Τάκης Μπουγιούρης

Ειλικρινά νιώθω κόμπο στο λαιμό γράφοντάς τα αυτά. Δεν έχω σκοπό να προσβάλλω κανέναν αλλά θα όφειλε και ο καθένας μας να συλλογιστεί τι απόψεις εκφράζει και τι αντίκτυπο αυτές έχουν. Συζητήθηκε έντονα αυτές τις μέρες το θέμα των παιδιών των προσφύγων και αν θα πρέπει να πάνε στο σχολείο με τη νέα σχολική περίοδο. Αφορμή για την ένταση στη συζήτηση στάθηκε η περιβόητη ανακοίνωση των γονέων του Ωραιόκαστρου Θεσσαλονίκης ότι θα προβούν σε κατάληψη του σχολείου αν γίνει κάτι τέτοιο στη δική τους περιοχή (βλ. φωτό δεξιά).

Καταρχάς υπάρχει το αυτονόητο: τα παιδιά πρέπει να πηγαίνουν στο σχολείο και αυτό δε θα έπρεπε να είναι ζήτημα κανενός διαλόγου. Να συζητήσουμε τους όρους υπό τους οποίους θα γίνει αυτό; Ναι! Να δούμε πώς θα γίνει σωστότερα και ασφαλέστερα; Ναι! Αλλά θα έπρεπε να βγαίνουμε από τα ρούχα μας και να κινητοποιούμαστε αν συνέβαινε το αντίθετο και όχι αυτό. Αν θέλουμε να λεγόμαστε πολιτισμένη κοινωνία κάτι τέτοιο δε θα έπρεπε να είναι θέμα συζήτησης.

Βέβαια, στα χρόνια της κρίσης, ίσως είναι πολυτέλεια να απαιτεί κανείς υψηλό αίσθημα πολιτισμού τη στιγμή που πιο στοιχειώδεις αξίες και ανάγκες μας πλήττονται καθημερινά και οι προτεραιότητές μας στρέφονται στην επιβίωση. Θα πρέπει όμως να αναλογιστούμε ότι αυτό το επίπεδο του πολιτισμού μας είναι το τελευταίο πράγμα που δεν πρέπει να χάσουμε. Γιατί τότε η κρίση θα μας έχει πράγματι αλλοτριώσει ανεπανόρθωτα.

Θα ήθελα πριν εξετάσω τα επιχειρήματα που ακούστηκαν να πω ότι πολλές φορές ήταν λογικά και βάσιμα. Δηλαδή, είχαν ουσία και απευθύνονταν σε πραγματικά προβλήματα. Η ένστασή μου -είναι έντονη και τίθεται επί της αρχής- είναι ότι αυτά τα προβλήματα πρέπει μεν να τα δούμε και να τα αντιμετωπίσουμε αλλά μέγιστη προτεραιότητά μας θα πρέπει να είναι το γεγονός ότι αποδεχόμαστε, για την ακρίβεια απαιτούμε, τα παιδιά αυτά να πάνε στο σχολείο!

Ο κίνδυνος λοιμωδών νόσων

Δεν έχουμε πουθενά στοιχεία ότι οι πρόσφυγες αυτοί φέρουν τέτοιες νόσους σε αριθμό που να συνιστά πρόβλημα, παρά μόνο μεμονωμένα περιστατικά. Επιπλέον, οι καμπάνιες εμβολιασμού τους ήταν πολύ επιτυχείς. Αν κανείς θέλει να το αμφισβητήσει αυτό μπορεί να το κάνει αλλά ας γνωρίζει ότι επιλέγει να το κάνει βασιζόμενος σε ψυχολογικούς παράγοντες και όχι σε στοιχεία. Είτε αυτό είτε σε προπαγάνδα!

Να θυμίσω ότι σημαντικό μερίδιο της ελληνικής κοινωνίας εναντιώνεται στην ίδια την ιδέα του εμβολιασμού γενικότερα, πιστεύοντας -και δεν το κρίνω αυτό τώρα- ότι υπάρχει κάποια παγκόσμια συνωμοσία των φαρμακευτικών εταιρειών. Άραγε αυτοί οι γονείς σε ποια σχολεία στέλνουν τα παιδιά τους; Αποτελούν αυτά κίνδυνο;

Ας ακούσουμε εδώ μια ωραία Ωραιοκαστρίτισσα, πρώην νοσοκόμα, να εξηγεί πόσο εύκολα αντιμετωπίζεται ακόμη και ο τελευταίος, ελάχιστος φόβος για την υγεία των παιδιών στα σχολεία, όταν δίνουμε προτεραιότητα σε αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία, δηλαδή τον ανθρωπισμό μας:

Και ας διαβάσουμε τους Γιατρούς του Κόσμου να επιβεβαιώνουν ότι “[…] η εικόνα από τα ιστορικά και τις μετρήσεις των παιδιών δείχνει έναν παιδικό πληθυσμό απολύτως υγιή! […] Οι δε εμβολιασμοί στα παιδιά του κέντρου με την συνεργασία του Υπουργείου Υγείας έγιναν κανονικά. Σε συνδυασμό δε με αυτούς της Ειδομένης από τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα στον ίδιο παιδικό πληθυσμό πριν καθιστά τα παιδιά πρόσφυγες, συγκεκριμένα στο Ωραιόκαστρο από τα πιο πλήρως καλυμμένα, από όλα τα κέντρα. […] Γιατί για αυτά τα παιδιά έχουμε την ευθύνη. Και θα υπερασπιστούμε το ανθρώπινο δικαίωμά τους να πάνε σχολείο.”

Να θυμίσουμε, τέλος, ότι το σχέδιο λέει πως τα παιδιά των προσφύγων δε θα αναμιχθούν στις τάξεις άμεσα με τα ελληνόπουλα αλλά σε ξεχωριστά τμήματα και με άλλο ωράριο, απογευματινό. Αλλά αυτή είναι μια λεπτομέρεια που έντεχνα αποσιωπάται από τους υποστηρικτές του αποκλεισμού.

