Πόσο χρειάζεσαι να ξέρεις πράγματα για τη ζωή ενός ανθρώπου που θαυμάζεις για να μπορέσεις να εκτιμήσεις το έργο του. Να το θαυμάσεις περισσότερο ή λιγότερο. Να το θαυμάσεις στη σωστή του διάσταση! Και ποια είναι η σωστή του διάσταση; Μπορείς να εκτιμήσεις ένα έργο ενός ζωγράφου που ζωγραφίζει με το στόμα χωρίς να ξέρεις αυτή την κομβική λεπτομέρεια; Είναι αυτή η λεπτομέρεια πράγματι κομβική; Είναι αν πρόκειται να αγοράσεις το έργο του στα πλαίσια μιας εκδήλωσης όπου τα έσοδα διατίθενται σε ανθρώπους σαν και αυτόν. Μάλλον δεν είναι αν πρέπει να κρίνεις την καλλιτεχνική αξία του έργου. Αλλά αυτή είναι μια σχετικά ακραία περίπτωση, επειδή είναι και συναισθηματικά φορτισμένη (ο ανήμπορος να ζωγραφίσει με τα χέρια του καλλιτέχνης που συγκεντρώνει όλες του τις δυνάμεις ηρωικά για να πετύχει αυτό που οι υπόλοιποι θεωρούμε αυτονόητο).
Η προσωπική μου αίσθηση ήταν πάντοτε ότι για να εκτιμήσω την αξία ενός καλλιτέχνη θα έπρεπε να μου είναι αρκετό το έργο του και μόνο! Οπωσδήποτε, ως άνθρωποι, φαίνεται ότι έχουμε την ανάγκη να μυθοποιούμε τα πρόσωπα που θαυμάζουμε. Και ως εκ τούτου να θέλουμε να μάθουμε λεπτομέρειες για τη ζωή τους, να δούμε την εικόνα τους, να τους ακούσουμε να μιλάμε. Και πολλές φορές οι λεπτομέρειες αυτές πράγματι προσδίδουν στην προσπάθεια να ερμηνεύσουμε το έργο τους και να το κατανοήσουμε καλύτερα.
Γιατί όμως μια καλή τραγουδίστρια που είναι και όμορφη μοιάζει ακόμη καλύτερη τραγουδίστρια όταν παίζει ζωντανά; Δεν είναι δίκαιο αυτό για τις εξίσου καλές αλλά λιγότερο όμορφες τραγουδίστριες. Ατυχία, θα πει κανείς, η πρώτη έχει περισσότερα να προσφέρει κι ας μην έχει κοπιάσει για αυτό. Ή μήπως έχει κοπιάσει προσπαθώντας χρόνια να συντηρήσει την ομορφιά της; Η αδικία θα συνίστατο αν η πρώτη ετύγχανε χαμηλότερης αποδοχής από τη δεύτερη για το συγκεκριμένο λόγο (δεν είναι το ίδιο όμορφη).
Θυμάμαι στο σχολείο ακόμη, μάλλον στο γυμνάσιο ή το πολύ στις πρώτες τάξεις του λυκείου, όταν ενημερωθήκαμε από τη φιλόλογό μας (ήταν καλή φιλόλογος, πολύ καλή, αδικείται που τη μνημονεύω τώρα) ότι ο Καβάφης ήταν ομοφυλόφιλος ή έστω αμφιφυλόφιλος. Θυμάμαι να με ενοχλεί η πληροφορία αυτή. Όχι γιατί ήταν μάλλον αλήθεια, προς θεού! Ούτε τόσο επειδή βοηθούσε σε πολλά σημεία την κατανόηση της ποιητικής του. Αλλά γιατί στο πλαίσιο στο οποίο ειπώθηκε δεν προσέφερε κάτι πολύ γόνιμο στη συζήτηση. Σε μια τάξη με πολλά αδιάφορα και άλλα τόσα κακότροπα παιδιά η πληροφορία αυτή περνούσε εντελώς απαρατήρητη όσον αφορά στην ερμηνεία του Καβάφη αλλά έμενε στο μυαλό ως η μόνη “πικάντικη”. Έτσι, δε συμφώνησα τότε με την επιλογή της εκείνη, να μας πει, δηλαδή, ότι ο ποιητής αυτός ήταν ομοφυλόφιλος. Και πολλές φορές δικαιώθηκα μέσα μου, όταν σε συζητήσεις με ανθρώπους αντιλαμβανόμουν ότι το μόνο που τους είχε μείνει από τον Καβάφη στο σχολείο ήταν αυτή του η ιδιότητα.
