Τάκης Μπουγιούρης

Το ζήτημα των αμβλώσεων συζητείται ξανά πολύ έντονα στις μέρες μας, με αφορμή την ανατροπή της παλαιότερης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου, που τις καθιστούσε συνταγματικό δικαίωμα (γνωστή και ως υπόθεση Roe vs Wade). Με δυο λόγια η νομιμότητα μια άμβλωσης στις ΗΠΑ δεν είναι πλέον συνταγματικό δικαίωμα αλλά επαφίεται στη νομοθεσία της κάθε πολιτείας. Στην Ελλάδα νομιμοποιήθηκαν το 1986.

Το θέμα συζητιέται με πολύ ένταση εκατέρωθεν του Ατλαντικού, μιας και οι αμβλώσεις έχουν στάτους θεμελιώδους δικαιώματος στο φεμινιστικό κίνημα. Συμπυκνώνονται στη φράση “my body, my choice”, που συμβολίζει κάτι πραγματικά θεμελιώδες: ότι μόνος κύριος του σώματος μιας γυναίκας είναι η ίδια η γυναίκα! Μεγαλειώδες στην απλότητά του, ένα φεμινιστικό habeas corpus!

Πρόκειται όμως για κάτι τόσο απλό, όσο ένα σύνθημα επιχειρεί να συμπυκνώσει; Ο μόνος τρόπος να το προσεγγίσουμε ψύχραιμα, όπως και κάθε άλλο ηθικό ζήτημα, είναι ο αναλυτικός. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να το αντιμετωπίσουμε με καθαρά συναισθηματικό τρόπο. Στη συναισθηματική προσέγγιση θα κατηγοριοποιήσω και τη θρησκευτική, που πηγάζει από υποτιθέμενες ανώτερες δυνάμεις. Δε με αφορά, θα μπορούσε να καταλήξει σε οποιοδήποτε τυχαίο συμπέρασμα ανάλογα με την ερμηνεία που είναι διατεθειμένος να δώσει κανείς.

Η αναλυτική προσέγγιση μας καλεί να εξετάσουμε ισότιμα όλες τις πλευρές του ζητήματος πριν αποφανθούμε. Και δεν υπόσχεται τέλεια λύση. Αλλά θα έχουμε κάνει το καλύτερο δυνατόν να για να προσεγγίσουμε ένα πραγματικά ευαίσθητο ζήτημα. Ας δούμε δύο συγκρουόμενα δικαιώματα:

• Έχει η γυναίκα δικαίωμα στο να καθορίζει το σώμα της; Οπωσδήποτε, ναι. Αυτό είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
• Έχει ένα έμβρυο (δεν έχει γεννηθεί ακόμα) δικαιώματα; Πχ δικαίωμα στη ζωή; Κι αν έχει, μπορεί να τα υπερασπιστεί μόνο του;

Αν δεχτούμε τα δύο παραπάνω δικαιώματα τότε, στην περίπτωση μιας άμβλωσης έχουμε προφανώς μια σύγκρουση! Έχουμε μια γυναίκα που καθορίζει το σώμα της και ένα άλλο σώμα μέσα της, που ίσως έχει κάποια δικαιώματα αλλά δε μπορεί να τα υπερασπιστεί. Δε σας ζητώ να δεχτείτε το δεύτερο, αλλά πρέπει να το εξετάσετε πρώτα. Προσοχή, δεν εξετάζουμε αν είπε κάτι ένας θεός, ένα ιερό βιβλίο, κάποιος που αγαπάει πολύ τα παιδιά, ένας πολιτικός που τον κόπτει το δημογραφικό η οτιδήποτε άλλο σχετικό. Εξετάζουμε δύο δικαιώματα από ηθική άποψη.

Το δεύτερο, αυτό του εμβρύου, είναι κάπως δύσκολο να προσεγγιστεί. Η επιστήμη μας βοηθά λέγοντας ότι μέχρι τους 3 μήνες εγκυμοσύνης ένα έμβρυο είναι τόσο “ασχημάτιστο” ως ον, που θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε κάτι μη ανθρώπινο. Έναν απλό υλικό σχηματισμό. Φυσικά και αυτή η θεώρηση κάπου εδράζει. Πότε αυτή η ύλη θεωρείται άνθρωπος;

Μπορεί κανείς να πει ότι από τη στιγμή της σύλληψης ο σχηματισμός αυτός είναι ένας ισότιμος άνθρωπος με όλα του τα δικαιώματα. (ΟΚ δε φτάνω τόσο πίσω, στη γελοιότητα, να θρηνήσω για κάθε χαμένο σπέρμα.) Άλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να σχηματιστεί ένας εγκέφαλος το έμβρυο δεν είναι τίποτα. Παράλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να βγει από την κοιλιά της μητέρας του και πάλι δεν είναι τίποτα, τίποτα περισσότερο από ένα μέλος του κορμιού της (που μπορεί να το κάνει ό,τι θέλει).

Προσεγγίζοντάς, λοιπόν, αναλυτικά το πρόβλημα βλέπουμε ότι αναδύεται ένα άλλο, ηθικόφιλοσοφικό. Δεν υπάρχει απόλυτη απάντηση ως προς το πότε ένας υλικός σχηματισμός θεωρείται άνθρωπος με πλήρη δικαιώματα. Η θρησκεία θα μπορούσε να συντρέξει με εύκολες απαντήσεις, αλλά οι εύκολες απαντήσεις αφήνουν πολύ χώρο για ολισθήματα. Πότε γίνεται, λοιπόν, ένα έμβρυο άνθρωπος; Άνθρωπος με δικαιώματα.

