεί τόσο ανεπιθύμητη ώστε να πρέπει να διακοπεί. Προσωπικά δε μπορώ να αντέξω την ιδέα της αφαίρεσης ενός εμβρύου πχ 7-8 μηνών και της βίαιης διακοπής της όποιας ζωής του. Στους 7-8 μήνες άλλα παιδιά γεννιούνται και ζουν κανονικά. Θα προτιμούσα να προσφέρω ένα παλάτι στην όποια γυναίκα επιλέξει να γεννήσει ένα μωρό και θα της έδινα και ένα γερό επίδομα για ένα χρόνο μετά και όποια άλλη στήριξη χρειάζεται, ως στήριξη που έφερε έναν άνθρωπο σε αυτή την κοινωνία κι ας τον παραχωρούσε στη δημόσια φροντίδα την ημέρα που αυτός γεννήθηκε. Αλλά δε θα μπορούσα και να την υποχρεώσω να το κάνει.

ΥΓ1: Μερικά επιπλέον ζητήματα που μπαίνουν στη συζήτηση είναι ο ρόλος του άντρα-πατέρα. Έχει λόγο σε όλο αυτό; Ναι, αλλά όχι τον τελικό. Είπαμε habeas corpus. Δε μπορεί να υποχρεώσει ούτε τη γέννα ούτε και την άμβλωση. Σε κάθε περίπτωση έχει επιλογή και η αρχική του πράξη ήταν πάντοτε με επίγνωση της ευθύνης.

ΥΓ2: Ηθική συνείδηση γιατρού. Μπορεί να αρνηθεί ένας γιατρός να κάνει μια άμβλωση; Ναι. Στα όρια μετά τους 3 μήνες θα πρέπει να μπορεί. Δεν υπάρχει κάποιο ιδανικό όριο. Το όριο θα πρέπει να μπει κάπου όπου να είναι πρακτικά εφαρμόσιμο.

Αυτές τις μέρες μια νεαρή φάλαινα έχει ξωκείλει στην παραλία του Αλίμου. Κόσμος και εθελοντές προσπαθούν να τη διασώσουν, να την περιθάλψουν, γιατί είναι πληγωμένη, και να τη στείλουν πίσω στα ανοιχτά. Γιατί; Γιατί τη λυπούνται, τη συμπονούν, για να ζήσει, για να της δώσουν την ευκαιρία να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί με την ύπαρξή της!

Κυκλοφόρησε μάλιστα και ένα ομολογουμένως συγκινητικό βίντεο, όπου εθελοντές της τραγουδούν, αν και δεν ξέρω τι επίδραση μπορεί να είχε τελικά αυτό στο ζωντανό:

Ποιος δε συγκινείται με μια τέτοια σκηνή; Αλλά αν επρόκειτο για ένα τόνο στην Αλόννησο μπορεί και να τον είχαμε κάνει ήδη μακαρονάδα! Καμιά φορά οι άνθρωποι δίνουμε την εντύπωση ότι η συγκίνηση είναι ακόμη μια απόλαυση. Μπορούμε ταυτόχρονα να απολαύσουμε τη συγκίνηση της διάσωσης ενός ζώου, ενώ άνετα θα απολαμβάναμε και το κρέας του. Διαφορετικά γιατί μπαίνουμε σε τόσο κόπο για το ένα αλλά κάνουμε το ακριβώς αντίθετο για το άλλο;

Είναι λοιπόν η συγκίνηση απλώς άλλη μια απόλαυση ή είναι ένα αποτέλεσμα μιας ηθικής, λογικής επεξεργασίας που έχουμε κάνει μέσα μας; Αν είναι το δεύτερο και η επεξεργασία αυτή έχει πράγματι λογική συνέπεια, τότε το συνεπές είναι ένα και απλό: ΚΟΒΟΥΜΕ ΤΟ ΚΡΕΑΣ. Διαφορετικά ας φάμε και το ζιφιό, μπορεί να είναι νόστιμος.

Ότι είμαστε λίγο ανατολίτες, λίγο βαλκάνιοι, το ξέρουμε κι άλλοτε το σιχτιρίζουμε ενώ άλλοτε το καμαρώνουμε. Εντύπωση παρολαυτά μου έκανε μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου από το 2016 σχετικά με την έμφυλη βία και συγκεκριμένα το ερώτημα αν οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση δικαιολογείται (“Respondents were asked whether having sexual intercourse without consent was justified in nine different circumstances”).

Και μου έκανε εντύπωση γιατί το ποσοστό των Ελλήνων που δήλωσαν ότι θεωρούν ότι πράγματι υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις ήταν 32%. Ένας στους τρεις Έλληνες δηλαδή πίστευε στο -όχι και τόσο μακρινό- 2016 ότι περιπτώσεις όπως οι παρακάτω δικαιολογούν σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση: το θύμα έχει πιει ή πάρει ναρκωτικά, έχει δεχτεί κάποιον σπίτι του, φορά προκλητικά ή αποκαλυπτικά ρούχα, έχει προηγουμένως φλερτάρει με το θύτη, ο θύτης έχει μετανιώσει την πράξη του κλπ.

Προσοχή, το ερώτημα είναι αν “δικαιολογείται” (“justified”), όχι αν το θύμα θα μπορούσε να είναι πιο προσεκτικό ίσως στις κινήσεις του (πχ ας μην είχε μεθύσει). Έχουμε αρκετό δρόμο ακόμη να διανύσουμε σε αυτόν τον τομέα κι ελπίζω από το 2016 να έχουμε διανύσει μεγάλο μέρος του!

Το παραπάνω διάγραμμα είναι από τη Washingtonpost.com, ενώ το θέμα υπέπεσε στην αντίληψή μου μέσω του newsletter του Inside Story και του Ladylike.gr/.

