Τάκης Μπουγιούρης

Ο τίτλος του άρθρου αναφέρεται χιουμοριστικά -αν δεν το καταλάβατε ήδη- στο γνωστό σκετς των Monty Python από την ταινία Life of Brian, όπου μια ομάδα Εβραίων συζητούν για τη ρωμαϊκή κατοχή που υφίστανται και αν τελικά οι Ρωμαίοι έχουν κάνει κάτι στ’ αλήθεια για αυτούς. Αναδύεται χιουμοριστικά η πολυπλοκότητα σχέσεων ακόμη όπως και αυτή καταπιεζόμενου-καταπιεστή.

Οι Ρωμαίοι ήταν κατακτητές μεν, αλλά έχτισαν υδραγωγεία, καθάρισαν την πόλη και διάφορα άλλα που οι σπαρταριστοί χαρακτήρες των Monty Python συνειδητοποιούν ένα προς ένα. Όμως ο αρχηγός της ομάδας, καθώς τα παραδέχεται όλα αυτά ένα προς ένα, αναφωνεί με έμφαση”Καλά όλα αυτά, ναι, αλλά τι έχουνε κάνει οι Ρωμαίοι στ’ αλήθεια για εμάς;”.

Κάπως έτσι μπορεί να αναρωτηθεί κανείς για τις θρησκείες και για τους θεούς. Πώς προέκυψαν και τι τελοσπάντων χρησιμότητα είχαν; Ειδικά για έναν άθεο σαν κι εμένα μπορεί το ερώτημα να φαντάζει αναπάντητο. Τι αξία έχει μια πίστη σε κάτι που δεν υπάρχει; Τι αξία έχει η ενασχόλησή μας με αυτή την πίστη και μάλιστα με τρόπο που να απαιτεί κόπο, χρόνο, χρήμα και μάλιστα ιστορικά να έχει προκαλέσει τόσα δεινά, πχ μισαλλοδοξία, καταπίεση, πόνο, θάνατο; Λοιπόν, τι έχει κάνει στ’ αλήθεια ο θεός για εμάς;

Υπάρχουν δύο θεωρίες. Η πρώτη εκφράζεται από τον εξελικτικό βιολόγο Richard Dawkins στο The God Delusion. Εξελικτικά φυσικά! Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να αποδίδουμε αιτίες και σκοπούς στα πάντα προσπαθώντας να εξηγήσουμε και να καταλάβουμε τον κόσμο γύρω μας. Αναζητώντας αιτίες σε φυσικά φαινόμενα δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν είδαμε σε αυτά φανταστικές οντότητες που τα προκαλούν και τις ονομάσαμε θεούς. Γύρω από αυτούς δημιουργήθηκαν θρησκείες.

Ταυτόχρονα οι άνθρωποι έχουμε την τάση να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους και ειδικά με αυτούς που μας έχουν αναθρέψει. Στρεφόμαστε σε αυτούς για επιβίωση και βοήθεια σε μεγάλο μέρος της ζωής μας. Σε αυτούς δείχνουμε  σεβασμό και υποχωρητικότητα. Δεχόμαστε αυτά που μας διδάσκουν και μας διδάσκουν τις δεισιδαιμονίες που προαναφέρθηκαν.

Έτσι αυτές οι δεισιδαιμονίες επιβιώνουν στις χιλιετίες και μέχρι σήμερα, παρόλο που -τεράστια έμφαση εδώ- αυτό το χαρακτηριστικό δε μας δίνει κάποιο πλεονέκτημα. Και δε μας δίνει κάποιο πλεονέκτημα γιατί ο Dawkins και οι New Atheists γενικά πιστεύουν ότι η θρησκεία α) έχει κόστος στη διαχείριση και εξέλιξή της, θέλει προσευχές, ναούς, αφιέρωση προσωπικού και ομαδικού χρόνου κλπ και β) έχει προκαλέσει χίλια μύρια δεινά στην ανθρωπότητα, πολέμους, διχασμούς, καταπιέσεις κλπ.