Τι μας σταματά από το να θεωρήσουμε ένα έμβρυο καθόλη τη διάρκεια μιας εγκυμοσύνης ως μια απλή μάζα ύλης, ένα μέλος του σώματος ενός άλλου ανθρώπου, που είναι δικαίωμά του να το κάνει ό,τι θέλει στην προσπάθειά του να καθορίσει τη ζωή του και να επιδιώξει την ευημερία του; Σίγουρα η ενστικτώδης αίσθηση είναι ότι αυτή η μάζα ύλης έχει όψη ανθρώπινη και μάλιστα μια όψη με την οποία σχεδόν όλοι συνδεόμαστε με τρυφερά αισθήματα: είναι σχεδόν ένα μωρό. Επιπλέον υπάρχει η αίσθηση ότι αυτή η μάζα ύλης έχει μια ανθρώπινη προοπτική: να μεγαλώσει, να εξελιχθεί όπως κάθε άλλος άνθρωπος,  να ζήσει τη ζωή του όπως μπορεί καλύτερα.

Το πρόβλημα κάνουν ακόμη πιο δύσκολο πολλές ειδικές περιπτώσεις. Ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες σε πολύ μικρή ηλικία, βιασμοί που οδηγούν σε εγκυμοσύνη, εγκυμοσύνες που η επιστήμη διαγιγνώσκει ότι θα καταλήξουν σε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα υγείας, σε ανθρώπους που πιθανώς δε θα έχουν πολλές ευκαιρίες να ευημερήσουν ή θα αποτελέσουν μεγάλο βάρος στο κοντινό τους περιβάλλον. (Κάποιος θα αναφέρει εδώ ότι προσεγγίζουμε έτσι την ευγονική, ένα άλλο τεράστιο ηθικό πρόβλημα, που δεν αγγίζω εδώ.)

Μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα όμως περιπτωσιολογικά; Μπορούμε να βρούμε μια φόρμουλα όπου να διαπιστώνει πότε μια εγκυμοσύνη εμπίπτει στις παραπάνω περιπτώσεις και άρα τότε να είναι μόνο νόμιμη μια άμβλωση; Ποια ανθρώπινη συλλογιστική μπορεί να το κάνει αυτό και, στην αντίθετη περίπτωση, πώς μπορεί να αποφανθεί ότι μια άμβλωση είναι παράνομη και να υποχρεώσει μια γυναίκα να την ολοκληρώσει;

Πώς μπορείς καν να υποχρεώσεις μια γυναίκα να ολοκληρώσει μια εγκυμοσύνη; Απομακρύνοντάς της ίσως κάθε πρόσβαση σε αξιοπρεπή και νόμιμη ιατρική υπηρεσία άμβλωσης; Κάτι που έχει αποδειχτεί ότι απλά αυξάνει δραματικά την ανάπτυξη των παράνομων και ιατρικά επικινδυνότερων λύσεων;

Κάπου εδώ η αναλυτική μου προσέγγιση αρχίζει και γίνεται κουβάρι που δεν έχω την αίσθηση ότι μπορεί να λυθεί. Φτάνει στο σημείο να διατυπώσει το πρόβλημα, αλλά δε μπορεί να το απαντήσει. Αλλά το διατυπώνει διεξοδικά και χωρίς να μένει στα συνθήματα. Η τελική απάντηση λοιπόν, θα πρέπει να είναι τέτοια που να αντανακλά την κουλτούρα της εποχής μας. Και καλά θα κάνει να είναι μια τίμια και ανθρώπινη απάντηση, που να έχει λάβει στα σοβαρά κάθε πλευρά του προβλήματος.

Η δική μου προσέγγιση θα ήταν αυτή στην κατεύθυνση της μεγιστοποίησης του δυναμικού για ανθρώπινη ευημερία. Η ιδανική κατάσταση θα ήταν αυτή όπου οι πραγματικά προβληματικές εγκυμοσύνες δεν υπάρχουν και οι απλώς ανεπιθύμητες μπορούν να ολοκληρωθούν χωρίς μεγάλο προσωπικό κόστος στη γυναίκα. Αλλά ιδανικός κόσμος δεν υπάρχει και θα πρέπει να προσαρμοζόμαστε στην πραγματικότητα.

Το κοντινότερο στο ιδανικό που μπορούμε να προσεγγίσουμε ως πολιτική είναι καταρχάς το ιατρικά ασφαλές. Να στοχεύσουμε δηλαδή σε μια πολιτική που να κάνει απλά και τυπικά αποδεκτή μια άμβλωση στους πρώτους 3 μήνες (μέχρι τότε η επέμβαση θεωρείται πολύ ασφαλής και αυτό που αφαιρείται είναι κάτι επαρκώς μακρινό από άνθρωπος) και ταυτόχρονα να παρέχει όλα τα εχέγγυα, ώστε μια γυναίκα που φοβάται τις επιπλοκές στους επόμενους μήνες να στηριχθεί επαρκώς και να το κάνει.

Το πραγματικά δύσκολο ερώτημα: νόμιμη η άμβλωση σε οποιοδήποτε μήνα εγκυμοσύνης; Ναι. Το λέω με απίστευτη δυσκολία, με τεράστια συναισθηματική φόρτιση, με κόμπο στο λαιμό! Και θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ένας άνθρωπος, για να φτάσει σε μια τέτοια απόφαση, πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα να επωμιστεί ένα τεράστιο συναισθηματικό κόστος και πιθανώς κόστος υγείας. Επίσης το λέω με την ελπίδα ότι αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες και με λίγο καλύτερη ενημέρωση πάνω στο θέμα θα γίνουν ακόμη πιο λίγες. Στην τελική αν κάποια γυναίκα βρίσκεται ήδη στον 8ο μήνα, ας της δώσουμε ό,τι χρειάζεται (και το εννοώ αυτό) ώστε να αντέξει άλλον ένα, να γεννήσει το παιδί και να το δώσει στη φροντίδα του κράτους. Ας πάρει την απόφασή της ξέροντας ότι έχει επιλογή ουσιαστική!