Μερικές -ολίγον τι τυχαίες- σκέψεις σχετικά με το μέγα σκάνδαλο των ντελιβεράδων του e-food, που συγκλόνισε τα σόσιαλ μήντιά μας, που η εταιρεία αρχικά τους πρότεινε να αλλάξουν σχέση εργασίας, μην ανανεώνοντας της σύμβασή τους και προτείνοντάς τους να συνεχίσουν τη συνεργασία με αυτήν, αν το επιθυμούν, ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Σχετικά με το #cancelefood δηλαδή.

Καταρχάς εδώ φαίνεται να συγκρούεται το αίσθημά μας ανάμεσα στο ηθικό και το νόμιμο. Παρόλο που η εταιρεία τελικά υπαναχώρησε, δεν κατάλαβα αν πράγματι η πρότασή της προς τους εργαζομένους ήταν παράνομη. Αν ήταν με βάση τη νομοθεσία τότε τα πράγματα είναι απλά. Αν δεν ήταν τότε ας εξετάσουμε αν η πρόταση ήταν μη ηθική. Θα εκπλαγώ όμως μια τέτοια εταιρεία με τέτοιο μέγεθος να μην ξέρει την κείμενη νομοθεσία. Η υπαναχώρησή της θα ήταν μάλλον επικοινωνιακή διαχείριση.

Ένας παραδοσιακός ντελιβεράς δούλευε σε ένα συνοικιακό μαγαζί, σπανίως με επίσημη σχέση εργασίας, μαύρα κι ανασφάλιστα δηλαδή, συχνά με δικό του μηχανάκι που το συντηρούσε με δικά του έξοδα. Στην εν λόγω εταιρεία αυτό δεν ισχύει πια, ήταν ένας κανονικός υπάλληλος.

Η εταιρεία έκανε τη συγκεκριμένη πρόταση σε 100 από τους 3000 περίπου υπαλλήλους που έχει σε αυτή τη θέση. Σε αυτούς που θεώρησε ότι δεν έχουν την επιθυμητή αποτελεσματικότητα. Η μέτρηση της αποτελεσματικότητας δεν είναι καταρχήν κακό πράμα. Δε βρίσκω τόσο ηθικό να τσουβαλιάζονται όλοι οι υπάλληλοι ανεξάρτητα από την αποτελεσματικότητά τους. Δεν είναι δίκαιο για τους ικανότερους και αποτελεσματικότερους.

Έστω ότι ένας ντελιβεράς κάνει (θα βάλω ακραία νούμερα για να δούμε μερικές τάξεις μεγέθους) 1 παραγγελία ανά 30 λεπτά (προφανώς δεν είναι όλες οι μέρες και ώρες ίδιες, θα υπάρχουν μέρες και ώρες αιχμής αλλά και μέρες και ώρες βαρεμάρας). Άρα 16 παραγγελίες στο 8ωρο (αν μιλάμε για ένα νορμάλ 8ωρο, που στο e-food πιστεύω θα το σέβονται γιατί είναι μεγάλη εταιρεία. Έστω ότι παίρνει (κι ελπίζω κι εσύ που διαβάζεις αλλά και όλοι όσοι κόπτονται για τα δικαιώματά του) 1.00€ φιλοδώρημα ανά παραγγελία (είπαμε τάξη μεγέθους προσπαθώ να προσδιορίσω). Άρα έχουμε φιλοδωρήματα 16€ την ημέρα. Σε μια νορμάλ εργασιακή σχέση πενθήμερης εργασίας έχουμε 80€ την εβδομάδα, επομένως 320€ το μήνα. Αν παίρνει και το βασικό μισθό, που σε μια τυπική εργασιακή σχέση με μια εταιρεία (και όχι με το μαγαζάκι της γειτονιάς θα τα παίρνει) δηλαδή 650€ το μήνα φτάνει κοντά στα 1000€ το μήνα.

Αυτά δεν είναι ένας κακός μισθός για μια θέση εργασίας που δεν απαιτεί κάποια εξειδίκευση, πτυχίο, γνώση ή έστω προϋπηρεσία. Δε λέω ότι είναι πολλά, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι υπάρχουν κίνδυνοι στο δρόμο και συχνά κακές καιρικές συνθήκες, αλλά σε μια σε περίοδο παρατεταμένης ύφεσης είναι πολύ σημαντικά. Με στενοχωρεί, για να είμαι ειλικρινής, όταν βλέπω ανθρώπους μεγάλης ηλικίας να κάνουν αυτή τη δουλειά. Ίσως γιατί κάνω διάφορες υποθέσεις στο μυαλό μου για την υπόλοιπη κατάσταση της ζωής τους, που δεν ξέρω αν ισχύουν ή όχι.

Γιατί κάνω τις παραπάνω σκέψεις. Ε, γιατί ένας ντελιβεράς με την “επέλαση” εταιρειών όπως η e-food δεν πιστεύω ότι την έχει πιο άσχημα από ό,τι πριν. Μάλλον την έχει αισθητά καλύτερα με επίσημες σχέσεις εργασίας και σταθερό εισόδημα!

Αλλά και το κατάστημα εστίασης πιστεύω από το efood ωφελείται ιδιαίτερα. Διαφημίζεται εκεί που δε θα μπορούσε να το κάνει διαφορετικά και αυξάνει την εμβέλειά του. Ταυτόχρονα δεν έχει ανάγκη να συντηρεί επιπλέον υπαλλήλους το ίδιο ή να τους συντηρεί σε ένα ενδιάμεσο καθεστώς για να το συμφέρει. Έχω την εντύπωση ότι όλοι τελικά ωφελούνται Δε μιλάμε καν για μια λουδδιτική περίπτωση όπου κάποια ομάδα ανθρώπων χάνουν τη δουλειά τους καθώς η τεχνολογία τους καθιστά παρωχημένους.

Έπειτα στο δημόσιο διάλογο που γίνεται η θέση του επιχειρηματία είναι πάντα αντιδημοφιλής. Όλοι θεωρούν ότι ο επιχειρηματίας βγάζει εύκολα και πολλά λεφτά, τα φυλάει σε σεντούκια και δεν τα μοιράζεται με τους ανθρακωρύχους που σκάβουν από κάτω. Όμως ο επιχειρηματίας παίρνει όλο το ρίσκο της επιτυχίας της επιχείρησης και είναι αυτός που απαιτείται να έχει το ιδιαίτερο προσωπικό κίνητρο που θα κινήσει την επιχείρηση και θα την κάνει να αναπτυχθεί. Αυτό δε μπορεί να το υποτιμούμε. Πρόκειται για κλασσικό ελληνικό μύθο.

