Ηθική, τι είναι και μια σημείωση για τη θρησκεία

26 Δεκεμβρίου, 2024

Ας επιχειρήσω μια προσέγγιση:

Ηθική είναι εκείνο το σύστημα σκέψης και ενστικτώδους προδιάθεσής μας που επιχειρεί να κυβερνήσει τις πράξεις μας που επηρεάζουν και άλλους ανθρώπους. Κατ΄επέκταση και ο τρόπος και ο βαθμός στον οποίο κατανοούμε αυτό το σύστημα και η έκταση που δίνουμε σε αυτό.

Σημειώσεις:

  • σύστημα σκέψης [1]: γιατί αποκτά στοιχεία αναλυτικά, λογικά, που τα διερευνούμε φιλοσοφικά, τα παρατηρούμε, μετράμε πράξεις και αποτελέσματα
  • σύστημα σκέψης [2]: γιατί μελετώ εδώ τη ηθική σε προσωπικό επίπεδο και στο πώς την προσλαμβάνει ο καθένας μας και όχι σαν ένα εξωτερικό σύστημα κανόνων
  • ενστικτώδους προδιάθεσης: γιατί η ηθική μας είναι και σε μεγάλο βαθμό εγγεγραμμένη μέσα στη βιολογία μας
  • επιχειρεί: γιατί δεν το καταφέρνει πάντα, συχνά θεωρούμε ότι ξέρουμε το καλό αλλά δεν το κάνουμε
  • άλλους ανθρώπους [1]: αλλά και όχι μόνο, μπορεί να αφορά οποιοδήποτε ον θεωρούμε ότι αξίζει ηθικής αντιμετώπισης – στα άβια όντα δεν έχουμε επεκταθεί ακόμα, αν και τα συμπαρασύρει καμιά φορά συνεκδοχικά η σύνδεσή τους με κάποιο πρόσωπο ή ομάδα που θεωρούμε ιερά ή σημαντικά
  • άλλους ανθρώπους [2]: έμφαση στο “άλλους”, η ηθική δεν έχει καμία αξία -πιθανότατα δε θα είχε ποτέ καν υπάρξει- αν εξετάζουμε μόνο ένα άτομο και για πράξεις που με κανέναν τρόπο δεν επηρεάζουν άλλα άτομα

Η θρησκεία φαίνεται πως ήταν μια πρωτόγονη κωδικοποίηση της ηθικής μας αλλά και μορφή πολιτικής οργάνωσης. Εξελίχθηκε από δεισιδαιμονική έκφραση/εξήγηση των φυσικών φαινομένων σε σε ένα πιο σύνθετο σύστημα για το καλό, το κακό και την κοινωνική οργάνωση. Μοιάζει, δε, να είναι κάτι σχεδόν απαραίτητο εξελικτικά στην ανθρώπινη βιολογία, ή, για να το πω λιγότερο αυστηρά, σα να έχει μια θέση η ανθρώπινη εξέλιξη για αυτήν. Αν αυτή η θέση δεν αναπληρωθεί από κάτι άλλο εξίσου συνδετικό και συνεκτικό για μια κοινωνία, τότε μένει ένα επικίνδυνο κενό.

Ας δούμε δύο συγκρουόμενες απόψεις επ’ αυτού:

Dawkins:

Η ηθική μας είναι μέρος του εξελικτικού μας πλεονεκτήματος, την έχουμε ανεξάρτητα από τις θρησκείες μας και άρα αυτές δεν τις χρειαζόμαστε.

Haidt:

Η θρησκεία (πιο σωστά η ανάγκη για κάτι ιερό) είναι εξελικτικά απαραίτητη στην εδραίωση της ηθικής μας και της κοινωνικής συνοχής και άρα δε θα πρέπει να προσπαθούμε να την ξεριζώσουμε ριζοσπαστικά.

Κι άλλες σχετικές σκέψεις εδώ.

[Διαβάζοντας, Johnathan Haidt, The righteous mind και Richard Dawkings, The god delusion]

εκτύπωση Κατηγορίες: ηθική, θρησκεία | rss 2.0 | trackback

Καθόλου σχόλια μέχρι τώρα!

Ό,τι προαιρείσθε:

Επιτρεπτά (X)HTML tags: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong> . Εάν προσθέσετε εξωτερικά links στο σχόλιό σας τότε αυτό δε θα εμφανιστεί στη λίστα με τα υπόλοιπα σχόλια έως ότου εγκριθεί από τον υποφαινόμενο, οπότε το νου σου!