Αφήνω λίγο την αναλυτική προσέγγιση και σε προσωπικό τόνο θέλω να πω ότι η γέννηση ενός παιδιού είναι από τα πιο καταπληκτικά πράγματα που μπορεί να ζήσει κανείς. Η ρημάδα η ζωή έχει δυσκολίες και η ελευθερία μας έχει ευθύνες. Και τη θέλουμε την ελευθερία μας. Εύχομαι κάθε ελεύθερη απόφασή μας να μπορεί να γίνεται υπό όρους καλών επιλογών και όχι εκβιαστικών λύσεων.

Θα ήθελα να φτάσουμε σε ένα επίπεδο κοινωνίας όπου κάθε εγκυμοσύνη να μην έχει την ανάγκη να θεωρηθεί τόσο ανεπιθύμητη ώστε να πρέπει να διακοπεί. Προσωπικά δε μπορώ να αντέξω την ιδέα της αφαίρεσης ενός εμβρύου πχ 7-8 μηνών και της βίαιης διακοπής της όποιας ζωής του. Στους 7-8 μήνες άλλα παιδιά γεννιούνται και ζουν κανονικά. Θα προτιμούσα να προσφέρω ένα παλάτι στην όποια γυναίκα επιλέξει να γεννήσει ένα μωρό και θα της έδινα και ένα γερό επίδομα για ένα χρόνο μετά και όποια άλλη στήριξη χρειάζεται, ως στήριξη που έφερε έναν άνθρωπο σε αυτή την κοινωνία κι ας τον παραχωρούσε στη δημόσια φροντίδα την ημέρα που αυτός γεννήθηκε. Αλλά δε θα μπορούσα και να την υποχρεώσω να το κάνει.

ΥΓ1: Μερικά επιπλέον ζητήματα που μπαίνουν στη συζήτηση είναι ο ρόλος του άντρα-πατέρα. Έχει λόγο σε όλο αυτό; Ναι, αλλά όχι τον τελικό. Είπαμε habeas corpus. Δε μπορεί να υποχρεώσει ούτε τη γέννα ούτε και την άμβλωση. Σε κάθε περίπτωση έχει επιλογή και η αρχική του πράξη ήταν πάντοτε με επίγνωση της ευθύνης.

ΥΓ2: Ηθική συνείδηση γιατρού. Μπορεί να αρνηθεί ένας γιατρός να κάνει μια άμβλωση; Ναι. Στα όρια μετά τους 3 μήνες θα πρέπει να μπορεί. Δεν υπάρχει κάποιο ιδανικό όριο. Το όριο θα πρέπει να μπει κάπου όπου να είναι πρακτικά εφαρμόσιμο.

Μερικές -ολίγον τι τυχαίες- σκέψεις σχετικά με το μέγα σκάνδαλο των ντελιβεράδων του e-food, που συγκλόνισε τα σόσιαλ μήντιά μας, που η εταιρεία αρχικά τους πρότεινε να αλλάξουν σχέση εργασίας, μην ανανεώνοντας της σύμβασή τους και προτείνοντάς τους να συνεχίσουν τη συνεργασία με αυτήν, αν το επιθυμούν, ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Σχετικά με το #cancelefood δηλαδή.

Καταρχάς εδώ φαίνεται να συγκρούεται το αίσθημά μας ανάμεσα στο ηθικό και το νόμιμο. Παρόλο που η εταιρεία τελικά υπαναχώρησε, δεν κατάλαβα αν πράγματι η πρότασή της προς τους εργαζομένους ήταν παράνομη. Αν ήταν με βάση τη νομοθεσία τότε τα πράγματα είναι απλά. Αν δεν ήταν τότε ας εξετάσουμε αν η πρόταση ήταν μη ηθική. Θα εκπλαγώ όμως μια τέτοια εταιρεία με τέτοιο μέγεθος να μην ξέρει την κείμενη νομοθεσία. Η υπαναχώρησή της θα ήταν μάλλον επικοινωνιακή διαχείριση.

Ένας παραδοσιακός ντελιβεράς δούλευε σε ένα συνοικιακό μαγαζί, σπανίως με επίσημη σχέση εργασίας, μαύρα κι ανασφάλιστα δηλαδή, συχνά με δικό του μηχανάκι που το συντηρούσε με δικά του έξοδα. Στην εν λόγω εταιρεία αυτό δεν ισχύει πια, ήταν ένας κανονικός υπάλληλος.

Η εταιρεία έκανε τη συγκεκριμένη πρόταση σε 100 από τους 3000 περίπου υπαλλήλους που έχει σε αυτή τη θέση. Σε αυτούς που θεώρησε ότι δεν έχουν την επιθυμητή αποτελεσματικότητα. Η μέτρηση της αποτελεσματικότητας δεν είναι καταρχήν κακό πράμα. Δε βρίσκω τόσο ηθικό να τσουβαλιάζονται όλοι οι υπάλληλοι ανεξάρτητα από την αποτελεσματικότητά τους. Δεν είναι δίκαιο για τους ικανότερους και αποτελεσματικότερους.

