Έχετε ποτέ αναφωνήσει “μα πού ζούμε” ή “τι είναι αυτά που ζούμε”; Πιθανότατα, ναι. Και πιθανότατα είχατε δίκιο μέσα στο πλαίσιο ή στην κατάσταση που βιώνατε εκείνη τη στιγμή. Εκφράσατε μια στιγμιαία απογοήτευση με κάπως έντονο τρόπο. Στα σίγουρα δεν εννοούσατε ότι δε ζείτε σε καλό μέρος ή σε καλή εποχή. Ε;
Εδώ, ας πούμε ο Economist σε πρόσφατο άρθρο του, αναφωνεί σε αυτό το πνεύμα “Μα τι πάει στραβά με τη δημοκρατία στην Ευρώπη; Είναι η πιο δημοκρατική περιοχή του κόσμου!”. Ακριβώς αυτό συμβαίνει: Η Ευρώπη είναι η πιο δημοκρατική περιοχή του κόσμου και γι’ αυτό η δημοκρατία την νοιάζει!
Η αλήθεια είναι -τα δεδομένα έτσι δείχνουν δηλαδή- ότι στη Δύση της εποχής μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ζούμε την καλύτερη εκδοχή και εποχή της ανθρωπότητας μέχρι σήμερα. Το επίπεδο διαβίωσης είναι καλύτερο από οποτεδήποτε άλλοτε, η περίοδος ειρήνης είναι μακροβιότερη, η τεχνολογία έχει κάνει άλματα στη διευκόλυνση της ζωής μας, η ιατρική επίσης στην επέκταση και βελτίωση της ποιότητάς της, η επιστήμη κι αυτή στον τρόπο που κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας και το σύμπαν.
Ταυτόχρονα, τα πολιτικά μας συστήματα είναι όλο και πιο δημοκρατικά, όλο και πιο συμπεριληπτικά, όλο και πιο φιλελεύθερα και εξασφαλίζουν ολοένα και μεγαλύτερη ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Φυσικά δεν είναι τέλεια. Υπάρχει άλλωστε το τέλειο; Ή μήπως μας βγήκαν σε καλό οι αναζητήσεις ουτοιών; Και φυσικά έχουν σκαμπανεβάσματα. Αλλά συλλειτούργησαν με όλα τα προηγούμενα προς τη βελτίωση της ζωής μας.
Υπήρξε με δυο λόγια “πρόοδος”.
Είμαστε όμως ικανοποιημένοι; Οπωσδήποτε όχι! Η ζωή έχει δυσκολίες, υπάρχουν ασθένειες, δε ζούμε άνετα, δε ζούμε για πάντα, αποκτούμε τα αγαθά μας με κόπο, τα διατηρούμε επίσης με κόπο. Έχουμε και άγχος να ζήσουμε καλά και επιτυχημένα. Συνειδητοποιούμε και το κακό που κάνουμε στον εαυτό μας και το περιβάλλον. Τι παράδοξο, λοιπόν! Να ζούμε στην καλύτερη εποχή της ανθρωπότητας και να μην είμαστε ευτυχισμένοι!
Αυτό που έχει συμβεί μαζί με τη γενικότερη βελτίωση του βιοτικού μας επιπέδου είναι ότι έχουμε γίνει και καλύτεροι και, ως αποτέλεσμα, πιο απαιτητικοί άνθρωποι. Πάμε σχολείο, έχουμε ελευθερία γνώμης, έχουμε πρόσβαση σε ενημέρωση, είμαστε σε εγρήγορση για τα δικαιώματά μας και, το κυριότερο, ζούμε σε μια πολιτική οργάνωση που έχει θέσει θεμελιώδεις αρχές και θεωρεί τον εαυτό της υπόλογο απέναντι σε αυτές.
Δε θα πρέπει να προσπεράσουμε εύκολα αυτό το τελευταίο. Η Δύση είναι υπόλογη στον εαυτό της! Έχει δώσει μερικές θεμελιώδεις υποσχέσεις στους ανθρώπους της, που είναι αδιαπραγμάτευτες και κρίνεται μονίμως απέναντι σε αυτές. Κρίνεται, όχι ως μια παράπλευρη πολιτική δραστηριότητα, αλλά ως κύρια συλλογική δράση. Οι βασικές αρχές της ελευθερίας και της ισότητας αποτελούν μόνιμη πυξίδα σε κάθε πράξη της. Ακόμη και όταν τα κοινωνικά αιτήματα δεν ικανοποιούνται, οι αρχές αυτές δεν παύουν, δεν παραγκωνίζονται, είναι ακόμη εκεί ως μέρος των θεσμών της.