Η άλλη θεωρία έρχεται από τον εξελικτικό ψυχολόγο Johnathan Haidt στο The Righteous Mind. Παρεπιπτόντως και τα δύο αυτά βιβλία είναι υποδείγματα καθαρής και ορθολογικής γραφής. Ειδικά το τελευταίο είναι και αποκαλυπτικό στο πώς ο νους μας εξελίχθηκε να σκέφτεται ηθικά. Ηθικά! Η λεπτομέρεια που ο Haidt λέει πως διέφυγε από το Dawkins.

Λέει, λοιπόν, ο Haidt, συμφωνώντας αρχικά, πως, πράγματι, οι πολύ μακρινοί μας πρόγονοι ανέπτυξαν την τάση να αναζητούν σκοπό και αιτία στα πράγματα και έτσι εύκολα αναπτύχθηκαν οι δεισιδαιμονικές θεότητες, εξηγώντας έτσι την αφιλόξενη για τον πρωτόγονο άνθρωπο φύση. Αυτές οι θεότητες ήταν αρχικά μάλλον βάρβαρες και χωρίς σκοπό. Υπήρχαν επειδή αυτό έδινε μια εξήγηση. Δεν ήταν κατανάγκην καλές ή κακές ή μπορεί να ήταν καλές και κακές ανάλογα με το ποιο φαινόμενο εξηγούσαν. Ο ήλιος είναι κάτι καλό αλλά ο κεραυνός κάτι επικίνδυνο κοκ.

Όμως ταυτόχρονα ο πρωτόγονος άνθρωπος άρχισε να αναπτύσσει και στοιχεία ηθικής που του επέτρεψαν να συνεργάζεται με άλλους ανθρώπους σε ομάδες. Αμοιβαιότητα, επιβράβευση, τιμωρία. Μπορεί αυτά να μας μοιάζουν στοιχειώδη όμως είναι ρηξικέλευθα στοιχεία προόδου από την προηγούμενη κατάσταση του ζώου. Η ηθική τον βοήθησε να περάσει από τη αγέλη, που απλά επιβιώνει σε μεγάλα μπουλούκια, σε ομάδες με κοινούς σκοπούς.

Η θρησκεία και οι θεοί της άρχισαν να γίνονται πλέον όχι απλά εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων αλλά και οι πνευματικοί τοποτηρητές της ηθικής. Η ηθική τρόπον τινά θεσμοθετήθηκε πάνω στα πρόσωπα των θεών, οι οποίοι μετεξελίχθηκαν και δεν ήταν πλέον πρωτόγονες δεισιδαιμονικές φιγούρες αλλά ηθικοί ταγοί. Επιπλέον όλα τα κοινωνικά στοιχεία που αναπτύχθηκαν από τη θρησκεία, όπως τελετές, τέχνες κλπ λειτούργησαν συγκολλητικά στις σχέσεις των ατόμων ανάμεσα στις ομάδες τους. Και οι θρησκείες που το κατάφεραν αυτό ισχυρότερα επικράτησαν των άλλων, όχι μόνο με βίαιες συγκρούσεις αλλά και με τρόπους πολιτισμικής επικράτησης.

Παράλληλα, δηλαδή, με τη φυσική επιλογή της θεωρίας της εξέλιξης του Δαρβίνου, που λειτουργεί σε επίπεδο ατόμου, λειτουργεί και μια φυσική επιλογή σε επίπεδο ομάδας. Αυτό είναι κάτι που -εξηγεί ο Haidt- θεωρούσαμε μάλλον λάθος ή το αποδίδαμε αυτόματα και συνεκδοχικά και πάλι στη φυσική επιλογή σε επίπεδο ατόμου όπως αυτή λειτουργεί όταν το άτομο βρίσκεται μέσα σε μια ομάδα. Όμως ήταν κάτι που είχε προβλέψει και ο ίδιος ο Δαρβίνος και τελικά το πιθανότερο είναι ότι πράγματι ισχύει.

Έτσι λοιπόν η θρησκεία αποκτά περισσότερο λειτουργική εξελικτική αξία. Εξηγείται και δε μένει ένα οξύμωρο που επιβίωσε ενώ δε θα έπρεπε. Δεν είναι απλά ένα βάρος, ένα κατάλοιπο αντί ένα πλεονέκτημα. Τάσσομαι λοιπόν με τον Haidt στο θέμα αυτό. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι στηρίζω τη δεισιδαιμονική εκδοχή των θρησκειών ή ότι τις αποδέχομαι ως κάτι μοιραίο. Κάθε άλλο.