Είμαι, όμως και προοδευτικός άνθρωπος – να με πάρει – και δε μπορώ να υποστηρίξω ότι στα σχολεία τέτοιες πληροφορίες θα πρέπει να αποκρύπτονται από τα παιδιά. Τώρα το πώς θα έπρεπε το εκπαιδευτικό μας σύστημα και η κοινωνία μας ολόκληρη να αλλάξει και να μπορεί να δέχεται και να αποδέχεται αυτές τις πληροφορίες ούτε που θα προσπαθήσω να το θίξω.
Πρόσφατα έμαθα την ίδια πληροφορία για ένα μεγάλο επιστήμονα της Πληροφορικής. Στο όνομά του δίνεται το μεγαλύτερο βραβείο πληροφορικής στης μέρες μας. Το βραβείο Τούρινγκ είναι κάτι σαν το νόμπελ πληροφορικής. Πρόκειται για τον Άλαν Τούρινγκ, φυσικά, τεράστιο επιστήμονα που έθεσε τις βάσεις για τους σύγχρονους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Αρκεί να σου πω ότι κάθε υπολογιστής στις μέρες μας είναι κατά βάση μια μηχανή Τούρινγκ. Μάλιστα ο Τούρινγκ έπαθε πολύ περισσότερα από τον Καβάφη εξαιτίας της ομοφυλοφιλίας του. Στη μεταπολεμική Αγγλία η ομοφυλοφιλία ήταν ακόμη έγκλημα, για το οποίο συνελήφθη και υποχρεώθηκε να λαμβάνει ειδική φαρμακευτική αγωγή για αυτήν!. Η ονομασία της έχει μείνει γνωστή στην ιστορία ως “χημικός ευνουχισμός“. Θεωρείται ότι ο πρόωρος θάνατός του (41 χρονών) πιθανώς να σχετίζεται και με αυτήν ή να εξωθήθηκε εκεί από αυτήν αν και επισήμως θεωρήθηκε αυτοκτονία με κυάνιο. Ανατριχιαστικό, όπως και να έχει!
Η αφορμή για να πέσει αυτή η πληροφορία στην αντίληψή μου ήταν ένα άρθρο στο slashdot που μιλούσε για ένα δημόσιο αίτημα στην Αγγλία του σήμερα να αρθεί η σπίλωση στο όνομα του Άλαν Τούρινγκ μέσω συγνώμης της κυβέρνησης. Βέβαια, το αίτημα, όπως διατυπώνεται, υπονοεί ότι η σπίλωση αυτή οδήγησε ξεκάθαρα στο θάνατό του, αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Η αλήθεια είναι ότι ο Τούρινγκ τότε έχασε την ακαδημαϊκή εργασία του, συσχετίστηκε με τη σοβιετική κατασκοπία και γενικότερα ντροπιάστηκε.
Λοιπόν, ο καθηγητής μου στο Τμήμα Πληροφορικής ποτέ δε με ενημέρωσε για αυτή την ιδιότητα του Τούρινγκ. Φοβάμαι ότι απλά παρέλειψε να το κάνει γιατί το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν οι αλγόριθμοι και οι αποδείξεις. Και προς στιγμήν, παραλίγο να χαρώ που η πανεπιστημιακή διάλεξη ήταν ουσιαστική και γδυμένη από περιττολογίες και συναισθηματισμούς.
Αν είχε, όμως, λίγο από το πνεύμα της φιλολόγου μου των σχολικών χρόνων πιθανότατα θα με είχε κάνει να συμπαθήσω ακόμη περισσότερο τον Τούρινγκ. Όχι εξαιτίας της πληροφορίας αυτής. Αλλά γιατί η φιλόλογός μου αγαπούσε τον Καβάφη, ενώ ο καθηγητής του Πανεπιστημίου απλά θαύμαζε το μέγεθος του Τούρινγκ.
Δε χαίρομαι τελικά για τις διαπιστώσεις μου που είναι ιδιαίτερα ημιτελείς.
Προσθήκη (10/09/2009):
Και να που μαζεύτηκε το πλήθος των απαραίτητων υπογραφών και ο πρωθυπουργός της Αγγλίας μέσα από την επίσημη ιστοσελίδα του ζητά δημοσίως συγνώμη για την αντιμετώπιση του Άλαν Τούρινγκ! Απόσπασμα:
So on behalf of the British government, and all those who live freely thanks to Alan’s work I am very proud to say: we’re sorry, you deserved so much better.
Προσθήκη (14/12/2012):
Πλήθος ακαδημαϊκών (ανάμεσά τους και ο Stephen Hawking) ζητούν την ακύρωση της ίδιας της καταδικαστικής απόφασης εναντίον του Τούρινγκ, έστω και μετά από τόσα χρόνια.