Άκουσα απόψεις για σωστό και δίκαιο μισθό αλλά στις συζητήσεις που συμμετείχα δεν άκουσα πόσος είναι αυτός. Μόνο γενικότητες κι ευχολόγια. Κάποιος είπε το 25% των κερδών να μοιράζεται ως μετοχές στους υπαλλήλους. Καλά αυτό συχνά γίνεται σε ένα βαθμό (όχι 25% βέβαια) αλλά αυτό το περίσσευμα πηγαίνει σε αυτούς που επηρέασαν πιο επιδραστικά την επιτυχία της επιχείρησης. Και φυσικά δεν είναι κάθε επιχείρηση εισηγμένη για να δίνει μετοχές δεξιά κι αριστερά. Και φυσικά για ρωτήστε τι θα κάνουν οι μέτοχοι αν η επιχείρηση αρχίσει να σκορπά μετοχές έτσι ή πού θα πάει η τιμή της μετοχής που χαρίστηκε την επόμενη ημέρα.

Κάποιοι μίλησαν για δεσπόζουσα θέση του e-food. Αλλά εδώ αυτός ο όρος δεν ισχύει. Μπορεί η εταιρεία αυτή να είναι ηγέτης στο χώρο αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει μέγεθος ούτε και πρακτικές που να καταπνίγουν τον ανταγωνισμό ή να εκβιάζουν την αγορά. Υπάρχουν πολλές ανταγωνιστικές εταιρείες και εφαρμογές και τα καταστήματα που συνεργάζονται μαζί της δεν έχουν σχέση αποκλειστικότητας.

Στην πραγματικότητα ο κόσμος θέλει αυτό που του δίνει λύση καλή και προσιτή. Και το e-food ήταν πρωτοπόρος την Ελλάδα ακριβώς σε αυτό. Ακούστηκε ότι είναι απλά ένα app. Στην πραγματικότητα είναι μια μεγάλη τεχνολογική πλατφόρμα που λύνει σε πραγματικό χρόνο μεγάλα προβλήματα εφοδιαστικής αλυσίδας και διαχείρισης στόλου. (Δεν είναι η καλύτερη, το Wolt το κάνει πολύ καλύτερα, αλλά το κάνει καλά.)

Αν το e-food επηρεαστεί από την όλη κατακραυγή έχει μικρή σημασία, γιατί η εξέλιξή του τελικά εξαρτάται κυρίως από ένα πράγμα: παρέχει μια υπηρεσία που οι άλλοι άνθρωποι θέλουν να αγοράσουν; Ναι ή όχι; Εκεί κρίνεται το παιχνίδι. Κι εντωμεταξύ ο μόνος που μπορεί να εξασφαλίσει τον εργαζόμενο είναι μια τίμια νομοθεσία.

Πάγια θέση μου είναι ότι τα άκρα πρέπει να εξωθούνται όσο το δυνατόν περισσότερο εκεί: στα άκρα. Να φωτίζονται, να αναδεικνύονται, να συμπιέζονται και να δίνουν χώρο στο κέντρο. Γιατί στο κέντρο βρίσκονται οι δημιουργικές, οι προοδευτικές δυνάμεις. Γιατί στα άκρα βρίσκονται οι διχαστικές δυνάμεις. Όσο καλλιεργούμε τα άκρα, τόσο θα τα βρίσκουμε μπροστά μας στο μέλλον.

Οι πραγματικά ακραίοι είναι λίγοι. Ας είναι ακραίοι και ας μείνουν τέτοιοι. Οι ακόλουθοί τους όμως μπορούν να είναι λίγοι. Χαϊδεύοντας αυτιά και δίνοντάς τους χώρο και εξουσία αυξάνουμε τους ακόλουθούς τους και τις εξαρτήσεις μας από αυτούς. Αυτά είναι βαρίδια που θα τα κουβαλάμε.

Αυτό κάναμε στο παρελθόν και τώρα πληρώνουμε γραμμάτια σε καρατζαφυρυπουργούς, σε αντιεμβολιαστές, σε μακεδονομάχους, όπως παλιότερα σε αντιευρωπαϊστές, σε αγανακτισμένους, σε συλλαλητήρια για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες.

Δε λέω ότι αναγκαστικά όλοι αυτοί είναι ίδιοι ή ανήκουν στον ίδιο χώρο. Ίσα ίσα μπορεί να ανήκουν σε αντιδιαμετρικά άκρα. Αλλά άκρα. Όμως λειτουργούν με παρόμοια προβληματικό τρόπο. Και δεν ωφελεί η πλάνη της σύνθεσης που θα τους συμπεριλάβει. Θα ωφελούσε πολύ περισσότερο η μεγιστοποίηση της σύνθεσης προς την άλλη κατεύθυνση, προς το κέντρο.

Αλλά ο καιροσκοπισμός δεν αφήνει περιθώρια. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι τελευταίες εκλογές: Τσίπρας να συνεργάζεται με ΑΝΕΛ και Μητσοτάκης να αλιεύει από όλο και δεξιότερα. Και οι δύο από καθαρό καιροσκοπισμό! Ενώ θα μπορούσαν να έχουν πολύ ευρύτερες συναινέσεις στο κέντρο. Ο καιροσκοπισμός όμως υποθηκεύει το μέλλον. Τα γραμμάτια πληρώνονται και με τόκο.