Έστω ότι ένας ντελιβεράς κάνει (θα βάλω ακραία νούμερα για να δούμε μερικές τάξεις μεγέθους) 1 παραγγελία ανά 30 λεπτά (προφανώς δεν είναι όλες οι μέρες και ώρες ίδιες, θα υπάρχουν μέρες και ώρες αιχμής αλλά και μέρες και ώρες βαρεμάρας). Άρα 16 παραγγελίες στο 8ωρο (αν μιλάμε για ένα νορμάλ 8ωρο, που στο e-food πιστεύω θα το σέβονται γιατί είναι μεγάλη εταιρεία. Έστω ότι παίρνει (κι ελπίζω κι εσύ που διαβάζεις αλλά και όλοι όσοι κόπτονται για τα δικαιώματά του) 1.00€ φιλοδώρημα ανά παραγγελία (είπαμε τάξη μεγέθους προσπαθώ να προσδιορίσω). Άρα έχουμε φιλοδωρήματα 16€ την ημέρα. Σε μια νορμάλ εργασιακή σχέση πενθήμερης εργασίας έχουμε 80€ την εβδομάδα, επομένως 320€ το μήνα. Αν παίρνει και το βασικό μισθό, που σε μια τυπική εργασιακή σχέση με μια εταιρεία (και όχι με το μαγαζάκι της γειτονιάς θα τα παίρνει) δηλαδή 650€ το μήνα φτάνει κοντά στα 1000€ το μήνα.

Αυτά δεν είναι ένας κακός μισθός για μια θέση εργασίας που δεν απαιτεί κάποια εξειδίκευση, πτυχίο, γνώση ή έστω προϋπηρεσία. Δε λέω ότι είναι πολλά, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι υπάρχουν κίνδυνοι στο δρόμο και συχνά κακές καιρικές συνθήκες, αλλά σε μια σε περίοδο παρατεταμένης ύφεσης είναι πολύ σημαντικά. Με στενοχωρεί, για να είμαι ειλικρινής, όταν βλέπω ανθρώπους μεγάλης ηλικίας να κάνουν αυτή τη δουλειά. Ίσως γιατί κάνω διάφορες υποθέσεις στο μυαλό μου για την υπόλοιπη κατάσταση της ζωής τους, που δεν ξέρω αν ισχύουν ή όχι.

Γιατί κάνω τις παραπάνω σκέψεις. Ε, γιατί ένας ντελιβεράς με την “επέλαση” εταιρειών όπως η e-food δεν πιστεύω ότι την έχει πιο άσχημα από ό,τι πριν. Μάλλον την έχει αισθητά καλύτερα με επίσημες σχέσεις εργασίας και σταθερό εισόδημα!

Αλλά και το κατάστημα εστίασης πιστεύω από το efood ωφελείται ιδιαίτερα. Διαφημίζεται εκεί που δε θα μπορούσε να το κάνει διαφορετικά και αυξάνει την εμβέλειά του. Ταυτόχρονα δεν έχει ανάγκη να συντηρεί επιπλέον υπαλλήλους το ίδιο ή να τους συντηρεί σε ένα ενδιάμεσο καθεστώς για να το συμφέρει. Έχω την εντύπωση ότι όλοι τελικά ωφελούνται Δε μιλάμε καν για μια λουδδιτική περίπτωση όπου κάποια ομάδα ανθρώπων χάνουν τη δουλειά τους καθώς η τεχνολογία τους καθιστά παρωχημένους.

Έπειτα στο δημόσιο διάλογο που γίνεται η θέση του επιχειρηματία είναι πάντα αντιδημοφιλής. Όλοι θεωρούν ότι ο επιχειρηματίας βγάζει εύκολα και πολλά λεφτά, τα φυλάει σε σεντούκια και δεν τα μοιράζεται με τους ανθρακωρύχους που σκάβουν από κάτω. Όμως ο επιχειρηματίας παίρνει όλο το ρίσκο της επιτυχίας της επιχείρησης και είναι αυτός που απαιτείται να έχει το ιδιαίτερο προσωπικό κίνητρο που θα κινήσει την επιχείρηση και θα την κάνει να αναπτυχθεί. Αυτό δε μπορεί να το υποτιμούμε. Πρόκειται για κλασσικό ελληνικό μύθο.

Άκουσα απόψεις για σωστό και δίκαιο μισθό αλλά στις συζητήσεις που συμμετείχα δεν άκουσα πόσος είναι αυτός. Μόνο γενικότητες κι ευχολόγια. Κάποιος είπε το 25% των κερδών να μοιράζεται ως μετοχές στους υπαλλήλους. Καλά αυτό συχνά γίνεται σε ένα βαθμό (όχι 25% βέβαια) αλλά αυτό το περίσσευμα πηγαίνει σε αυτούς που επηρέασαν πιο επιδραστικά την επιτυχία της επιχείρησης. Και φυσικά δεν είναι κάθε επιχείρηση εισηγμένη για να δίνει μετοχές δεξιά κι αριστερά. Και φυσικά για ρωτήστε τι θα κάνουν οι μέτοχοι αν η επιχείρηση αρχίσει να σκορπά μετοχές έτσι ή πού θα πάει η τιμή της μετοχής που χαρίστηκε την επόμενη ημέρα.

Κάποιοι μίλησαν για δεσπόζουσα θέση του e-food. Αλλά εδώ αυτός ο όρος δεν ισχύει. Μπορεί η εταιρεία αυτή να είναι ηγέτης στο χώρο αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει μέγεθος ούτε και πρακτικές που να καταπνίγουν τον ανταγωνισμό ή να εκβιάζουν την αγορά. Υπάρχουν πολλές ανταγωνιστικές εταιρείες και εφαρμογές και τα καταστήματα που συνεργάζονται μαζί της δεν έχουν σχέση αποκλειστικότητας.