Η κοινωνική ενσωμάτωση

Είναι γνωστό και αποδεκτό ότι το σχολείο είναι -εκτός από χώρος εκπαίδευσης- και χώρος κοινωνικοποίησης, απαραίτητος για ένα παιδί. Δεν έχουμε το δικαίωμα να του το αρνούμαστε. Το επιχείρημα ότι αυτά τα παιδιά βρίσκονται σε “ταραγμένη” κατάσταση και ίσως να μη μπορούν να συμπεριφερθούν “σωστά” (τι να σημαίνει εδώ “σωστά”; μήπως να τα κλείσουμε 24 ώρες το 24ωρο σε κοντέινερ;) δε στέκει. Καταρχάς κανένα παιδί δε συμπεριφέρεται “σωστά” και κατά δεύτερον τα παιδιά έχουν υψηλή ικανότητα προσαρμοστικότητας, κάτι που πρέπει να εκμεταλλευτούμε και να μην αφήσουμε αυτά τα παιδιά να γκετοποιηθούν.

Από την άλλη έχει αποδειχτεί περίτρανα ότι η γκετοποίηση και η απομόνωση μόνο σε κακά οδηγεί. Ο φόβος για το διπλανό μας αυξάνει την απόστασή μας από αυτόν κάνει την κοινωνία μας λιγότερο δεμένη, δίνει λιγότερες ευκαιρίες, αυξάνει την παραβατικότητα, οδηγεί σε χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο, κλπ. Όλα αυτά είναι καταμετρημένα, υπάρχει παγκόσμια εμπειρία που το επιβεβαιώνει και δε μπορεί να τα αρνηθεί ούτε και ο πιο συντηρητικός νους.

Ενδεχομένως να σας ενδιαφέρουν και μικρές καθημερινές ιστορίες, όπως ετούτη εδώ, που αν μην τι άλλο αποδεικνύουν του λόγου το αληθές: ότι δηλαδή η συμμετοχή και η ενσωμάτωση έχει μύριες φορές πιο ωφέλιμα αποτελέσματα από τον αποκλεισμό και την απομόνωση.

Η δυσκολία της γλώσσας

Το επιχείρημα ότι τα παιδιά αυτά δε γνωρίζουν τη γλώσσα ακούστηκε κι αυτό πολύ. Απλά δεν ισχύει. Τα παιδιά προσαρμόζονται στη νέα γλώσσα ταχύτατα. (Ο ξενόφοβος νους, βέβαια, αντιδρά αυτομάτως σε αυτό, γιατί σκέφτεται ότι, αν μάθουν τη γλώσσα, τότε παγιώνεται και η παραμονή τους στη χώρα μας.) Υπάρχουν τα χιλιάδες παραδείγματα μεταναστών της δεκαετίας του ’90 που οι ίδιοι προλάβαμε και τα ζήσαμε. Φτάσαμε μάλιστα να συζητάμε αν κάποια από εκείνα τα παιδιά θα είχαν το δικαίωμα στην παρέλαση και στο να κρατούν σημαία. Ποια; Αυτά τα παιδιά που μέχρι πριν μια μέρα δεν ήξεραν τη γλώσσα και πλέον την είχαν μάθει και διαπρέψει στα σχολεία μας.

Προσωπικά έχω περισσότερα από ένα παραδείγματα από το πολύ κοντινό μου περιβάλλον που δείχνουν ότι ένα παιδί προσαρμόζεται στη νέα γλώσσα μέσα σε ένα με δύο χρόνια, ιδίως αν πηγαίνει στο σχολείο. Και κάθε χώρα της Ευρώπης έχει σοβαρά προγράμματα για  την ενσωμάτωση αυτών των παιδιών. (Τι; εμείς δεν έχουμε; να φτιάξουμε, αλλά δε θα περιμένουμε μέχρι τότε να πάνε τα παιδιά σχολείο.)

Και μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο για επιστημονικές μελέτες σχετικά με αυτό το αποδεικνύει (παιδιά που μεγαλώνουν δίγλωσσα, ενσωμάτωση παιδιών μεταναστών στη γλώσσα και την κουλτούρα της χώρας, προσαρμογή παιδιών μεταναστών).

Στο “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” του Καζαντζάκη, ο παπα-Γρηγόρης διώχνει από
το χωριό του τον παπα-Φώτη και τους πρόσφυγές του γιατί κουβαλούν αρρώστιες.

Ρατσισμός/φασισμός

Και γεννάται το ρώτημα: είναι αυτή η συμπεριφορά ρατσιστική και φασιστική; Η τεχνική απάντηση είναι ναι και ναι. Φυσικά επί της ουσίας τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Πράγματι μπορεί κανείς εύκολα να δεχθεί ότι τα ελατήρια των γονέων αυτών δεν είναι άμεσα ιδιοτελή αλλά, ως σωστοί νυκοκυραίοι, ήθελαν απλώς να προστατέψουν τα παιδιά τους. Ότι οι περισσότεροι από αυτούς είναι ήδη τρομερά πιεσμένοι από την οικονομική κρίση. Ακόμη και ότι δεν είναι σωστά ενημερωμένοι για την κατάσταση των εμβολιασμών ή για τους πραγματικούς κινδύνους της δημιουργίας ενός γκέτο.

Όλα αυτά είναι κατανοητά και κανείς δε θα έπρεπε να σπεύσει να κατηγορήσει ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι συλλήβδην ρατσιστές και φασίστες. Αυτό είναι ένα λάθος που η απέναντι πλευρά κάνει εύκολα μέσα στο δικό της φανατισμό. Όμως η πράξη καθαυτή ήταν ρατσιστική και φασιστική. Θέλω να πω ότι από μία και μόνο πράξη, αν και κατ’ εμέ ιδιαζόντως συμβολική, δε θα πρέπει να κρίνουμε συνολικά ανθρώπους. Ούτε όμως και να αφήνουμε την πράξη ελεύθερη και ασχολίαστη. Η πράξη καθαυτή έχει το χαρακτήρα της, όσο κι αν μπορεί να εξηγηθεί και να δικαιολογηθεί αργότερα σε βάθος.

Αυτοί που ενοχλούνται από το χαρακτηρισμό αυτό κρύβονται πίσω από δικαιολογίες λογικής “μετά τον πόλεμο θα γυρίσουν σπίτια τους” και “παράνομα μπήκαν στη χώρα εξαρχής” ή “η εκπαίδευση στην Ελλάδα έχει ήδη αρκετά προβλήματα” και “εδώ υπάρχουν ελληνικά σχολεία σε κοντέινερς, ας τους βάλουμε κι αυτούς σε τέτοια”. Εύκολες δικαιολογίες και πρόχειρες. Ειδικά αυτοί οι πρόσφυγες δεν έφυγαν για τουρισμό από τη χώρα τους και ούτε ήταν στους σκοπούς τους να μείνουν για πάντα εδώ, όμως από ότι φαίνεται θα το κάνουν.