—

Σήμερα έφυγε και ο Μίκης Θεοδωράκης. Ένας από τους λόγους που θα τον θυμάμαι είναι ότι εκτός από σέρπικους και ήλιους νοητούς έγραψε και τέτοιες κομματάρες:

Μπορεί η χώρα μας να μην είναι θεοκρατία, μπορεί να καμαρώνουμε για το κοσμικό μας κράτος, όμως έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μέχρι η εξουσία της εκκλησίας να διαχωριστεί πλήρως από την πολιτεία. Έχουμε μεγάλη αδυναμία, βλέπετε, στην ορθόδοξη (αυτό πάντοτε με έμφαση) χριστιανική μας παράδοση. Μας το θυμίζει αυτό και το Σύνταγμά μας! Το βλέπουμε αυτό ανάγλυφα σήμερα (Θεοφάνεια) όπου, όπως έγραψα σε ανάρτηση στο Facebook:

Είναι εκπληκτικό το πώς, κατά τα άλλα έξυπνοι και εύγλωττοι άνθρωποι, μετατρέπονται σε προέδρους Εδεσσαϊκού όταν πρέπει να μιλήσουν για τις σχέσεις κράτους-εκκλησίας.

Το σύμπλεγμα του περίουσιου, ξεχωριστού, εκλεκτού, μοναδικού στον κόσμο, ανάδελφου έθνους ακόμη κρατεί καλά. Βρισκόμαστε στην κόψη ανατολής και δύσης, Ευρώπης και Ασίας κι αυτό εξακολουθεί να είναι κατάρα κι ευχή. Θέλουμε όλα τα καλά της δύσης αλλά μην τυχόν και προσβάλει κανείς τον ανατολίτικο συναισθηματισμό και πνευματισμό μας (ό,τι κι αν σημαίνουν αυτά).

Κατά την άποψή μου ένα μέρος του παραλογισμού που ζούμε καθημερινά (γενικότερα, όχι μόνο τώρα στην εποχή του κορονοϊού) οφείλεται ακριβώς στην υποχώρηση αυτή που κάνει ο ορθολογισμός μας (η ευρωπαϊκή μας τάση) υπέρ μιας υποτιθέμενης πνευματικότητας (η ανατολίτική μας τάση). Επιμένουμε να καμαρώνουμε για το Χριστό και την Παναγία μας, για μια θρησκεία που, όπως όλες, έχει ανύπαρκτες ιστορικές βάσεις αλήθειας, πάει κόντρα στην επιστήμη, βασίζεται στην πίστη και στο δόγμα και είναι γεμάτη παραδοξότητες.

Προσδοκώ την εποχή όπου η θρησκεία δε θα είναι παρά ένα έθιμο από το παρελθόν, όπως τόσες άλλες θρησκείες και τόσα έθιμα τους που έχουν επιβιώσει στους αιώνες. Να τη θυμόμαστε και να τη γιορτάζουμε και να τη διασκεδάζουμε όπως τις απόκριες, τα ραγκουτσάρια, το κούτσουρο ή το πουρνάρι των Χριστουγέννων, τους καλικάντζαρους, τους Γέρους, τους Μωμόγερους και τόσα άλλα. Έθιμα που ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα αλλά αποτελούν πλούσια παράδοση και νήμα που μας ενώνει με το παρελθόν μας αλλά και δίνει αφορμές για να γιορτάζουμε στο παρόν μας. Όπως (και όσο) καμαρώνουμε για το Διόνυσο και το Δία, χωρίς να τους προσδίδουμε πραγματικές διαστάσεις, έτσι και με την τωρινή μας κρατούσα θρησκεία αλλά και όλες τις άλλες.

Χρόνια πολλά και καλή χρονιά!

[Η φώτο από εδώ.]

Ο αγαπητότατος και γλυκομίλητος, συγγραφέας του άρθρου “Φτύστε τους”, πρώην μητροπολίτης Καλαβρύτων, του οποίου την ελευθερία του λόγου έχουμε υπερασπιστεί στο παρελθόν, να τα λέμε κι αυτά, Αμβρόσιος ενοχλήθηκε που ο καθηγητής γενετικής Μανώλης Δερμιτζάκης δήλωσε ότι πρώτα πρέπει να σταματήσει η θεία κοινωνία κι έπειτα να κλείσουν επιχειρήσεις, αναφερόμενος στα μέτρα κατά του κορονοϊού. Και αντέδρασε με ένα άρθρο που νομίζω ότι αξίζει να σχολιαστεί σχεδόν γραμμή προς γραμμή, γιατί είναι ενδεικτικό της ανατολίτικης κουλτούρας του, που εναντιώνεται στην ορθολογιστική σκέψη, την επιστήμη, αλλά και τη φιλελεύθερη κοσμική πολιτεία.

Επισημαίνω ότι ο Δερμιτζάκης πρότεινε πως μέσα στις προτεραιότητές μας πρέπει να είναι και η παύση της θείας κοινωνίας, ως πιθανής εστίας μετάδοσης. Το αντιπαρέβαλε αυτό με το κλείσιμο των επιχειρήσεων εννοώντας (δική μου ερμηνεία αυτή) ότι, ναι, να κλείσουμε και επιχειρήσεις, αλλά θα πρέπει να προέχει η οικονομία της θρησκείας. Ίσως και να εννοούσε ότι και η θρησκεία είναι μια επιχείρηση (πάλι δική μου ερμηνεία, εγώ είμαι ο κακεντρεχής, μην τον κατηγορήσετε).

Μπορεί κανείς να του καταλογίσει ότι δεν κομίζει ταυτόχρονα στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι η θεία κοινωνία και γενικότερα ο εκκλησιασμός ήταν στην πράξη, δηλαδή μελετημένα και μετρημένα, δραστηριότητες που προκάλεσαν αύξηση κρουσμάτων, όπως πχ έκαναν κάποιοι γάμοι ή κάποια πάρτυ κλπ. Ποιος θα τολμούσε βέβαια να τα βάλει με την Εκκλησία και να κάνει τέτοιες έρευνες; Αλλά, ΟΚ, δεν έχουμε τέτοια στοιχεία. Φυσικά, θα πρέπει να είναι εντελώς ανενημέρωτος κανείς για να ισχυριστεί ότι η θεία κοινωνία (χρήση κοινού σκεύους για όλους) και ο εκκλησιασμός (κλειστός χώρος με κίνδυνο συνωστισμού) δεν είναι και αυτά δραστηριότητες που χρήζουν ρύθμισης από την πολιτεία στην πρόληψη του κορονοϊού.