Όμως έτσι καταλαβαίνω καλύτερα την ανθρώπινη φύση και δεν τάσσομαι ενάντιος στη θρησκεία ως ένα παράδοξο και αρνητικό φαινόμενο. Δεν τάσσομαι ενάντια στους ανθρώπους, δεν είμαι διχαστικός. Αναγνωρίζω την αξία της θρησκείας ως συγκολλητικής ουσίας σε μια ανθρώπινη κοινωνία και, όταν επιζητώ την κοινωνική εξέλιξη, δεν παραγνωρίζω την ανθρώπινη αυτή ανάγκη. Μόνο αναζητώ τρόπους να την αντικαταστήσω με κάτι άλλο, που όμως να είναι κοινό και σταθερό. Δε φέρομαι, επομένως, ριζοσπαστικά και ανατρεπτικά. Φέρομαι… εξελικτικά.

Πού μπορώ να στραφώ για κάτι τέτοιο; Σε έννοιες όπως το έθνος, σε υπερεθνικούς σχηματισμούς, όπως η ενωμένη Ευρώπη, σε έννοιες όπως ο ανθρωπισμός και η επιστήμη. Είναι έννοιες που μπορούν να λειτουργήσουν ενωτικά, το έχουν αποδείξει, όμως αυτή είναι μια διαδικασία αργή και επίπονη και μέχρι να πετύχουμε την παγκόσμια αδελφοσύνη καλό θα είναι να φερόμαστε στην πρόοδο κάπως συντηρητικά και όχι βολονταριστικά και ριζοσπαστικά. Γιατί είμαστε άνθρωποι.

Αλλά τι έχουνε κάνει οι Ρωμαίοι στ’ αλήθεια για εμάς;

Είμαι άθεος αυτού του είδους:

1. Δεν ξέρω τι πάει να πει θεός, δεν έχω ακούσει κάποιο συνεπή ορισμό.
2. Για τους ορισμούς που έχω ακούσει δεν έχω δει πειστικές αποδείξεις.
3. Αγνωστικιστές είμαστε όλοι κατά βάθος, αν είμαστε τίμιοι με τις έννοιες αυτές.
4. Ακολουθώ τις παραδόσεις της χώρας μου γιατί:
   1. έχω συναισθηματικό δεσμό με αυτές
   2. είναι καλές αφορμές για διακοπές
   3. δεν ντρέπομαι καθόλου για αυτό
   4. πιστεύω ότι χρειαζόμαστε κοινωνικές συνήθειες
5. Πιστεύω ότι η επιστημονική μέθοδος είναι η καλύτερη προσέγγιση της πραγματικότητας.
6. Διαχωρίζω πίστη και εμπιστοσύνη, η πίστη αφορά το δόγμα, η εμπιστοσύνη τα δεδομένα.
7. Πιστεύω ότι η κοινή πραγματικότητα υπάρχει και μπορώ να σου το αποδείξω με χιλιάδες τρόπους, ξεκινώντας καλά καλά από το ότι κατάφερες να διαβάζεις αυτές τις γραμμές που εγώ αποφάσισα κάποτε να γράψω και να τις καταλαβαίνεις.
8. Σέβομαι την ανάγκη του ανθρώπου να προσεγγίσει το θέμα της θρησκείας συναισθηματικά ή επιλέγοντας να κρατήσει από αυτήν τα καλά και να απορρίψει τα κακά.
9. Σέβομαι ακόμη περισσότερο τις αρχές της ελευθερίας και του σεβασμού του άλλου.
10. Δεν πιστεύω ότι οι ιστορικές αλλαγές γίνονται με άλματα ή επειδή μπορεί να πιστεύουμε ακράδαντα ότι μπορούμε να τις επιφέρουμε.

Πώς τα έβγαλα 10 τα παραπάνω, μη με ρωτήσεις.