Άλλοι, πάλι, απλώς προφασίζονται έντονο σκεπτικισμό και περίσκεψη για τα ουσιαστικά προβλήματα του εγχειρήματος της ενσωμάτωσης. Ο σκεπτικισμός τους όμως γίνεται συχνά τόσο έντονος που παίζουν το παιχνίδι των αρνητών και των υπερασπιζομένων τον αποκλεισμό. Προβάλλουν δηλαδή τα υπρκτά προβλήματα ως γιγαντιαία και άλυτα και άρα, τι μένει αν βασιστούμε στη λογική αυτή και μόνο, παρά να μην προβούμε τελικά σε αυτό που η ηθική και ο πολιτισμός μας μας προστάζουν.

Κάτι σαν κατακλείδα

Οποιοσδήποτε μπορεί να δεχθεί ότι σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει και φόβος και έγνοια και πολλά πραγματικά προβλήματα που  μας φέρνουν κοντά στα -και δοκιμάζουν- τα όριά μας. Αλλά μερικά πράγματα είναι αδιαπραγμάτευτες αξίες, στις οποίες οφείλουμε ως πολιτισμένη κοινωνία να δίνουμε προτεραιότητα. Αυτό οφείλουμε να το διασφαλίσουμε πάση θυσία, με ψυχραιμία και χωρίς μικρότητες. Πρέπει να διασφαλίσουμε την ταυτότητά μας ως κοινωνία που βάζει πάνω από όλα τον άνθρωπο, τον κάθε άνθρωπο, όχι μόνο τον πρόσφυγα, αλλά εδώ τώρα για αυτόν μιλάμε. Αυτή η οικονομική κρίση δοκιμάζει την ταυτότητά μας.

—

Ειρωνεία της τύχης: Η περιοχή του Ωραιοκάστρου επιλέχθηκε από την επιτροπή αποκατάστασης προσφύγων, το 1922, για να εγκατασταθούν πρόσφυγες από τον Πόντο και τον Καύκασο.

Στη φαιδρή κατηγορία ότι τυχόν υποστηρίζω την παρούσα κυβέρνηση, δεν έχει κανείς παρά να χαζέψει λίγο σε τούτο εδώ το blog για να το απαντήσει μοναχός του.

Upd: γέρικο το μυαλό, έμπλεξε λίγο τις ημερομηνίες, τα υπόλοιπα γεγονότα όμως είναι αρκετά αληθή και ακριβή. Πάντως η Βούλα Πατουλίδου το χρυσό το πήρε πράγματι το καλοκαίρι του 1992 στην

(Προειδοποιώ ακολουθεί μια πολύ προσωπική ιστορία.)

Καρύδι beach, ευχαριστώ halkidiki.com

Είναι 1988, καλοκαίρι κάργα, ΠΑΣΟΚ φουλ, Αύγουστος σαν και τώρα, καλή ώρα, με Ολυμπιακούς αγώνες στο παγκόσμιο προσκήνιο, σαν και τώρα, καλή ώρα, αλλά στη Σεούλ της Ν. Κορέας αυτή τη φορά. Είμαι μόλις 9 ετών και βρίσκομαι με τους γονείς για οικογενειακές διακοπές στην εξωτική Βουρβουρού της Χαλκιδικής. Κάνω μπάνιο κάθε μέρα στο καταγάλανο Καρύδι. Όχι, σαν τη Χαλκιδική δεν είχε από τότε.

Είναι η εποχή που , όπως την ανακαλεί ολίγο ανακατεμένη πλέον το ενήλικο μυαλό μου, είναι γεμάτη ζέστη, τζιτζίκια, πράσινα και γαλάζια σημαιάκια, πολύ μπάλα κι ακόμα πιο πολύ μπάσκετ, μια εποχή όπου οι γονείς μπορούν να παίρνουν τα παιδιά τους και να πηγαίνουν 15 μέρες διακοπές μέσα στον πράσινο σκαραβαίο σχετικά άνετα. Δε μιλάμε για μεγάλη πολυτέλεια αλλά για μια “υπαρκτή” άνεση, δόξα στα πακέτα τα Ντελόρ.

Ένα υγρό μεσημέρι εκείνου του Αυγούστου η μισοχαλασμένη τηλεόραση του ενοικιαζόμενου όπου μέναμε, πάντα με ανοιχτά τα παράθυρα και τις πόρτες, να μπαίνει αέρας, χωρίς να φοβόμαστε για άλλους εισβολείς πέρα από τις μύγες και τα κουνούπια και όπου η μαμά, για να μην τρώμε κάθε μέρα μπριζόλες στις ταβέρνες, μαγείρευε από μακαρόνια με κιμά μέχρι κανονικά γεμιστά, ρε φίλε, τραντάζεται -η τηλεόραση, όχι η μαμά- με ένα συνταρακτικό νέο.

Η Βούλα η Πατουλίδου, η Ελληνίδα δρομέας, είναι πρώτη στον τελικό των 100 μέτρων μετ’ εμποδίων. Πρώτη. Γυναίκα. Ελληνίδα. Ολυμπιονίκης! Μικροί-μεγάλοι, μην πω περισσότερο οι μικροί, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος του επιτεύγματος έκπληκτοι και συγκινημένοι. Πέρυσι πανευρωπαϊκό στο μπάσκετ με το Γκάλη και το Γιαννάκη και τώρα αυτό. Δε μπορεί να είναι τυχαίο, κάτι επιτέλους αλλάζει προς το καλύτερο.

Εκτός από την ασπρόμαυρη τηλεόραση του ενοικιαζόμενου, τραντάζεται και ολόκληρο το πανελλήνιο. Περηφάνια και συγκίνηση μαζί. Όλο το έθνος συσσωρεύεται πίσω από την κοπελιά που ήρθε πρώτη στον κόσμο και υψώνεται μαζί της στο βάθρο. Φωνάζει μαζί της δακρυσμένο το έθνος “για την Ελλάδα, ρε γαμώτο”. Ναι! Ψυχική ανάταση. Ελπίδα. Μπορούμε να κάνουμε τόσα πολλά αν προσπαθήσουμε. Μπορούμε να πάρουμε κι άλλα πακέτα του Ντελόρ. Μπορούμε να κάνουμε κι Ολυμπιάδα 1996. Διάολε, ναι θα την κάνουμε κι αυτήν.