Θα μπορούσε, λοιπόν, ο Αμβρόσιος να είχε απαντήσει κάπως έτσι. Δεν είναι εκεί το πρόβλημά μου, γιατί φαίνεται πως δεν είναι εκεί το πρόβλημα ούτε του ίδιου του Αμβρόσιου. Προτίμησε να απαντήσει με ένα πλήθος δογματικών και αντιεπιστημονικών κραυγών, που συχνά γίνονται προσβολές και στοχεύουν τάχα μου στο διαχωρισμό των πεδίων δράσης του καθενός (θρησκευτικού ηγέτη vs επιστήμονα). Αυτός ο διαχωρισμός είναι που ο Αμβρόσιος αδυνατεί να καταλάβει. Ας δούμε τι είπε και προσθέτω ανάμεσα τα δικά μου σχόλια (με bold).

[Έναρξη απάντησης Αμβρόσιου]

ΑΠΑΝΤΑΜΕ ΣΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗ
ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
‘Ελλογιμώτατον Κύριον
κ. Μανώλην Δερμιτζάκην
Καθηγητήν Γενετικής
του Πανεπιστημίου Γενεύης

Ελλογιμώτατε κ. Καθηγητά,

Πολλήν αγανάκτησιν ησθάνθην εις τήν ψυχήν μου καθώς ανέγνωσα τις Δηλώσεις στον ΣΚΑΪ TV, τις αναφερόμενες στην μετάδοση της Θείας Κοινωνίας. Αποτολμήσατε και είπατε τα εξής φοβερά λόγια:

«Προτού σταματήσουν οι οικονομικές δραστηριότητες και κλείσουν επιχειρήσεις θα πρέπει να σταματήσει η θεία κοινωνία».

Σας ερωτώ, λοιπόν:

Με ποιό δικαίωμα αποφαίνεσθε επί θεμάτων, τα οποία εκφεύγουν της επιστημονικής αρμοδιότητός Σας;

– Γιατί οι τρόποι μετάδοσης ασθενειών είναι στην αρμοδιότητα του παπά και όχι του επιστήμονα! Αντίστοιχα ένας σουβλατζής θα μπορούσε να πει “από ψησταριές δεν ξέρεις, γιατί με βάζεις και φοράω μάσκα;”. Αντίστοιχα ένας καφετζής θα μπορούσε να πει “από καφέδες δεν ξέρεις, γιατί με αναγκάζεις να διατηρώ αραιά τα τραπέζια;”. Κλπ…

Έχετε μίαν ζωντανή σχέση με την Εκκλησία;
Εκκλησιάζεσθε ανελλειπώς κάθε Κυριακή;
Διαθέτετε πνευματικόν Πατέρα;
Εξομολογείσθε κατά καιρούς;
Μεταλαμβάνετε συχνά των Αχράντων Μυστηρίων;
Μελετάτε την Καινή Διαθήκη;
Μελετάτε βιβλία πνευματικού περιεχομένου;
Προσεύχεσθε ανελλειπώς πρωΐ καί βράδυ;

– Γιατί αυτά είναι τα εφόδια που πρέπει να έχει κάποιος για να μπορεί να μιλήσει για ασθένειες και το πώς μεταδίδονται στον πληθυσμό. Γιατί η λύση των προβλημάτων μας είναι η συνεχής μελέτη των ίδιων βιβλίων. Μάλιστα “πνευματικών” (εννοεί που να φέρουν υποκειμενικές και όχι επιστημονικές αλήθειες). Γιατί η προσευχή σώζει, αυτή έχει αυξήσει το προσδόκιμο ζωής, έχει κάνει καλύτερη την ποιότητα ζωής μας κλπ κλπ κλπ.

ΑΣΦΑΛΩΣ, ΟΧΙ!

– ΟΧΙ!

Είμαι βέβαιος γι’ αυτό, χωρίς να Σας γνωρίζω! Επομένως, αν και Καθηγητής Πανεπιστημίου, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΣΘΕ ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΞ ΕΠΟΨΕΩΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ! Πρέπει να είσθε ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΣΧΕΤΟΣ με την Εκκλησία! Ίσως-ίσως και αυτό το «ΠΙΣΤΕΥΩ ΕΙΣ ΕΝΑ ΘΕΟΝ…» να μη το γνωρίζετε!

– Ναι, ας είναι άσχετος με την εκκλησία. Όχι, ας μην πιστεύει εις έναν θεό (ας μην πιστεύει και σε κανέναν εδώ που τα λέμε). Δεν έχουν αυτά κάτι να κάνουν με την επιστήμη του. Δεν έχουν να κάνουν κάτι με καμία φυσική επιστήμη, εδώ που τα λέμε. Το Πιστεύω πιστεύω πάντως ότι το γνωρίζει ο Δερμιτζάκης. Αλλά εντάξει τα ad hominem είναι από τα πιο εύκολα.

Και αυτά μεν ως προς την χριστιανική Σας ταυτότητα! Πρέπει όμως να είσθε ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΣΤΟΙΧΕΙΩΤΟΣ και από Κοινωνικής απόψεως!

– Αφήνω μια αμφιβολία γιατί ΜΠΟΡΕΙ και να σημαίνει κάτι αυτή η γενικότητα. Ίσως εννοεί ότι το θρησκεύεσθαι είναι μια κοινωνική δραστηριότητα (που πράγματι είναι). Βέβαια, θα ισχυριζόταν κανείς, ένας κοινωνικά εγγράμματος και “στοιχειωμένος” άνθρωπος θα ήθελε να επιδείξει και κοινωνική ευθύνη, μη θέτοντας τους συμπολίτες του και τον εαυτό του σε αχρείαστο κίνδυνο.