Στην πραγματικότητα ο κόσμος θέλει αυτό που του δίνει λύση καλή και προσιτή. Και το e-food ήταν πρωτοπόρος την Ελλάδα ακριβώς σε αυτό. Ακούστηκε ότι είναι απλά ένα app. Στην πραγματικότητα είναι μια μεγάλη τεχνολογική πλατφόρμα που λύνει σε πραγματικό χρόνο μεγάλα προβλήματα εφοδιαστικής αλυσίδας και διαχείρισης στόλου. (Δεν είναι η καλύτερη, το Wolt το κάνει πολύ καλύτερα, αλλά το κάνει καλά.)

Αν το e-food επηρεαστεί από την όλη κατακραυγή έχει μικρή σημασία, γιατί η εξέλιξή του τελικά εξαρτάται κυρίως από ένα πράγμα: παρέχει μια υπηρεσία που οι άλλοι άνθρωποι θέλουν να αγοράσουν; Ναι ή όχι; Εκεί κρίνεται το παιχνίδι. Κι εντωμεταξύ ο μόνος που μπορεί να εξασφαλίσει τον εργαζόμενο είναι μια τίμια νομοθεσία.

Πάγια θέση μου είναι ότι τα άκρα πρέπει να εξωθούνται όσο το δυνατόν περισσότερο εκεί: στα άκρα. Να φωτίζονται, να αναδεικνύονται, να συμπιέζονται και να δίνουν χώρο στο κέντρο. Γιατί στο κέντρο βρίσκονται οι δημιουργικές, οι προοδευτικές δυνάμεις. Γιατί στα άκρα βρίσκονται οι διχαστικές δυνάμεις. Όσο καλλιεργούμε τα άκρα, τόσο θα τα βρίσκουμε μπροστά μας στο μέλλον.

Οι πραγματικά ακραίοι είναι λίγοι. Ας είναι ακραίοι και ας μείνουν τέτοιοι. Οι ακόλουθοί τους όμως μπορούν να είναι λίγοι. Χαϊδεύοντας αυτιά και δίνοντάς τους χώρο και εξουσία αυξάνουμε τους ακόλουθούς τους και τις εξαρτήσεις μας από αυτούς. Αυτά είναι βαρίδια που θα τα κουβαλάμε.

Αυτό κάναμε στο παρελθόν και τώρα πληρώνουμε γραμμάτια σε καρατζαφυρυπουργούς, σε αντιεμβολιαστές, σε μακεδονομάχους, όπως παλιότερα σε αντιευρωπαϊστές, σε αγανακτισμένους, σε συλλαλητήρια για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες.

Δε λέω ότι αναγκαστικά όλοι αυτοί είναι ίδιοι ή ανήκουν στον ίδιο χώρο. Ίσα ίσα μπορεί να ανήκουν σε αντιδιαμετρικά άκρα. Αλλά άκρα. Όμως λειτουργούν με παρόμοια προβληματικό τρόπο. Και δεν ωφελεί η πλάνη της σύνθεσης που θα τους συμπεριλάβει. Θα ωφελούσε πολύ περισσότερο η μεγιστοποίηση της σύνθεσης προς την άλλη κατεύθυνση, προς το κέντρο.

Αλλά ο καιροσκοπισμός δεν αφήνει περιθώρια. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι τελευταίες εκλογές: Τσίπρας να συνεργάζεται με ΑΝΕΛ και Μητσοτάκης να αλιεύει από όλο και δεξιότερα. Και οι δύο από καθαρό καιροσκοπισμό! Ενώ θα μπορούσαν να έχουν πολύ ευρύτερες συναινέσεις στο κέντρο. Ο καιροσκοπισμός όμως υποθηκεύει το μέλλον. Τα γραμμάτια πληρώνονται και με τόκο.

—

Σήμερα έφυγε και ο Μίκης Θεοδωράκης. Ένας από τους λόγους που θα τον θυμάμαι είναι ότι εκτός από σέρπικους και ήλιους νοητούς έγραψε και τέτοιες κομματάρες:

Πουλάει το site του OAED sexonline; Είναι στον ΟΤΕ ληστές; Ήταν ο George Bush Jr a miserable failure; Θέλω να πω όχι και στα τρία αν και το τελευταίο σε βάζει σε σκέψεις. Και τα τρία παραπάνω πάντως έχουν ένα κοινό: είναι περιπτώσεις θυμάτων του φαινομένου που λέγεται Google bombing.

Το φαινόμενο ήρθε στην επιφάνεια πρόσφατα στην Ελλάδα όταν παρατηρήθηκε πως το site του ΟΑΕΔ εμφανίζεται στα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης της Google, και μάλιστα πρώτο, στο λήμμα “sexonline”. Είναι αλήθεια, αυτό πράγματι συνέβη και συμβαίνει ακόμη και τώρα.

Ζούμε και σε περίεργες εποχές, ο δημόσιος βίος είναι στο μικροσκόπιο, την εκάστοτε κυβέρνηση την περιμένουν όλοι στη γωνία, οπότε δεν άργησαν να ακουστούν οι φωνές: χάκεψαν τον ΟΑΕΔ κλπ. Άλλωστε το ελληνικό δημόσιο έχει δώσει τους λόγους για να το κατηγορεί ο καθένας με κάθε αφορμή. Όχι όμως εδώ!