Σήμερα, για άλλη μια φορά, αλλά τώρα μέσα σε πολύ διαφορετικό κλίμα πολιτικά και οικονομικά και με πολλές αυταπάτες να έχουν καταρρεύσει, συσσωρευόμαστε πίσω από μια άλλη κοπέλα, πρώτη στη σκοποβολή, την Άννα Κορακάκη. Η ιστορία επαναλαμβάνεται κι εγώ απλώς την παρατηρώ. Η καλοκαιρινή ζέστη μου φέρνει αυτόματα στο μυαλό την πρωτιά της Βούλας Πατουλίδου όταν ήμουν 9. Κοντεύω 39 και μας παρατηρώ καθώς κρυβόμαστε πίσω από ανθρώπους λαμπερούς που μας κάνουν περήφανους.

Φαίνεται ότι ακόμη τα τραύματα του εμφυλίου δεν τα έχουμε γιατρέψει. Ακόμη και τώρα που ένα αριστερό κόμμα συγκυβερνά με ένα ακροδεξιό (θα μου πεις, μήπως δεν είναι μια καθαρά συγκυριακή συνεργασία;), ο εμφύλιος σπαραγμός είναι εδώ να μας διχάζει και να μας χωρίζει στους από εδώ και στους από εκεί. Στους καλούς Έλληνες και στους κακούς Έλληνες. Όπου το καλό και το κακό ορίζονται με απλοϊκά κομματικά κριτήρια.

“…το κόμμα μας ζήτησε να βάλουμε πλάτη και βάλαμε, γιατί αυτό είναι το σωστό, γιατί πάντα στην αριστερά χρωστάμε και δεν μας χρωστάει…”

Λόγια του ίδιου του γραμματέα της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ. Είναι πραγματικά θλιβερό να ακούς αυτά τα λόγια από ένα νέο άνθρωπο. Να βλέπεις το εμφύλιο πάθος ζωντανό σε έναν άνθρωπο που δεν το έζησε και, που γεννήθηκε 40 χρόνια μετά τον εμφύλιο, που θα ήθελες να ελπίζεις ότι δε μπορεί να ταυτιστεί με αυτή την τόσο μαύρη σελίδα της ελληνικής ιστορίας. Αντί να είναι δημιουργικός και παραγωγικός να διαιωνίζει και να καλλιεργεί ένα παλαιό μίσος.

“…τη γιαγιά μου, την περήφανη επονήτισσα, βασανισμένη… τον προπάππο μου, δικαστή του ΕΑΜ… τον παππού μου, αντάρτη… οι φασίστες του λέγαν πως θα τον ξυρίσουν… την μάνα μου να μου λέει πως της μάθαινε αντάρτικα… Για τον δολοφονημένο θείο του πατέρα μου από φασίστες… Για τον θείο-παππού Θοδωρή και τα μακρονήσια, την εξορία…”

Με ποιο δικαίωμα ετούτος ο νέος επικαλείται τους αγώνες και τις θυσίες των προγόνων του; Μήπως μόνο οι δικοί του πρόγονοι πόνεσαν; Μήπως οι αγώνες αυτών των προγόνων και των συναγωνιστών τους έγιναν μόνο για τον ίδιο και την οικογένειά του; Τους καπηλεύεται για να αιτιολογήσει τι; Τη νέα τάξη πραγμάτων που πρεσβεύει; Τη νέα κομματοκρατία; Το νέο νεποτισμό; Αλλά, βέβαια, τον διαφορετικό, τον ηθικό, τον αριστερό νεποτισμό!

“…θυμάμαι τους γονείς μου να μου λένε για την αριστερά, για το κίνημα, για τις ρίζες μας και πως δεν πρέπει να ξεχνάμε από που προερχόμαστε. Τότε ήμουν 10 χρονών και ακούγαμε το άξιον εστί και μου έλεγαν ιστορίες”

Αυτη είναι η απάντηση του γραμματέα της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ στα δημοσιεύματα που, κατά πως φαίνεται αληθώς, φέρουν το αδερφό, την μητέρα και μια κοντινή του φίλη να έχουν διοριστεί στο δημόσιο τον τελευταίο χρόνο. Αυτή είναι η απάντησή του στις κατηγορίες περί οικογενειοκρατίας. Ένα τεράστιο “περιφρονώ”, ένα παλιό μίσος που δε λέει να πεθάνει. ‘Οχι κάποια αιτιολόγηση, όχι κάποια αναφορά σε αξιοκρατικές διαδικασίες που ο κίτρινος τύπος αγνόησε. Παρά μόνο ένα “καλά να πάθετε, τώρα είναι ο καιρός μας”.

“Και δεν θα απολογηθώ σε κανέναν…”

Δε θα απολογήθεί νομίζει. Αμ θα απολογηθεί! Τώρα πια είναι δημόσιο πρόσωπο σε ένα κράτος που ευτυχώς του έχουν μείνει μερικά ευρωπαϊκά αντακλαστικά όπως η Διαύγεια, που δεν αφήνει διορισμό στο δημόσιο αδημοσίευτο. Μπορεί να μην το θέλει αλλά έχει να απολογηθεί σε ένα λαό, μέρος του οποίου πίστεψε σε κάποιες υποσχέσεις και βάσισε στο κόμμα του κάποιες ελπίδες. Πώς μπορεί να νομίζει ότι δε θα απολογηθεί; Πώς μπορεί να είναι τόσο σίγουρος;

—

Στο κόκκινο, γόβα στιλέτο και το φάρμακο για τη φαλάκρα, όλα μαζί ανακατεμένα στον αριστερό σουρεαλισμό που επωλήθη φθηνά αλλά τον πληρώνουμε πολύ ακριβά κάθε μέρα.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να δει κανείς ένα γεγονός. Ας δούμε την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στη θέση του προέδρου προέδρου της Νέας Δημοκρατίας. Αν τη δει κανείς από την πλευρά του ανταγωνισμού που είχε να αντιμετωπίσει (Μεϊμαράκης, Τζιτζικώστας και Γεωργιάδης) τότε μάλλον κέρδισε ο καλύτερος. Αν τη δει κανείς από την οπτική του βασικού πολιτικού αντιπάλου που θα έχει να αντιμετωπίσει από εδώ και στο εξής (Αλέξης Τσίπρας) τότε μάλλον πάλι κέρδισε ο καλύτερος. Ακόμη κι αν τη δεις από μια -έστω και χαλαρή- ιδεολογική σκοπιά^* τότε μάλλον κέρδισε εκείνος που θα στηρίξει μια φιλελεύθερη οικονομία και μια καθαρή ευρωπαϊκή πορεία στη χώρα.