Σας ερωτώ: Ποιά σχέση έχουν οι Επιχειρήσεις με την Εκκλησία;

– Αχέμ, γκουχ-γκουχ, πνίγηκα, με συγχωρείτε… ΜΠΟΡΕΙ κανείς να ισχυριστεί (ΚΑΠΟΙΟΣ ΚΑΚΟΠΙΣΤΟΣ ΚΑΚΕΝΤΡΕΧΗΣ ΚΑΚΟΒΟΥΛΟΣ) ότι η Εκκλησία είναι μια ωραιότατη επιχείρηση-μπίζνα. Αλλά δε θα το κάνω εγώ αυτό. Θα πω ότι εδώ η σχέση είναι μάλλον η εξής: ο Δερμιτζάκης ισχυρίζεται ότι, στην προσπάθεια να μειώσουμε τα σημεία συνωστισμού, μάλλον μεγαλύτερη προτεραιότητα έχει να αποφύγουμε συναθροίσεις αχρείαστες, όπως αυτές σε μια εκκλησία, παρά αυτές στις επιχειρήσεις. Πολύ προχώ και κοσμικό αυτό, πολύ νεοφιλελέ, το προσπερνάμε.

Η ημέρα της Εκκλησίας, δηλ. η ημέρα του Θεού, είναι η ΚΥΡΙΑΚΗ!

– Η ημέρα του κόβιντ είναι ΚΑΘΕ ΗΜΕΡΑ!

Αλλά την ημέρα της Κυριακής τα καταστήματα, και άρα και οι επιχειρήσεις, είναι κλειστά! Τα δε εστιατόρια βέβαια δεν λειτουργούν από τις 7.00′ έως τις 10.00′ το πρωΐ, τήν ώρα δηλ που λειτουργούν οι Ναοί!

– Χρήσιμες και πρακτικές πληροφορίες αυτές.

ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

Φαίνεται, ότι ίσως είσθε ένας ΑΘΕΟΣ

– Το λέει λες και είναι κάτι κακό!

ή τουλάχιστον ένας ΑΣΧΕΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣ!

– Λες και είναι κάτι κακό κι αυτό!

Γιατί, λοιπόν, ασχολείσθε με την Εκκλησία;

– Αχέμ, γκουχ-γκουχ, γιατί εκεί θα μαζευτούν άνθρωποι, οι άνθρωποι κολλάνε κόβιντ, κλπ κλπ κλπ.

Όπως αυτός που σημειώνει αυτές τις γραμμές, ως Μητροπολίτης, ΔΕΝ ΘΑ ΗΔΥΝΑΤΟ να ασχοληθεί με θέματα της ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ,

– ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ, ΝΑΙ, πέτυχε και κάτι!

κατά τον ίδιον τρόπον και Υμείς, ο Καθηγητής της Γενετικής, και όχι της ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ, δεν επιτρέπεται να ασχολείσθε με θέματα θεολογικά! «Καθήστε, λοιπόν, στ’ αυγά Σας», ίνα κατά την λαϊκήν παροιμίαν εκφρασθώ!

– Σύγχυση πεδίων για άλλη μια φορά. Δεν ασχολείται με τη θεολογία ο Δερμιτζάκης, ασχολείται με το πού έχουμε εστίες συνωστισμού. Θεολογία θα ήταν να κάνει ισχυρισμούς για τη φύση της αγίας τριάδας, αν ο πατέρας και ο υιός είναι ισότιμοι και τέτοια φοβερά ερωτήματα. Που, παρεμπιπτόντως, ως άνθρωπος θα είχε κάθε δικαίωμα να κάνει, και ας κάνει και λάθος, αλλά όχι, η θρησκεία είναι άλλο πεδίο, είναι χωράφι, αμπέλι αλλουνού, αυτού που ξέρει το ένα και μοναδικό και σωστό δόγμα.

Και επειδή αυθορμήτως επικαλέσθηκα την λαϊκή μούσα, ας μου επιτραπεί να επικαλεσθώ και την σοφία των αρχαίων προγόνων μας και να είπω πρός Υμας: Κύριε Καθηγητά «μή πέρα των πεδίλων»!!!!!

– Καλά, η σοφία των αρχαίων προγόνων μας είναι που μας οδηγεί μέσα στην πανδημία.

Επικαλούμαι το παράδειγμα του αρχαίου ζωγράφου καλλιτέχνη και σοφού Απελλή, ο οποίος, αφού ετοίμασε ένα καλλιτέχνημα, ένα ζωγραφικό πίνακα, προσκάλεσε έναν επαγγελματία της αγοράς, που έκανε σανδάλια, δηλ. ένα υποδηματοποιό της εποχής εκείνης, προκειμένου να του εκφράσει τη γνώμη του, ΕΑΝ ΤΑ ΣΑΝΔΑΛΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΑ ή ΟΧΙ!

– Εξαιρετικό παράδειγμα. Ταμάμ για paper, και έτοιμο για poster σε ιατρικό συνέδριο. Βλέπω ήδη τα citations να πέφτουν βροχή.

Ο σανδαλοποιός, αφού εξέφρασε την γνώμη του για τα σανδάλια, άρχισε να εκφέρει γνώμην και για άλλα σημεία του ζωγραφικού πίνακος! Οπότε ο Απελλής του είπε την ιστορική εκείνη φράση: Σας παρακαλώ «“Άχρι πεδίλων και μέχρι σφυρών, ω βέλτιστε. Ου γαρ θέμις σοι πέραν τούτων χωρείν”, δηλαδή μέχρι τα σανδάλια και τις σφύρες, φίλε. Γιατί δεν σου επιτρέπεται να προχωρείς πέρα από αυτά.»!

– Τουτέστιν, επιστήμονα, μην επιστημονεύεις μέσα στην Εκκλησία, οι φυσικοί νόμοι εκεί δεν ισχύουν. Είμαστε και λίγο εξουσία, δε σου επιτρέπεται! Σύγχυση πεδίου πάλι, κπ κλπ κλπ…

Επισφραγίζοντας, λοιπόν, και ο ταλαίπωρος εγώ την προς Υμάς επιτιμητική αυτή αναφορά μου, επαναλαμβάνω τα λόγια του Απελλή: «Μη πέρα της Γενετικής, Θεολογικά ΑΓΡΑΜΜΑΤΕ Κύριε Καθηγητά!» Τα της Θείας Κοινωνίας κλπ. αφήστε τα εις ημάς.