Αυτό είναι το παράδοξο της προόδου.
Ότι δηλαδή α) η πρόοδος μας επιτρέπει να την κρίνουμε -αυτήν και την κατάσταση στην οποία μας έχει φέρει- β) μας παροτρύνει να την κρίνουμε γ) με ολοένα και υψηλότερα κριτήρια δ) έχοντας θέσεις τις βάσεις για τα κριτήρια αυτά ε) έχοντας όμως -εμείς- αφήσει το σαφώς χειρότερο παρελθόν πίσω, και στ) έχοντας έτσι μικρότερη συγκριτική αίσθηση της βελτίωσης που έχει επέλθει.
Η βελτίωση είναι κάτι που βιώνεται. Αν πχ ο μισθός σου είναι μόνιμα 1000€ ή αυξάνει από τα 900€ στα 950€, τότε δεν αισθάνεσαι ότι έχεις ζήσει μια οικονομική βελτίωση στη ζωή σου. Αν έχεις μεγαλώσει σε ένα αξιοπρεπές σπίτι 80τμ και ζεις τη ζωή σου στο ίδιο σπίτι ή σε ένα ελάχιστα καλύτερο, τότε αυτό δεν το βιώνεις σα βελτίωση. Δεν το βιώνεις καν ως στασιμότητα! Γιατί εξακολουθείς να ζεις στην εποχή της προόδου και εξακολουθείς να είσαι δέκτης των υποσχέσεών της και μέρος αυτών των υποσχέσεων είναι ότι η βελτίωση θα είναι συνεχής.
Έτσι, όταν ζει κανείς σε ένα τέτοιο πλαίσιο, θα κρίνει την εποχή του πάντα με αυστηρότητα, πιθανότατα μεγαλύτερη από αυτή που της αξίζει, ενώ, από την άλλη, η στασιμότητα που μοιραία θα συμβεί κατά περιόδους, δε θα είναι αποδεκτή. Κι αυτό είναι προς στιγμήν απογοητευτικό.
Αλλά αυτό είναι το κρίσιμο σημείο στο οποίο θα πρέπει να έχει κανείς την ψυχραιμία και την ευθυκρισία να αναγνωρίσει το πρόβλημα και τη λύση του. Φταίει κάτι εκ βάθρων και επομένως αξίζει να επιδιώξει μια ριζοσπαστική αλλαγή; Ή μήπως χρειάζεται μια επιστροφή στις θεμελιώδεις μας αξίες;
Ο δυτικός άνθρωπος πιστεύω έχει εξαντλήσει όλη του την αυστηρότητα απέναντι στη Δύση. Της έχει καταλογίσει έλλειψη ελευθερίας, έλλειψη ισότητας στη διάχυση του παραγόμενου πλούτου, την έχει κατηγορήσει ως αποικιοκρατική, δυναστική, καπιταλιστική (αυτό το τελευταίο είναι μια ξεχωριστή κατηγορία αλλοφροσύνης από μόνο του, πώς δηλαδή μπορείς να θεωρείς την οικονομική ελευθερία ως κάτι κακό, αλλά το αφήνω για άλλο αρθράκι). Το έχει κάνει γιατί μπορεί και γιατί η ίδια η Δύση και οι αξίες της τον παροτρύνουν να το κάνει και να την κρίνει αυστηρά.
Τρέμω στην ιδέα ότι η προσωρινές μας απογοητεύσεις μπορεί να μας απομακρύνουν από τις θεμελιώδεις αξίες μας και αυτές είτε να φανούν πολύ μακρινές και ξένες είτε, ακόμη χειρότερα, να θεωρηθούν υπαίτιες για την απογοήτευση αυτή. Γι’ αυτό, όπως έχω ξαναγράψει χρειαζόμαστε περισσότερο από αυτές, όχι λιγότερο. Όχι στην αντινεωτερικότητα!
Image credit: “Austria-00130 – Austrian Parliament” by archer10 (Dennis) is licensed under CC BY-SA 2.0.