Συχνά ακούγεται η ερώτηση “πιστεύεις στο θεό;” και καλείται κανείς να απαντήσει αυτομάτως και απλώς με ένα ναι ή με ένα όχι. Όμως σε αυτή την ερώτηση υπάρχει μια πολύ προβληματική έννοια: ο θεός. Τι είναι θεός; Για να ρωτήσουμε κάποιον αν πιστεύει στο θεό, θα ήταν τίμιο πρώτα να ορίσουμε τι εννοούμε με αυτή την έννοια και να μην την αφήσουμε σε ό,τι συγκεχυμένο μπορεί να έχει κανείς στο μυαλό του από τις εμπειρίες του και τη συναναστροφή του με άλλους ανθρώπους. Άλλωστε, μοιάζει να είναι μια πολύ σημαντική οντότητα αυτός ο θεός για να την αφήσουμε να είναι φλου κι απροσδιόριστη.

Εκεί τα πράγματα ζορίζουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να ορίσουν τι εννοούν με αυτή την τόσο συχνά χρησιμοποιούμενη και τόσο ευρύτατα διαδεδομένη λέξη. Θα υποπέσουν σε ευκολίες και τσιτάτα. Όμως δε θα ήταν και τίμιο να απαντήσει κανείς σε αυτές τις ευκολίες και τα τσιτάτα. Θα τους αδικούσε. Ένας ορισμός θα όφειλε να περιέχει την περιγραφή των ιδιοτήτων αυτού που ορίζει. Τι ιδιότητες όμως έχει μια οντότητα που ονομάζουμε θεός; Καλός, πανάγαθος, παντοδύναμος, πανταχού παρών.

Μπορούμε να τις συζητήσουμε όλες μία προς μία, όμως εδώ με ενδιαφέρει κάτι που δεν είναι ιδιότητα, κάτι που αφορά την ίδια την ύπαρξή του, άσχετα με το τι ιδιότητες θα του προσδώσουμε. Άλλωστε, αν δούμε έξω από τη χριστιανική μας φούσκα, θα βρούμε και θεούς όχι παντοδύναμους και συχνά όχι και τόσο αγαθούς. Κι ακόμη, οι ιδιότητες αυτές δύσκολα μπορούν να αποδειχθούν, είναι περισσότερο αυθαίρετες δηλώσεις.

Γίνεται λοιπόν συχνά ο ισχυρισμός ότι “θεός είναι αυτός που έφτιαξε το σύμπαν”. Αυτός δηλαδή που έφτιαξε τα πάντα γύρω μας, όσα μπορούμε να αισθανθούμε με τις αισθήσεις μας και με τις τεχνικές και τεχνολογίες μας και όσα δεν έχουμε ακόμη καν αγγίξει. Αυτός ο ισχυρισμός δεν αποδίδει κάποια συγκεκριμένη ιδιότητα στην έννοια θεός, αλλά βασίζεται στη σκέψη ότι, αφού ο κόσμος γύρω μας υπάρχει, άρα κάτι τον έφτιαξε.

Αυτός ο ισχυρισμός είναι λοιπόν εξαιρετικά προβληματικός!

Πρόβλημα 1: ποιος έφτιαξε το θεό;

Αφού κάποιος έχει το δικαίωμα να αναρωτηθεί “ποιος έφτιαξε το σύμπαν” και να απαντήσει ότι “υπάρχει μια οντότητα που είναι ο θεός και αυτή η οντότητα έφτιαξε το σύμπαν” δεν έχει το δικαίωμα να αποδράσει από το ίδιο ερώτημα σχετικά με το θεό. Ποιος έφτιαξε το θεό; Εκεί αρχίζουν νέοι ισχυρισμοί και σταματούν τα λογικά επιχειρήματα. Γιατί το επιχείρημα πως κάτι που υπάρχει κάπως θα προέκυψε έχει μια βασική λογική. Αλλά γιατί πρέπει να υπάρχει μια πρωταρχική αιτία η οποία δεν έχει τη δική της πιο… πρωταρχική αιτία; Αν κανείς δυσκολεύεται να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, ε, η τίμια απάντηση είναι “δεν ξέρω”. Αν τον τρώει πολύ ας το μελετήσει, αλλά δε θα ήταν τίμιο απλά να κάνει τον ισχυρισμό ότι, ε, ο θεός δε χρειάζεται φτιάξιμο. Γιατί; Γιατί έτσι θέλω.