– Σύγχυση πεδίων κι εδώ, μην τα ξαναλέμε.

Με εντιμότητα και τιμή
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
+ Ο πρώην ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ

[Τέλος απάντησης Αμβρόσιου)

Θα μου πείτε, τι τα θες όλα αυτά, μήπως δεν τα ξέρουμε, εκκλησία ληστεύει. Ε…

Οι Έλληνες πειθάρχησαν. Έμειναν οι περισσότεροι σπίτι την περίοδο της καραντίνας για να προστατέψουν και να προστατευτούν από τον κορονοϊό τηρώντας τα κρατικά μέτρα. Μάλιστα το κατάφεραν καλύτερα σχεδόν από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Ισοπέδωσαν την καμπύλη! Αλλά ήταν αυτό πειθαρχία;

Ήταν κάποιου είδους πειθαρχία αλλά όχι αυτή που θα ήθελα να δω. Δεν ήταν η πειθαρχία που δείχνει κανείς σε ένα κράτος το οποίο εμπιστεύεται και με το οποίο συνεργάζεται για ένα κοινό στόχο. Ήταν μια παθητική πειθαρχία. Ταυτόχρονα τέτοιο συντονισμό και κοινή ρητορική κράτους και ΜΜΕ δεν έχω ξαναδεί! (Ούτε στο δημοψήφισμα όπου ήμουν βέβαια αρχικά κατά αυτού και έπειτα υπέρ του ναι.)

Ήταν η πειθαρχία που δείχνουμε σε ένα πατερούλη, από τον οποίο τα περιμένουμε όλα, που στις υποχρεώσεις μας απέναντί του μονίμως γκρινιάζουμε και τις αποφεύγουμε αλλά και τον οποίο υπακούμε όταν βαράει το βούρδουλα ή μας νουθετεί  σα μικρά παιδιά. (Συμπαθέστατος ο κύριος Τσιόδρας αλλά αυτό το μοιρολόι κάθε απόγευμα το χόρτασα γρήγορα.)

Στα μέτρα ήμουν σε γενικές γραμμές υπέρ. Δε βρήκα τρόπο να ξεχωρίσω το όριο πέρα από το οποίο μια χώρα μπορούσε να καταλήξει να γίνει Ιταλία ή Ισπανία ή να διατηρήσει τον έλεγχο με ήπια μέτρα, όπως η Σουηδία (με τα μέχρι τώρα στοιχεία πάντα). Ένας λόγος παραπάνω για τα μέτρα ήταν ότι ο Έλληνας δεν πειθαρχεί αυτοβούλως. Πειθαρχεί υπό το κράτος επιβολής.

Δύο παρατηρήσεις ακόμα:

1. Η μόνη ουσιαστική συζήτηση για το θέμα, πέρα από τα απολύτως καθημερινά, μονότονα και βαρετά, δεν έγινε στην τηλεόραση, δεν έγινε στις εφημερίδες, δεν έγινε στις μεγάλες ενημερωτικές ιστοσελίδες. Έγινε στα social media και στα προσωπικά και μικρά blog. Μόνο εκεί ακούσαμε κάποια στοιχεία πολυφωνίας.

2. Οι Έλληνες δεν φοβήθηκαν τον κορονοϊό. Ίσα-ίσα είναι αρκετά θερμοκέφαλοι και “δε λογάνε θάνατο” (εκτός κι αν τους χτυπήσει την πόρτα, την πόρτα του σπιτιού τους, όχι κάποια κοντινή πόρτα άλλου). Αν τον είχαν φοβηθεί, θα είχαν μαζευτεί από την ώρα που έβλεπαν τα κρούσματα στην Ιταλία και όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα εντός της χώρας.

—

Image by Miroslava Chrienova from Pixabay.

Η ηθική είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα. Δεν είναι σταθερή και ενιαία ούτε χωρικά ούτε χρονικά. Άλλη ηθική έχει σήμερα η Δύση, άλλη η Ανατολή, άλλη η πόλη άλλη η επαρχία. Άλλη ηθική έχει η ομηρική εποχή, άλλη ο χρυσός αιώνας του Περικλή, άλλη η Ευρώπη του Διαφωτισμού και άλλη η σημερινή Ευρώπη. Αυτές είναι διαπιστώσεις στις οποίες εύκολα όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε.

Από το παραπάνω όμως είναι προφανές ότι η ηθική εξελίσσεται. Κάποτε ήταν αποδεκτή η δουλεία, ήταν απαράδεκτη η ομοφυλοφιλία, ήταν αδιανόητη η ισότητα ανδρών και γυναικών. Σκοπός αυτής της εξέλιξης, που γίνεται όχι χωρίς διαφωνίες και διαμάχες, είναι γενικά η ανθρώπινη ευημερία. Κι αυτή είναι μια γενική διαπίστωση στην οποία επίσης όλοι εύκολα συμφωνούμε.

Μπορεί ο Χίτλερ να είναι για εμάς προφανώς ανήθικος, ένα τέρας, αλλά για ένα μέρος της Γερμανίας του μεσοπολέμου δεν ήταν. Σκοπός του δεν ήταν να βλάψει τη χώρα του αλλά, με το διεστραμμένο τρόπου του, να την οδηγήσει στην ευημερία. Πιθανότατα κανένα σύστημα ηθικής ποτέ δεν είχε κακό σκοπό αρχικά, αν και σίγουρα πολλά εργαλειοποιήθηκαν στην πορεία.

Όμως, με το πέρασμα των χρόνων, τα συστήματα αυτά έγιναν όλο και πιο φιλελεύθερα και οικουμενικά. Δηλαδή σταμάτησαν να ενδιαφέρονται για την ευημερία μιας και μόνο ομάδας ανθρώπων, όπως οι πολίτες μιας περιοχής ή οι πιστοί μιας θρησκείας, και προσπάθησαν να αγκαλιάσουν κατά το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας εφαρμόζοντας μια λογική ίσων δικαιωμάτων στην ευημερία αυτή.