Παρολαυτά δεν αισθάνομαι καθόλου χαρούμενος που κέρδισε ο “καλύτερος”, ο οποίος μάλλον θα είναι ο επόμενος -ή μεθεπόμενος- πρωθυπουργός της χώρας. Βλέπεις, από τη μια, ο πήχης που έθεσαν οι προκάτοχοί του (Γιώργος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς και Αλέξης Τσίπρας) είναι τόσο βασανιστικά χαμηλά, που σχεδόν οτιδήποτε θα ήταν καλύτερο από την ανίκανη, όλο κωλοτούμπες διακυβέρνησή τους. Από την άλλη, σιχάθηκα να ακούω για το περίφημο βιογραφικό του, των 14 (μείον 4) χρόνων εργασίας σε υψηλές θέσεις, ένα βιογραφικό που μόνο απέναντι σε αυτό του Αλέξη Τσίπρα φαντάζει αξιόλογο και που, αν δε λεγόταν Μητσοτάκης, πολύ αμφιβάλλω αν θα είχε πραγματοποιηθεί.

Αλλά το πιο θλιβερό στοιχείο αυτής της νίκης είναι η νίκη της οικογενειοκρατίας. Ο θρίαμβος του νεποτισμού. Ακόμη ένας γόνος για τη σωτηρία της πατρίδας. Η πολιτική μας ένδεια δεν ελαττώθηκε καθόλου. Επιβραβεύτηκε. Αδύναμοι να μάθουμε από τα λάθη μας, ακόμη και από τα πιο πρόσφατα και κραυγαλέα (Γιωργάκης, Κωστάκης, Αντωνάκης), τώρα χαιρόμαστε για την επικράτηση ενός άλλου γόνου που φέρει, λέει, μια ελάχιστη ελπίδα. Καλή η ελπίδα, αλλά αυτή η φτώχεια σε ανθρώπινοο πολιτικό κεφάλαιο πολύ σύντομα θα αποδειχθεί ξανά η αχίλλειος πτέρνα μας.

—

* Φιλελεύθερη οικονομία χωρίς ουσιαστικό κοινωνικό πρόσωπο, δηλαδή εξασφαλισμένα λειτουργικό κράτος, υγεία και παιδεία, δεν έχει κανένα νόημα, αλλά αυτή είναι μια άλλη, πολύη μεγάλη, συζήτηση.

Πού πήγε η σωκρατική αγάπη στην πατρίδα, η πίστη την ευνομία και την τήρηση των νόμων; Ποια άλλη ιδέα είναι περισσότερο δυτική και ευρωπαϊκή από αυτή του Σωκράτους; Που δέχεται αναντίρρητα, σχεδόν με ευχαρίστηση, τους -μοιραίους για τον ίδιο- νόμους της πατρίδας του. Δεχόμενος ταυτόχρονα, βεβαίως, ότι θα τους αντισταθεί μέσα από το ίδιο πολιτικό και πολιτισμένο πλαίσιο, που η καλή του η πατρίδα παρέχει. Δεχόμενος ότι η πολιτεία και οι νόμοι είναι κάτι μεγαλύτερο από αυτόν και, αν μπορέσει, θα τους βλετιώσει, αν όχι, θα τους υποστεί, όχι με μοιρολατρία αλλά πάντα με πάθος.

Δηλαδή, ο Σωκράτης θα εξαντλήσει μεν κάθε νόμιμο μέσο για να υπερασπιστεί εαυτόν αλλά θα δεχτεί, δε, την κάθε νόμιμη ποινή του επιβληθεί, έστω και μόνο για την υποδειγματική επίδειξη σεβασμού στους νόμους της πόλης του, της Αθήνας, έστω και για τον παραδειγματισμό των νέων, που -τραγική ειρωνεία- κατηγορήθηκε ότι διαφθείρει. Ποια άλλη ομορφότερη και μεγαλειωδέστερη ιδέα! Θα πεθάνω στη φορολόγηση, αλλά θα πέσω περήφανα, θα έλεγε ένας πατριώτης ιδιωτικοτομεάτης του σήμερα. Λέμε τώρα.

Ο Σωκράτης είναι το αποκορύφωμα του “δυτικού” ανθρώπου, αυτού στον οποίο υποτίθεται ότι έχουμε συμφωνήσει ότι θέλουμε να μοιάσουμε. Πιστεύει στην πολιτεία του, είναι υπερήφανος για αυτήν. Δε διστάζει όμως και να κατακρίνει αμετανόητα τα κακώς κείμενά της, ακόμη και όταν αυτή του η κριτική πρακτικά τον οδηγεί στο θάνατο. Για το Σωκράτη η κοινωνία και η πολιτεία είναι υπεράνω πάντων. Και αυτό είναι το κρίσιμο σημείο της σωκρατικής πολιτείας. Έχει κανείς υποχρέωση τόσο να υπερασπιστεί αυτήν μέχρι τέλους όσο και να κάνει τα πάντα για να τη βελτιώσει -επίσης μέχρι τέλους- αλλά πάντοτε εντός των πλαισίων της.

—

Εσύ ποιος από τους δύο -θα ήθελες να- είσαι; #αμείλικτα-ερωτήματα #2016

“Πρόκειται για μείζον πολιτικό ζήτημα που δε μπορούμε να αφήσουμε στα χέρια της τεχνολογίας” δήλωσε σήμερα ο Βαγγέλης ο Μεϊμαράκης, αναφερόμενος στις εκλογές της Νέας Δημοκρατίας. Ουσιαστικά πράγματι πρόκειται για μείζον πολιτικό ζήτημα, μην κοιτάτε που έχει υποτιμηθεί σε στόχο για χίλιες μύριες ειρωνείες. Αλλά, κύριε Μεϊμαράκη, δε σας επιτρέπω.

Δε σας επιτρέπω να πιάνετε στο στόμα σας την τεχνολογία και να κρίνετε αν είναι ικανή να διαχειριστεί και να φέρει εις πέρας ένα τόσο “μείζον”, όπως λέτε, πολιτικό ζήτημα. Γιατί η τεχνολογία είναι ικανότατη, κύριε Μεϊμαράκη, εσείς δεν είστε ικανοί. Ούτε να την καταλάβετε ούτε να την αξιοποιήσετε. Αλίμονο αν τα μείζονα ζητήματα τα αφήναμε στην ανθρώπινη κρίση της στιγμής, στην κρίση και την ικανότητα ανθρώπων όπως εσείς και αυτοί που εκπροσωπείτε.