Σε αυτό το σημείο ακούγεται το ασθενές, κατ΄ εμέ, επιχείρημα ότι αν πρέπει να έχουμε μια αιτία για κάθε αιτία τότε θα έχουμε στο τέλος μια άπειρη συνέχεια αιτιών και τελικά είναι αδύνατο να έχει υπάρχει οτιδήποτε, αν πρέπει να γυρίσουμε απείρως πίσω στο χωροχρόνο. Αλλά το επιχείρημα είναι ασθενές γιατί προβάλει στο χωροχρόνο τη δική μας αίσθηση για το χώρο και το χρόνο. Ίσως κάποτε να μην υπήρχε καν χώρος ή χρόνος. Η μοντέρνα κοσμολογία δεν τα θεωρεί αυτά ερωτήματα που απαντώνται αυτομάτως. Τι κάνει; Λέει “δεν ξέρω, ας το μελετήσω όσο πιο βαθιά μπορώ”. Δεν κάνει όμως τεραστίων διαστάσεων ισχυρισμούς γύρω από αυτό, αποδίδοντας συγκλονιστικές ιδιότητες σε μια οντότητα που κρύβεται πίσω από όλη τη δημιουργία και η οποία μάλιστα κάποτε, δισεκατομμύρια κατ’ ελάχιστον χρόνια από τότε που είχε την έμπνευση να φτιάξει τον κόσμο, έστειλε σε αυτόν και κάποιους συγκεκριμένους απεσταλμένους της για να μεταδώσουν το μήνυμά της (προφήτες, οράματα, θεανθρώπους, κλπ).

Πρόβλημα 2: πώς ξέρουμε εξαρχής ότι το σύμπαν φτιάχτηκε;

Ακούγεται παράδοξο αλλά το παράδοξο δεν είναι τόσο το ερώτημα όσο ο αρχικός ισχυρισμός. Βλέπουμε ένα αυτοκίνητο και ξέρουμε ότι το έφτιαξαν άνθρωποι με σχέδιο και πλάνο για τη χρήση του. Βλέπουμε όμως και ένα δέντρο και ξέρουμε με πολύ καλή ακρίβεια ότι κανείς δεν το έφτιαξε. ΟΚ, μπορεί κάποιος να το φύτεψε ή να το έσπειρε, όμως κανείς δεν πρωτοδημιούργησε την ύπαρξη “δέντρο”. Ξέρουμε με πολύ καλή ακρίβεια ότι στη φύση οι οργανισμοί είναι προϊόντα εξελίξεων, επιμειξιών, τυχαίων γεγονότων. Το ίδιοι και για τους ζωντανούς οργανισμούς. Γνωρίζουμε ότι η ζωή είναι προϊόν εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής που περιέγραψε ο Δαρβίνος.

Αν κάποιος τώρα αρνείται το Δαρβίνο, τότε δε μένει παρά να του παρουσιάσουμε τις πάμπολλες αποδείξεις που έχουμε για την εξέλιξη των ειδών, τα ευρήματα της παλαιοντολογίας και της βιολογίας που μελετούν τα είδη σε βάθος εκατομμυρίων ετών. Συνήθως όμως αυτοί που κάνουν ισχυρισμούς κάπως πιο φιλοσοφικούς, όπως ο αρχικός μας, ότι δηλαδή τα πάντα έχουν μια αιτία, άρα και το σύμπαν θα έχει μια αιτία και αυτή είναι ο θεός, ε αυτοί οι άνθρωποι δεν αρνούνται την εξέλιξη των ειδών, απλά θα την αποδώσουν κι αυτήν στις “ρυθμίσεις” που έκανε ο θεός για αυτό το ανθρωπικό σύμπαν.