Να σημειώσουμε επίσης ότι και η ίδια η έννοια της ευημερίας είναι σχετική. Για το δυτικό πολίτη ευημερία είναι μια καλή ζωή με σπίτι, οικογένεια, πολιτισμό, παιδεία, υγεία κλπ ενώ για το βουδιστή μοναχό ευημερία μπορεί να είναι η απαλλαγή από τις επίγειες ανάγκες και η προσέγγιση μιας ιδεώδους πνευματικότητας σε ησυχία και απομόνωση. Αυτό δεν αλλάζει τη γενική συλλογιστική, εφόσον η ευημερία του καθενός δε βλάπτει τον άλλο άνθρωπο και του επιτρέπει ίσα δικαιώματα στη δική του ευημερία.

Όλοι λοιπόν θέλουμε και θέλαμε πάντα να είμαστε ηθικοί! Με τον τρόπο που προστάζει κάθε φορά η λογική μας, η παράδοσή μας, ο τόπος μας, η εποχή μας. Πού σταματάει όμως η ηθική μας; Ποιο είναι το όριο, πέρα από το οποίο δεχόμαστε να μην την εφαρμόζουμε; Δε ασκούμε βία κατά βούληση, αλλά, αν κάποιος μας επιτεθεί δεχόμαστε ότι μπορούμε να ασκήσουμε βία εναντίον σε άμυνα. Αλλά και τότε ακόμη η άμυνά μας πρέπει να είναι κάπως αναλογική της επίθεσης που δεχόμαστε. Αν κάποιος μας επιτεθεί με μια πινέζα δεν απαντάμε με ένα κανονιοβολισμό. Δεχόμαστε ότι σκοτώνουμε ζώα για να τα φάμε αλλά δεν τα σκοτώνουμε για διασκέδαση.

Φτάσαμε στα ζώα, λοιπόν! 🙂

Είμαστε έλλογα όντα, με τεχνολογικά μέσα και με σαφές σύστημα ηθικής -πλέον αναφέρομαι στις γενικές αρχές που η Δύση έχει καταστατικά συμφωνήσει να αποδέχεται. Αλλά το σύστημα της ηθικής μας παραδοσιακά δεχόμαστε ότι μπορεί να έχει μια ασυνέχεια όταν αναφερόμαστε στα ζώα. Δε σκοτώνουμε έναν άνθρωπο για να τον φάμε, αλλά σκοτώνουμε ένα ζώο για να το φάμε. Το κάναμε από τα προϊστορικά χρόνια. Μας έρχεται σαν κάτι φυσικό.

Αλλά κι αυτό εξελίχθηκε. Δεχτήκαμε ότι δε θα σκοτώνουμε ένα ζώο βασανιστικά επειδή θέλουμε να το φάμε. Εφόσον είμαστε στην ανάγκη να το σκοτώσουμε για την επιβίωσή μας κι εφόσον είμαστε έλλογα όντα, με τεχνολογικά μέσα και με σαφές σύστημα ηθικής, τουλάχιστον ας μην το κάνουμε βάρβαρα. Αυτή ήταν μια εξέλιξη που αποτυπώθηκε και στα νομικά μας συστήματα. Δεν είναι απλά μια ηθική σύσταση.

Το φιλοζωικό κίνημα της χορτοφαγίας έρχεται να επισημάνει πιο επιτακτικά αυτή τη λεπτομέρεια. Αυτό το σημείο ασυνέχειας, που παραδοσιακά δεχόμαστε κατά τα άλλα ως κάτι το φυσικό. Βρίσκει εκεί μια λογική ασυνέπεια. Διαπιστώνει ότι η ηθική μας διακόπτεται σε ένα σημείο χωρίς αυτό να έχει απαραιτήτως μια σαφή αιτιολογία.

Μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε εκατέρωθεν αν αυτή η σαφής αιτιολογία πράγματι υπάρχει ή όχι. Έχουμε ανάγκη να τρώμε ζώα, θα πει κάποιος, δεν επιβιώνουμε διαφορετικά. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε τις ζωικές τροφές με άλλες, θα πει κάποιος άλλος. Είμαστε ανώτεροι από τα ζώα θα πει κάποιος παραπέρα. Αλλά πόσο διαφέρει ρεαλιστικά ένα ζώο από έναν άνθρωπο με νοητική υστέρηση ή ένα βρέφος, στα οποία αναγνωρίζουμε ίσα δικαιώματα στη ζωή.

Τι είναι αυτό που μας κάνει να θεωρούμε τη ζωή των ζώων τόσο κατώτερη και ασήμαντη απέναντι στη δική μας, ώστε να έχουμε πλήρη δικαιώματα πάνω της και, ενώ έχουμε τα μέσα να μειώσουμε τον πόνο που τους προκαλούμε, να μην το κάνουμε; Τι είναι αυτό που διακόπτει την ηθική μας όταν φτάνουμε στα ζώα; Προσωπικά πλέον δε μπορώ να βρω κάτι.

Μπορούμε όμως να γίνουμε όλοι τέλειοι ζεν μοναχοί στην κορυφή ενός βουνού και να τρεφόμαστε με πέντε αποξηραμένους σπόρους την ημέρα, χωρίς να πειράζουμε κανέναν; Εντάξει, ας μη γίνουμε ζεν. Το ερώτημα είναι κίβδηλο. Επειδή κάτι ιδεατό μοιάζει αδύνατο, αυτό δε σημαίνει ότι δε μπορούμε να επιδιώξουμε κάτι καλύτερο εντωμεταξύ. Μπορούμε να εξελίξουμε λίγο ακόμη την ηθική μας ώστε να γίνει ακόμη περισσότερο ανθρώπινη και οικουμενική;

Μπορούμε!

Κεντρική εικόνα από: Gemma Evans on Unsplash.

Τι κοιτάτε;