Καταρχάς το “χάκεμα” αυτό δεν είναι παρά μια σελίδα αποτελεσμάτων αναζήτησης του site του ΟΑΕΔ, αυτή εδώ: https://oaed.gr/search/?q=%F0%9F%AA%80%E2%9D%A4%EF%B8%8F%EF%B8%8Fwww.weke.xyz%F0%9F%AA%80%E2%9D%A4%EF%B8%8F%EF%B8%8FHomosexuell+Sex+Online+Ketterschwang.+DATING+SITE+Homosexuell+Sex+Online+Ketterschwang,+Dating+Online+Homosexuell+Sex+Online+Ketterschwang. Ναι, μέσα στα κορακίστικα αυτά θα αναγνωρίσετε και τις επίμαχες λέξεις sex online.

Το γεγονός ότι αυτή η σελίδα είναι σελίδα αποτελεσμάτων αναζήτησης σημαίνει ότι στη διεύθυνση αυτή μπορεί να εμφανιστεί οτιδήποτε πληκτρολογήσει ένας οποιοσδήποτε χρήστης στο αντίστοιχο πεδίο αναζήτησης. Μπορώ να πληκτρολογήσω δηλαδή “Ο Τάκης είναι γαμάτος” και η αναζήτηση, μην ξέροντας τι αναζητώ, θα το ψάξει: https://oaed.gr/search?q=%CE%9F+%CE%A4%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82+%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9+%CE%B3%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82.

Άντε να έκανε κάποιο στοιχειώδες φιλτράρισμα για λόγους ασφάλειας, αλλά δε θα κάτσει να φιλτράρει τη βλακεία του καθενός. Αλλά δεν πρόκειται για κάποιο χάκεμα! Εκπλήσσει βέβαια το γεγονός ότι αυτή η διεύθυνση εμφανίζεται στα αποτελέσματα της αναζήτησης στη Google. Αυτό το παραδέχομαι!

Καταρχάς για έναν ιστότοπο αυτό είναι κατά βάση καλό, αν και θα το προτιμούσα να συμβαίνει σε αναζητήσεις που πράγματι επιστρέφουν κάποια υπαρκτά αποτελέσματα. Αυτή δεν είναι μία τέτοια. Μια τέτοια σελίδα θα μπορούσε να επιστρέφει (έστω και υπογείως) ένα μήνυμα λάθους 404, που δείχνει ότι δεν υπάρχει περιεχόμενο. Αλλά το θεωρώ πταίσμα αυτό από τεχνική άποψη.

Κατά δεύτερον, για να συμβεί αυτό πρέπει να έχει συμβεί κάτι έξω και μακριά από τον ιστότοπο και χωρίς τη γνώση των διαχειριστών του. Αυτό που πρέπει να έχει συμβεί λέγεται Google bombing και είναι μια τεχνική όπου άλλοι ιστότοποι αναφέρονται μαζικά (εξού και bombing) σε έναν άλλο ιστότοπο, σαν αυτό του ΟΑΕΔ, με συνδέσμους πάνω στους οποίους έχουν τοποθετήσει κάποιες συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά, όπως εδώ το sexonline. Η Google δίνει πολύ μεγάλη σημασία σε αυτούς τους σύνδεσμους καθώς το τι πιστεύουν  οι άλλοι για εσένα στο διαδίκτυο και υπό το πρίσμα των αποτελεσμάτων στις μηχανές αναζήτησης έχει μεγάλη αξία. Αυτό είναι κάτι που γενικά δουλεύει καλά αν και έχει εξαιρέσεις όπως εδώ. Φυσικά για να πειστεί η Google ότι η λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιούν οι άλλοι για σένα έχουν πράγματι αξία αυτοί οι άλλοι ιστότοποι πρέπει να είναι καμπόσοι και σχετικά αξιόπιστοι.

Όμως αυτό συμβαίνει και έχει ξανασυμβεί! Πολύ γνωστή έγινε το 2004 η περίπτωση του George Bush Jr, όταν εμφανιζόταν πρώτος στην αναζήτηση για miserable failure. Γνωστή επίσης έγινε στην Ελλάδα η περίπτωση του ΟΤΕ το 2008 όταν εμφανίστηκε πρώτος στην αναζήτηση για ληστές” (κρίμα που δεν έχω κρατήσει screenshots από εκείνη την εποχή). Αυτό πρέπει να έγινε τώρα εδώ και με τον ΟΑΕΔ.

Πρέπει να προσθέσουμε ότι αυτό δεν είναι κάτι εξαιρετικά απλό να γίνει. Όσοι ασχολούνται με search engine optimisation θα το θεωρούσαν δύσκολο και μάλιστα σε ένα λήμμα που περιλαμβάνει τη λέξη sex που, κακά τα ψέμματα, είναι πολύ δημοφιλής στο διαδίκτυο. Ίσως εδώ βοήθησε το γεγονός ότι το λήμμα ήταν μια λέξη, δηλαδή sexonline και όχι δύο, δηλαδή sex online. Επιπλέον η Google αυτά τα αναγνωρίζει μάλλον γρήγορα και τα διορθώνει, ενώ οι ιστότοποι που πλήττονται έχουν κάποια εργαλεία να αναφέρουν αυτούς τους συνδέσμους προς τους ίδιους ως μη επιθυμητούς (disavow).

Πάντως κανείς δεν χάκεψε το site του ΟΑΕΔ ούτε κατά διάνοια.