Πρόβλημα 3: ο θεός έχει έχει νοημοσύνη και προθέσεις;

Μυριάδες τα ερωτηματικά που ξεκινούν από αυτή την επισήμανση. Πώς ξέρουμε ότι αυτό που ονομάσαμε θεός είχε τη νοημοσύνη να φτιάξει το σύμπαν; Πώς ξέρουμε ότι ήταν καν κάτι νοήμον. Ή μήπως ήταν κάτι νοήμον μεν, αλλά με νοημοσύνη διαφορετική από τη δική μας; Πώς το αποκαλούμε καν τότε αυτό νοημοσύνη; Ή μήπως αποκαλούμε νοημοσύνη τους μηχανισμούς εκείνους της φύσης μέσω των οποίων φτάσαμε ως εδώ; Γιατί αν είναι αυτό το τελευταίο, τότε δε μιλάμε για κάποιο θεό, μιλάμε απλά για τη φύση και, προσωπικά, δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτή την απόδοση. Όμως αυτή η απόδοση νομίζω απομακρύνεται πολύ από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το θεό όσοι δέχονται αυτή την έννοια και όσοι πιστεύουν σε αυτόν. Πόσο μάλλον όσοι δέχονται ότι αυτός ο θεός έστειλε στη γη προφήτες, οράματα και θεανθρώπους και γενικά διάφορα φαινόμενα για να μεταδώσουν το μήνυμά του και να γίνει αισθητός στους ανθρώπους.

Με βάση τα παραπάνω νομίζω ότι γίνεται σαφές πως ο ορισμός “θεός είναι αυτός που έφτιαξε το σύμπαν” δεν είναι σαφής και επαρκής και οπωσδήποτε είναι πολύ προβληματικός. Ένας ορισμός θα έπρεπε να θέτει σαφή θεμέλια για να χτιστεί πάνω του ένα οικοδόμημα, όχι να δημιουργεί μεγαλύτερα ερωτηματικά. Και ποια είναι η απάντηση; Θα αναρωτηθεί κανείς Ποιος έφτιαξε λοιπόν το σύμπαν; Η τίμια απάντηση μπορεί να είναι ότι δεν ξέρουμε αν το έφτιαξε κάποιος ή αν φτιάχτηκε μόνο του ή από κάποιο φυσικό μηχανισμό. Κι αφού δεν ξέρουμε αλλά μας ενδιαφέρει, ε, ας το μελετήσουμε, ας το αναζητήσουμε με τα εργαλεία που έχουμε: την επιστήμη.

Κι αν δε βρούμε κάτι, δεν πειράζει.

Photo credit: “Hindu God Monster” by photographymontreal is marked with Public Domain Mark 1.0. To view the terms, visit https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/?ref=openverse. 

Όσες φορές έχω αναρωτηθεί κατά πόσο ένα κράτος οφείλει να στηρίζει τα της θρησκείας (οικοδομήματα, δραστηριότητες, διάδοση) και προσπαθώντας να το συλλογιστώ αναλυτικά και όχι συναισθηματικά, καταλήγω ότι η θρησκεία για το κράτος θα πρέπει να είναι κάτι σαν τα σπορ.

Δηλαδή, εφόσον οι περισσότεροι από τους πολίτες της επιθυμούν αυτό το σπορ κι επιθυμούν το κράτος να στηρίζει αυτό το σπορ, ε, σε μια δημοκρατική πολιτεία αυτό θα πρέπει να γίνεται σεβαστό. Φυσικά αυτό έχει όρια. Για παράδειγμα, κανένα σπορ δε θα πρέπει να λειτουργεί αντίστροφα, προς τα πάνω, και να καθορίζει στην πολιτεία την υπόλοιπη νομοθεσία της. Όλα τα σπορ θα πρέπει να έχουν την ελευθερία να αναπτυχθούν. Κλπ.

Προσοχή, δεν ισχυρίζομαι ότι η θρησκεία είναι σπορ, ούτε και προσπαθώ να τη μειώσω στα μάτια αυτών που την θέτουν κάπου πολύ ψηλά στη ζωή τους. Απλώς για μένα υπάρχει αυτή η αναλογία και πιστεύω ότι ταιριάζει ωραιότατα σε ένα κοσμικό κράτος.