Αλίμονο αν σταματούσαμε να εμπιστευόμαστε την τεχνολογία και τις διαδικασίες της. Να σταματούσαμε να εμπιστευόμαστε τις ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές, την πλοήγηση μέσω GPS σε αεροπλάνα, πλοία και διαστημόπλοια, τις ηλεκτρονικές εκλογές, την τηλεϊατρική, την επιστήμη, βρε παιδί μου. Να βάζαμε ξεματιάστρες και χαρτορίχτρες να μας κάνουν αξιόπιστες εκλογές, να προσλαμβάναμε αστρολόγους να συλλέγουν αποδείξεις και πνευματιστές να εισπράττουν φόρους. Αλίμονο!

Αυτό που είπατε σήμερα, αγαπητέ μου κύριε Μεϊμαράκη, είναι το απαύγασμα, η πεμπτουσία, η αποκρυστάλλωση της τεχνοφοβίας σε δυο λέξεις. Μπορεί να σας ξεγλίστρησε η φράση αλλά περάσατε ένα πολύ λάθος μήνυμα και δικαιώσατε το -μέχρι τώρα απλά χιουμοριστικό- εξής τρολάρισμα:

Μακάρι να ‘ξερα ποιος το σκέφτηκε πρώτος να του δώκω τα credits του.

Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στα δύο παρακάτω video:

1. Στρατιώτης του ISIS καλεί τους μουσουλμάνους σε τρομοκρατικές ενέργειες.

“Terrorize them!”

https://www.youtube.com/watch?v=Bcfj0We8T3w

2. Η Τζανίν Πίρρο, πρώην δικαστής και νυν αναλυτής νομικών ζητημάτων στο FOX NEWS.

“Kill them. Kill them. Kill them.”

https://www.youtube.com/watch?v=0w2ZS231BAQ

Απάντηση: δεν υπάρχει καμία διαφορά!

Στέκομαι με δέος και τρόμο απέναντι στα γεγονότα του Παρισιού, όχι γιατί είναι πιο φρικτά από τόσα άλλα γεγονότα που συνέβησαν και συμβαίνουν στον κόσμο μας, όχι απλά επειδή είναι “κοντά μας”, αλλά και γιατί συμβολικά θέτουν ένα σημείο καμπής για την Ευρώπη, η οποία γίνεται ολοένα και πιο συντηρητική, ολοένα και πιο μισαλλόδοξη. Βλέπω σκοταδισμό και μίσος εκατέρωθεν κι αυτός είναι ο μεγαλύτερός μου τρόμος.

Είμαστε ένας λαός που σκέφτεται με την “καρδιά” του και όχι με το μυαλό του. Ίσως αυτό το χαρακτηριστικό να είναι αυτό που μας έχει οδηγήσει στους ένδοξους ηρωισμούς του παρελθόντος, αν δηλαδή κι αυτό το παρελθόν μας δεν είναι κάτι για το οποίο εύκολα πειστήκαμε, ακριβώς εξαιτίας αυτού του ίδιου του χαρακτηριστικού: να υπερισχύει η καρδιά, το συναίσθημα, το θυμικό μας ενάντια στη λογικής μας.

Μερικά γεγονότα με τη σειρά που έγιναν:

• 1948: Τα Ηνωμένα Έθνη ορίζουν το έγκλημα της “γενοκτονίας”.
• 1951: Η “γενοκτονία” προσδιορίζεται επισήμως ως έγκλημα από τα Ηνωμένα Έθνη. (Αργότερα αυτός ο όρος υιοθετείται από το γνωστό μας Δικαστήριο της Χάγης.)
• 1994: Η Βουλή των Ελλήνων καθιερώνει την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων. (Προσοχή, δεν ανακηρύσσει την πράξη ως “γενοκτονία”. Απλώς καθιερώνει την ημέρα μνήμης. Προφανώς θεωρεί τον όρο αυτονόητο αναφερόμενη σε αυτόν όχι αυστηρά νομικά ή επιστημονικά.)
• 1998: Η Βουλή των Ελλήνων καθιερώνει την 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. (Κι εδώ ο όρος “γενοκτονία” δε χρησιμοποιείται νομικά ή επιστημονικά και είναι να απορεί κανείς γιατί να γίνεται διένεξη μόνο για τη διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων ενώ η γενοκτονία των υπολοίπων Ελλήνων της Μικράς Ασίας να μη συνιστά ζήτημα. Προφανώς και οι δύο πράξεις είναι εγκληματικές και αποτρόπαιες, αλλά για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης ξεχωρίζουμε τη μία από την άλλη.)
• 2007: Η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών εκδίδει ψήφισμα όπου αναγνωρίζει τη γενοκτονία των ελληνικών πληθυσμών του Πόντου μαζί με των Αρμενίων και Ασσυρίων.
• 2014: Μερικοί βουλευτές της ΝΔ ζητούν “Να αντιμετωπίζεται ως αδίκημα η άρνηση της Γενοκτονίας των χριστιανών της Ανατολής”. (Κι εδώ ο όρος χρησιμοποιείται σχεδόν με την καθομιλουμένη έννοιά του. Το αίτημα, δε, βασίζεται στην του 1994 απόφαση της Βουλής, και όχι σε κάτι άλλο.)
• 2014: Ο τωρινός υπουργός παιδείας Νίκος Φίλης γράφει στην Αυγή σχετικά με το παραπάνω αίτημα στηλιτεύοντάς το ως μικροπολιτικό και αναφέροντας σε αντιδιαστολή τις έννοιες της γενοκτονίας, της εθνοκάθαρσης αλλά και άλλες όπως η (Μικρασιατική) καταστροφή που χρησιμοποιούνται ευρέως. Φαίνεται ότι προκρίνει τον όρο “εθνοκάθαρση” έναντι της “γενοκτονίας” για την περίπτωση των Ποντίων.
• 2015: Ο Νίκος Φίλης ερωτάται αν εμμένει σε αυτό που διατύπωσε το 2014 και απαντά καταφατικά, διευκρινίζοντας ότι δεν επιθυμεί να μειώσει καθόλου τη βιαιότητα του εγκλήματος αλλά μιλώντας καθαρά επιστημονικά. (Παρατηρήστε ότι “ερωτάται”, δεν εγείρει ο ίδιος ζήτημα μόνος του!)