Θεματάκι έγινε σήμερις 24/05/2021 στο ελληνικό ίντερνετς, έπειτα από άρθρο της Εφσυν, το οποίο ισχυρίζεται ότι το gov.gr είναι τρύπιο. Το άρθρο βασίζεται σε σχετική ανακοίνωση της Ένωσης Πληροφορικών Ελλάδας στις 18/05/2021, όπου υπάρχει ο ισχυρισμός για κενό ασφαλείας.

Να πούμε καταρχάς ότι κανένα πληροφοριακό σύστημα στον κόσμο δεν είναι τέλειο και μάλιστα εξαρχής και ότι στον κόσμο της πληροφορικής υπάρχει αυτό που ονομάζεται “υπεύθυνη γνωστοποίηση” κενών ασφαλείας (responsible diclosure), μια τακτική δηλαδή που λέει πως, όταν κάποιος ανακαλύψει ένα κενό ασφαλείας σε ένα σύστημα, πρώτα ενημερώνει τους δημιουργούς του συστήματος, ώστε να διορθώσουν το κενό, και μετά από λίγο καιρό ανακοινώνει το εύρημά του. Διαφορετικά είναι σα να αποκαλύπτει την κερκόπορτα σε όποιον κάποιον κακόβουλο ενδιαφέρεται.

Είναι μια τακτική τίμια και χρήσιμη για όλους και συχνά επικερδής για ειδικούς στην ασφάλεια, οι οποίοι αμείβονται από μεγάλες εταιρείες όταν ανακαλύψουν ένα κενό ασφαλείας στα συστήματά τους. Αλλά η αμοιβή δεν είναι η προϋπόθεση, συχνά αρκεί και η αίγλη που κερδίζει κανείς από το ίδιο το επίτευγμα, κάτι που μπορεί να είναι και μέρος του επαγγελματικού του ιστορικού (portfolio).

Η Ένωση Ελλήνων Πληροφορικών φαίνεται να εφαρμόζει στην εν λόγω περίπτωση την τακτική αυτή αλλά κάπως ανορθόδοξα. Ανακοινώνει δηλαδή δημόσια ότι ενημέρωσε για το εύρημά της το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης την ίδια ημέρα που ενημέρωσε και το υπουργείο για αυτό. Εκτός κι αν οι ημερομηνίες στην ανακοίνωση στην ιστοσελίδα της και στην επιστολή προς το υπουργείο είναι λάθος (φαίνεται η ίδια ημερομηνία, 18/05/2021).

** Update: εκ των υστέρων ενημερώθηκα ότι η ημερομηνία της ανάρτησης της Ένωσης Πληροφορικών Ελλάδος ήταν καταγεγραμμένη λάθος, θεωρώ καλοπροαίρετα πως πράγματι έγινε έτσι και ότι η πραγματική ημερομηνία ήταν 21/05/2021. 

Επίσης, δηλώνει ότι δίνει 72 ώρες διορία προτού προβεί σε δημοσιοποίηση του ευρήματος και μάλιστα “βάσει του πλαισίου GDPR (άρθρο 33), καθώς και του Κώδικα Δεοντολογίας των Πληροφορικών σχετικά με το Δημόσιο Συμφέρον και την Υποχρέωση Γνωστοποίησης, είμαστε υποχρεωμένοι να δημοσιοποιήσουμε το εν λόγω κενό ασφαλείας σε 72 ώρες από τη στιγμή αποστολής της παρούσας επιστολής προς εσάς“.

Βέβαια ούτε ο GDPR ούτε ο κώδικας δεοντολογίας της ορίζει 72 ώρες ως ενδεδειγμένη διορία για μια υπεύθυνη γνωστοποίηση κενού ασφαλείας. Ο κώδικας δεοντολογίας της δεν αναφέρεται σε κάποιο σχετικό χρονικό διάστημα καθόλου, ενώ ο GDPR αναφέρει τις 72 ώρες ως το χρονικό διάστημα στο οποίο ένας οργανισμός που έχει υποστεί παραβίαση θα πρέπει να ενημερώσει την αρμόδια αρχή σχετικά με την παραβίαση αυτή.

Θα ισχυριζόμουν ότι οι 72 ώρες είναι πολύ λίγες για να προλάβει ένας οργανισμός να αντιδράσει και να διορθώσει ένα κενό ασφαλείας. Αν δίνεις σε κάποιον τόσο λίγο χρόνο, τότε μάλλον προσπαθείς να τον εκθέσεις και όχι να τον βοηθήσεις να χειριστεί το πρόβλημα. Πόσο μάλλον όταν η ανακοίνωση αυτή έχει γίνει εξαρχής την ίδια χρονική στιγμή δημόσια (αλλά αυτό έστω ότι είναι ίσως λάθος ένδειξη στην ημερομηνία της ανακοίνωσης στην ιστοσελίδα της Ένωσης Πληροφορικών). Τα εύσημα για την εύρεση του προβλήματος ούτως ή άλλως θα τα πάρεις ανακοινώνοντάς το στην ώρα του.

Αλλά είναι  πράγματι τρύπιο το gov.gr; Η περιγραφή του κενού ασφαλείας από την Ένωση Πληροφορικών Ελλάδος μοιάζει πλήρης. Περιγράφει μια συνθήκη που πράγματι υπάρχει. Λέει δηλαδή ότι, αν μπεις στο https://dilosi.services.gov.gr/show/q/validate και δώσεις έναν έγκυρο κωδικό επαλήθευσης εγγράφου, το οποίο να έχει εκδοθεί από το gov.gr στο όνομα κάποιου πολίτη, θα αποκτήσεις πρόσβαση στο έγγραφο αυτό και μαζί στα όποια προσωπικά δεδομένα του χρήστη που το εξέδωσε βρίσκονται μέσα σε αυτό. Αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη και αν δεν έχεις κάνει πρώτα είσοδο (login) στο gov.gr. Επαναλαμβάνω: αυτό συμβαίνει και μπορώ να το επιβεβαιώσω τόσο εγώ όσο και οποιοσδήποτε άλλος χρήστης του gov.gr ακολουθήσει τα παραπάνω βήματα. Και μάλλον προκύπτει από τις ίδιες προδιαγραφές του συστήματος, είναι σχεδιασμένο (by design) δηλαδή να συμβαίνει έτσι.