Οι σκέψεις αυτές αναδύθηκαν έπειτα από την περίπτωση της Αντιγόνης Ντρισμπιώτη, της πρωταθλήτριάς μας στο βάδην κι εφόσον έγινε γνωστό ότι δεν είχε τη στήριξη της πολιτείας στην προσπάθειά της μέχρι τα μετάλια. Όφειλε η πολιτεία να τη στηρίξει; Έτσι μονολεκτικά, όχι, δεν όφειλε. Δε θα μπορούσε να στηρίζει κάθε αθλητή που ίσως δίνει κάποιες ελπίδες για διάκριση. Μπορεί η περίπτωσή της να αποτελέσει παράδειγμα για να αλλάξουν κάπως οι κανονισμοί σχετικά με το πότε η πολιτεία στηρίζει έναν αθλητή; Ναι, φυσικά!

Παρενθετικά να πω ότι βρίσκω απίστευτα αλλόκοτο το άθλημα του βάδην. Σα να πηγαίνει κόντρα σε ό,τι έχει μάθει κανείς σε ένα αγώνισμα ταχύτητας. Σαν κάποιος διεστραμμένος να έβαλε πέντε περίεργους κανόνες για να φτιάξει ένα νέο άθλημα τρεξίματος. Αφού στέκουν αυτοί οι κανόνες τότε στέκουν τα πάντα! Αλλά εν πάση περιπτώσει για όσους το αγαπούν αυτή μάλλον θα είναι και η ομορφιά του. Μήπως στο μπάσκετ δεν απαγορεύεται πχ να κάνεις ελεύθερα βήματα; Γιατί να υπάρχει αυτός ο περιορισμός; Ε, αυτοί οι περιορισμοί είναι που κάνουν ένα άθλημα.

Να πω, επίσης παρενθετικά, ότι θεωρώ κάθε άνθρωπο που επιδεικνύει τόση αφοσίωση και πειθαρχία για ένα στόχο ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο. Μας δείχνει μια καλή εκδοχή του εαυτού μας, μας ενώνει, μας εμπνέει. Ωραία είναι και που αισθανόμαστε λίγο “ψηλότεροι” από τους υπόλοιπους λαούς όταν εμείς κερδίζουμε ένα μετάλλιο και όχι αυτοί. Αλλά ίσως χωρίς τον ανταγωνισμό να μην είχαμε αθλητισμό, ίσως να ξεμέναμε μόνο με βαρετή άσκηση. Καλή κι η άσκηση, αλλά ως αυτοσκοπός πολύ βαρετή! Και τι καλύτερος τρόπος να προωθήσεις την άσκηση παρά με το να την κάνεις διασκεδαστική.

Κι εν πάση περιπτώσει, αφού για μένα η θρησκεία είναι σπορ και τα σπορ είναι ήδη σπορ, θα πρέπει το κράτος να τα επιδοτεί; Οι πολλοί ακόμη αυτό πιστεύουν ακόμη προφανώς, εμμένοντας στο παραδοσιακό ιδεώδες που κουβαλιέται στην κλασσική και αναγεννησιακή ιδέα του ολυμπισμού και του “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Αλλά κάνουν καλά;

Εν γένει πιστεύω πως ναι κι αυτό 1) γιατί φαίνεται ότι ο αθλητισμός ακόμη μας συγκινεί και μάλιστα πολύ, β) είναι θετικό το κράτος να προάγει την υγεία μέσα από τον αθλητισμό και γ) γιατί πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτόν όλοι ανεξαρτήτα από τις οικονομικές τους δυνατότητες.

Αλλά κάνει καλά το κράτος να επιδοτεί και τον πρωταθλητισμό; Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα γιατί η επιλογή του χρηματοδοτούμενου και το μέγεθος της χρηματοδότησης σηκώνουν φυσικά πολύ κουβέντα, όταν μιλάμε για δημόσιο χρήμα. Θα έλεγε κανείς ότι ακριβώς πάνω στην ίδια τη λογική που λέει “ας γίνει αυτό που θέλουν οι πολλοί” θα έπρεπε αντίστοιχα να το χρηματοδοτήσουν αυτοί οι πολλοί αλλά μέσα από τη δική τους τσέπη. Αλλά τότε ένας πρωταθλητής θα έχει νόημα πλέον να εκπροσωπεί την πατρίδα του ή απλά τους χορηγούς του; Θέλει λοιπόν ένα κράτος να εκπροσωπείται αθλητικά; Για την ώρα γενικά τα κράτη θέλουν.