Μια απόπειρα αποσαφήνισης ορισμών:

• Γενοκτονία: “Genocide is the systematic elimination of all, or a significant part of, a racial, ethnic, religious, cultural or national group”.
• Εθνοκάθαρση: “Ethnic cleansing is the systematic forced removal of ethnic or religious groups from a given territory by a more powerful ethnic group, with the intent of making it ethnically homogeneous.[1] The forces applied may be various forms of forced migration (deportation, population transfer), intimidation, as well as mass murder”.

Η φτωχή λογική που διαθέτω δε μπορεί να διαχωρίσει με καθημερινούς όρους το ένα έγκλημα ως ειδεχθέστερο από το άλλο. Και τα δύο μοιάζουν εξίσου αποτρόπαια και μόνο οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικράτησαν και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν στην εκάστοτε περίπτωση θα μπορούσαν να τα ξεχωρίσουν μεταξύ τους με όρους βιαιότητας ή βαρβαρότητας.

Παρολαυτά υπάρχει και η νομική διάσταση του θέματος:

• Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης θεωρεί τη “γενοκτονία” ως έγκλημα (crime). Προσοχή, αυτό είναι κολάσιμη πράξη. Είναι αναγνωρισμένο έγκλημα με την ποινική έννοια του όρου και μάλιστα σε διεθνές επίπεδο (τουλάχιστον σε όσες χώρες το συνυπογράφουν).
• Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης θεωρεί γενικώς την “εθνοκάθαρση” ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Με το “γενικώς” ο όρος “εθνοκάθαρση” δεν ωραιοποιείται. Απλά μπορεί να συγκεκριμενοποιείται πχ σε “γενοκτονία”. Η γενοκτονία είναι μια μορφή εθνοκάθαρσης.

Φυσικά, αδυνατώ να εκτιμήσω με τις γνώσεις που διαθέτω αν οι εγκληματικές πράξεις ενάντια στον ποντιακό ελληνισμό στις αρχές του περασμένου αιώνα ήταν -με τυπική ορολογία- “γενοκτονία” ή “εθνοκάθαρση”. Δεν προσπαθώ να κάνω αυτό. Επρόκειτο οπωσδήποτε για ακραίες βαρβαρότητες. Επιπλέον, το τελευταίο που θα ήθελα να κάνω είναι το συνήγορο του κυρίου Νίκου Φίλη, με τον οποίο διαφωνώ σε πάρα πολλά.

Ο σάλος όμως που δημιουργήθηκε αυτές τις ημέρες για τις επίμαχες δηλώσεις και το χαμηλότατο επίπεδο της κριτικής που δέχθηκε δε δικαιολογείται σε καμία περίπτωση με λογικούς όρους. Για άλλη μια φορά η πλειοψηφία των πολιτικών και των ΜΜΕ αντιμετωπίζουν ένα σημαντικό θέμα με εντελώς επιφανειακό τρόπο. Απευθύνονται -με επιτυχία- στο εύκολο συναίσθημα ενός λαού που είναι έτοιμος να συγκινηθεί ή να εξοργιστεί με το παραμικρό, αρκεί να του αντιπαραβάλουν δύο λέξεις που δε γνωρίζει τη σημασία τους, όπως γενοκτονία και εθνοκάθαρση, ή να τον καλέσουν σε νέα, ηρωικά ΟΧΙ σε κίβδηλα δημοψηφίσματα.

Ο Αλέξης Τσίπρας υπόσχεται ότι θα σκίσει το μνημόνιο. Κερδίζει τις εκλογές (Γενάρης). Συγκυβερνά με ένα ακροδεξιό κόμμα, τους ΑΝΕΛ. Ζητά παράταση του προγράμματος από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την παίρνει και έρχεται σε σύγκρουση μαζί της, ενώ βεβαιώνει συνεχώς ότι μια νέα συμφωνία είναι σχεδόν έτοιμη να υπογραφεί. Καταλήγει σε μια πλήρως αποτυχημένη διαπραγμάτευση.

Προκηρύσσει δημοψήφισμα (Ιούλιος), όπου ζητά από το λαό να πει ΟΧΙ, υποσχόμενος ότι αυτό σημαίνει ναι μεν στην Ευρώπη αλλά όχι στα μνημόνια. Ο λαός πράγματι υπερψηφίζει το ΟΧΙ με 62%. Τελικά ο Αλέξης Τσίπρας συνθηκολογεί, ενάντια στο δημοψήφισμά του, συμφωνώντας το 3ο μνημόνιο, το οποίο ισχυρίζεται πως είναι καλύτερο από τα 2 πρώτα. Ταυτόχρονα έχει επιφέρει capital controls.

Το κόμμα του, ο ΣΥΡΙΖΑ, διχάζεται σε εκείνους που δέχθηκαν την παραπάνω μεταστροφή και σε αυτούς που έμειναν συνεπείς στις αρχικές θέσεις του κόμματος (Αύγουστος). Στις εκλογές που εξ αυτού ακολουθούν (Σεπτέμβρης) ο Αλέξης Τσίπρας διατηρεί περίπου τα ποσοστά του, ενώ η συνεπής μερίδα του κόμματός τους, αυτή που αποσχίστηκε, δε μπαίνει καν στη βουλή. Τώρα διακηρύσσει ότι ο λαός τον ψήφισε εκ νέου, αλλά όχι για να εφαρμόσει το νέο, δικό του, το 3ο μνημόνιο.

Αυτή η απόλυτη και βροντερή απουσία λογικής κάνει την τρίχα μου να σηκώνεται.

Υποστηρίζω ότι σε αυτές τις εκλογές, πέρα από το όποιο καθήκον μας ως πολίτες, όπως και αν αντιλαμβάνεται την έννοια του “καθήκοντος” ο καθένας μας, είναι σημαντικότερο από ποτέ, είναι κρίσιμο, να μειωθούν τα ποσοστά της αποχής. Να πάμε, δηλαδή, όσο το δυνατόν περισσότεροι από εμάς να ψηφίσουμε, να πάρουμε θέση. Φυσικά, έχει τεράστια σημασία και το ποια είναι η θέση αυτή.

Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια ακραία συνθήκη. Για μια ακόμη φορά είμαστε στο όριο της χρεωκοπίας, σε μια παρατεταμένη, πολυετή ύφεση, με την οικονομία σε κακά χάλια, το πολιτικό σκηνικό σε ένα απίστευτο αλαλούμ με υποτιθέμενες αριστερές κυβερνήσεις να συνεργάζονται με ακροδεξιά κόμματα, με ναζί στη βουλή, με την εμπιστοσύνη του κόσμου στην πολιτική και τους πολιτικούς να βρίσκεται στο ναδίρ, την απογοήτευση στο ζενίθ, με νέα κόμματα να ξεπετάγονται συνεχώς, παλιά να εκμηδενίζονται και όλα αυτά χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις για ελπιδοφόρο μέλλον στον ορίζοντα.

Το παραπάνω είναι μια απλή, γενικόλογη καταγραφή της κατάστασης. Δεν είναι κάποια πολιτική θέση. Είναι η διαπίστωση στην οποίο όλοι πάνω-κάτω συμφωνούν, από τη μια άκρη του πολιτικού φάσματος ως την άλλη. Φυσικά, ο τρόπος αντιμετώπισης του καθενός και οι προτεινόμενες λύσεις που δίνει ποικίλλουν πολύ.

Η ψήφος του πολίτη σε αυτή την ακραία συνθήκη πλέον έχει άλλη βαρύτητα. Τα πράγματα έχουν σοβαρέψει. Τέρμα τα δίφραγκα, που λέγανε στα παλιά τραμ. Τώρα δεν ψηφίζεις για το ποιος θα “βελτιώσει” την ποιότητα της ζωής σου ή ποιος θα διαχειριστεί καλύτερα στη λεπτομέρειά τους τα προβλήματα του τόπου. Τώρα ο πολίτης βρίσκεται μπροστά σε μεγάλα, ξεκάθαρα κι επίπονα διλήμματα. Θα ήταν πολύ προτιμότερο να ψηφίζαμε για κάτι άλλο, κάτι πιο εκλεπτυσμένο, κάτι πιο σύνθετο και, αν γινόταν, και πιο μακροπρόθεσμο. Αλλά πλέον ψηφίζουμε για πράγματα απλά, στοιχειώδη, που θα έπρεπε να έχουμε κεκτημένα -που ίσως τα είχαμε και τα απολέσαμε.

1. Η Χρυσή Αυγή
Το κερασάκι στην προεκλογική τούρτα των νεοναζί φασιστών ήταν το τηλεοπτικό σποτ με τα παιδάκια του δημοτικού να απαιτούν μισαλλόδοξα η “Ελλάδα να μείνει στους Έλληνες”. Θα πει κανείς, μα μιλάμε για κοινούς εγκληματίες, φονιάδες, το σποτ αυτό δεν είναι παρά πταίσμα. Δίκιο έχει, είναι όμως το αποκορύφωμα. Πρέπει να είναι το αποκορύφωμα! Δεν πρέπει να αφήσουμε αυτή την οργάνωση να μεγαλώσει άλλο. Αλλά όχι με βία! Έχουμε την ευκαιρία στις εκλογές αυτές να κάνουμε μια δήλωση ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα δημοκρατική και προοδευτική. Η δήλωση αυτή είναι αναγκαία. Δεν είναι πια αυτονόητη. Αυτό το χάσαμε πλέον εδώ και καιρό. Τώρα παλεύουμε πια για πράγματα που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα. Ας τους στείλουμε καταρχήν έξω από τη βουλή. Αν δεν ψηφίσεις τίποτα, ίσως κάποιος άλλος ψηφίσει Χρυσή Αυγή. Δεν είναι καθόλου κομψό επιχείρημα, αλλά είμαστε σε αυτό το σημείο.

2. Ευρωπαϊκή πορεία
Πολύ έχει συζητηθεί η “Ευρωπαϊκή πορεία” της χώρας. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πράγματι μια συμφέρουσα και πολιτική συμμαχία, αν έχει χάσει το κοινωνικό της πρόσωπο, αν η Ευρωζώνη είναι μια δίκαιη οικονομική ένωση, αν ΕΕ και ευρώ πρέπει να ταυτίζονται για την Ελλάδα και αν θα είχε νόημα η επιστροφή στη δραχμή αλλά εντός ευρωζώνης. Η άποψή μου υπέρ της ΕΕ και του ευρώ είναι ξεκάθαρη. Αλλά δε θα προσπαθήσω να σε πείσω για αυτήν, αγαπητέ αναγνώστη. Κάνε ό,τι θες, ό,τι καταλαβαίνεις. Σημαντικότερο όλων είναι να πας να ψηφίσεις, να μην απέχεις και να γνωρίζεις ότι η ψήφος σου αυτή κρίνει πλέον την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Δεν είναι μια ακόμη ενδιάμεση ψήφος. Είναι η τελευταία σε αυτό το πλαίσιο. Αποφάσισε αν το θέλεις ή όχι και μην αφήνεις τους άλλους να αποφασίσουν για εσένα.

3. Λευκή ψήφος
Θες να ψηφίσεις έστω και λευκό; Θυμίζω ότι το λευκό καταμετράται μεν αλλά δεν υπολογίζεται στα τελικά ποσοστά των κομμάτων. Δηλαδή η ψήφος στο λευκό είναι θέση. Επιδέχεται πολύ ερμηνεία αυτό αλλά είναι θέση! Δεν έχει πρακτική ουσία, αν το ποσοστό των λευκών είναι μικρό, αλλά, αν είναι μεγάλο, έχει πολιτική αξία. Μπορείς να το κάνεις. Είναι πολύ πιο τίμιο και ειλικρινές από το να απέχεις αμήχανα ή αδιάφορα.

Οπωσδήποτε, όλοι τώρα σε καλούν σε συμμετοχή, σε μη αποχή, καλώντας σε ταυτόχρονα να ψηφίσεις το κόμμα τους. Είναι άθλιο αυτό και βρίσκεσαι σε δίλημμα. Είναι θλιβερό αλλά πρέπει να αποδεχτείς πλέον ότι εκεί βρισκόμαστε, στο χαμηλό εκείνο σημείο -μη γελιέσαι έχει και πιο κάτω- να συζητούμε και να αποφασίζουμε υπό αυτές τις συνθήκες και με αυτά τα διλήμματα. Είναι τρομερή πολυτέλεια πλέον να απέχεις.