Και κλείνω με μια τελευταία παρένθεση: είναι περίεργος και ενίοτε βάρβαρος αυτός ο πρωταθλητισμός, που παίρνει μικρά παιδάκια και τα εκπαιδεύει να κυνηγούν το εκατοστόμετρο ή το δέκατο του δευτερολέπτου για μια ζωή, ενώ ένα μικρό στραβοπάτημα ξεχωρίζει για τη συντριπτική πλειοψηφία από αυτά τη δόξα από την αφάνεια. Αν ίσως αυτό το κυνήγι γινόταν έμπνευση για την υπόλοιπη ζωή μας, τότε ίσως η θυσία τους αυτή να αξίζει κάτι.

Photo credit: https://www.pexels.com/photo/photo-of-people-walking-on-street-2530130/.

Μπορεί η χώρα μας να μην είναι θεοκρατία, μπορεί να καμαρώνουμε για το κοσμικό μας κράτος, όμως έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μέχρι η εξουσία της εκκλησίας να διαχωριστεί πλήρως από την πολιτεία. Έχουμε μεγάλη αδυναμία, βλέπετε, στην ορθόδοξη (αυτό πάντοτε με έμφαση) χριστιανική μας παράδοση. Μας το θυμίζει αυτό και το Σύνταγμά μας! Το βλέπουμε αυτό ανάγλυφα σήμερα (Θεοφάνεια) όπου, όπως έγραψα σε ανάρτηση στο Facebook:

Είναι εκπληκτικό το πώς, κατά τα άλλα έξυπνοι και εύγλωττοι άνθρωποι, μετατρέπονται σε προέδρους Εδεσσαϊκού όταν πρέπει να μιλήσουν για τις σχέσεις κράτους-εκκλησίας.

Το σύμπλεγμα του περίουσιου, ξεχωριστού, εκλεκτού, μοναδικού στον κόσμο, ανάδελφου έθνους ακόμη κρατεί καλά. Βρισκόμαστε στην κόψη ανατολής και δύσης, Ευρώπης και Ασίας κι αυτό εξακολουθεί να είναι κατάρα κι ευχή. Θέλουμε όλα τα καλά της δύσης αλλά μην τυχόν και προσβάλει κανείς τον ανατολίτικο συναισθηματισμό και πνευματισμό μας (ό,τι κι αν σημαίνουν αυτά).

Κατά την άποψή μου ένα μέρος του παραλογισμού που ζούμε καθημερινά (γενικότερα, όχι μόνο τώρα στην εποχή του κορονοϊού) οφείλεται ακριβώς στην υποχώρηση αυτή που κάνει ο ορθολογισμός μας (η ευρωπαϊκή μας τάση) υπέρ μιας υποτιθέμενης πνευματικότητας (η ανατολίτική μας τάση). Επιμένουμε να καμαρώνουμε για το Χριστό και την Παναγία μας, για μια θρησκεία που, όπως όλες, έχει ανύπαρκτες ιστορικές βάσεις αλήθειας, πάει κόντρα στην επιστήμη, βασίζεται στην πίστη και στο δόγμα και είναι γεμάτη παραδοξότητες.

Προσδοκώ την εποχή όπου η θρησκεία δε θα είναι παρά ένα έθιμο από το παρελθόν, όπως τόσες άλλες θρησκείες και τόσα έθιμα τους που έχουν επιβιώσει στους αιώνες. Να τη θυμόμαστε και να τη γιορτάζουμε και να τη διασκεδάζουμε όπως τις απόκριες, τα ραγκουτσάρια, το κούτσουρο ή το πουρνάρι των Χριστουγέννων, τους καλικάντζαρους, τους Γέρους, τους Μωμόγερους και τόσα άλλα. Έθιμα που ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα αλλά αποτελούν πλούσια παράδοση και νήμα που μας ενώνει με το παρελθόν μας αλλά και δίνει αφορμές για να γιορτάζουμε στο παρόν μας. Όπως (και όσο) καμαρώνουμε για το Διόνυσο και το Δία, χωρίς να τους προσδίδουμε πραγματικές διαστάσεις, έτσι και με την τωρινή μας κρατούσα θρησκεία αλλά και όλες τις άλλες.

Χρόνια πολλά και καλή χρονιά!

[Η φώτο από εδώ.]