Είναι αυτό κενό ασφαλείας; Και ναι και όχι. Δεν έχει συμβεί από λάθος ή αμέλεια του συστήματος, αλλά, κατά τη γνώμη μου, αφήνει χώρο για διαρροή προσωπικών δεδομένων χρήστη είτε με πολύ-πολύ μικρό ποσοστό πιθανότητας επιτυχίας για κάποιον κακόβουλο, είτε κάνοντας εύκολη την αμέλεια του ίδιου του χρήστη, μιας και δεν απαιτείται να έχει αυτός ενεργή σύνδεση (login/session) για την πρόσβαση του αρχείου.

Αυτό το τελευταίο δεν είναι η καλύτερη δυνατή πρακτική στην αντιμετώπιση των χρηστών. Πάντοτε δηλαδή στο σχεδιασμό συστημάτων γνωρίζουμε ότι ο τελικός χρήστης είναι ο πιο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα της ασφάλειας και προσπαθούμε να τον προστατεύσουμε από εύκολες αμελείς κινήσεις που θα κάνει και θα θέσουν σε κίνδυνο το σύστημα και τα δεδομένα του. Στο κάτω-κάτω της γραφής θεωρούμε ότι δεν είναι -και δε χρειάζεται να είναι- κανένας ειδήμων των τεχνολογιών του διαδικτύου!

Επιπλέον, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι πράγματι ο κωδικός αυτός είναι πολύ-πολύ δύσκολο να γίνει γνωστός από το πουθενά, κάτι αληθές στη βασική του αρχή, ο χρήστης δεν έχει κάποιον απλό τρόπο να τον αποσύρει από το διαδίκτυο προστατεύοντας τα προσωπικά του δεδομένα, κι αυτό είναι μια ακόμη μεγαλύτερη σχεδιαστική έλλειψη. Αν πράγματι μάθει ποτέ ο χρήστης ότι ο κωδικός αυτός έχει παραβιαστεί!

Υποστηρίζει επίσης η Ένωση Πληροφορικών Ελλάδος  -και τους πιστεύω σε αυτό- ότι κάνοντας κάποιος μια έξυπνη αναζήτηση στη Google θα βρει τέτοιους κωδικούς χρηστών, οι οποίοι, δεν αμφιβάλλω ότι κάπου κάπως μοιράστηκαν κάποιο σύνδεσμο ή κάποιο κωδικό σε κάποιο email ή σε κάποιο forum, ζητώντας βοήθεια ή συζητώντας με άλλους χρήστες ανυποψίαστοι (η εύκολη αμέλεια που λέγαμε).

Το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης (σήμερα ήδη 24/05/2021) απαντά σε αμυντικό ύφος ότι δεν τίθεται θέμα κενού ασφαλείας και ότι τα url παράγονται αυτόματα από καλούς αλγορίθμους κλπ κλπ (απολύτως σωστό αυτό το τελευταίο). Αλλά δεν απαντά στο θέμα πρόσβασης των αρχείων από χρήστες που δεν έχουν κάνει είσοδο προηγουμένως στο σύστημα και απλώς γνωρίζουν τον κωδικό επαλήθευσης του εγγράφου. Και κανείς, ούτε φυσικά το υπουργείο, δεν αναφέρει τι θα κάνει ο χρήστης σε περίπτωση που ένας τέτοιος κωδικός γίνει τελικά γνωστός.

Θα προτιμούσα το υπουργείο να αναγνωρίσει την κατάσταση (ας την πω “κατάσταση” και όχι κενό) και να προχωρήσει σε ένα πιο βελτιωμένο σχεδιασμό. Πιο τίμιο και πιο γενναίο. Αφήνω ένα περιθώριο λάθους για την περίπτωση όπου η παραπάνω σχεδιαστική απόφαση έχει ληφθεί για να εξυπηρετήσει κάποια άλλη λειτουργία. Που, βέβαια, και έτσι να είναι, αυτή η όποια άλλη λειτουργία καλό θα ήταν να ανασχεδιαστεί αναλόγως, ώστε να μη χρειάζεται κάτι τέτοιο.

Κλείνοντας, παρατήρησα και κάτι άλλο στο ίδιο σύστημα. Αν μπει κανείς στη θυρίδα του στο gov.gr, κάνοντας είσοδο με τον κωδικό και συνθηματικό του (username και password) και έπειτα μεταβεί σε ένα από τα έγγραφά του και πάρει επί τόπου με αντιγραφή (copy) το σύνδεσμο από τη “Λήψη αρχείου”, τότε μπορεί να κάνει επικόλληση (paste) το σύνδεσμο αυτό σε οποιοδήποτε άλλο browser από οποιοδήποτε άλλο δίκτυο θέλει (το δοκίμασα με VPN) και να κατεβάσει το έγγραφό του. Βέβαια, φαίνεται ότι το έγγραφο θα κατέβει μόνο την πρώτη φορά, καθώς κάτι συμβαίνει στο παρασκήνιο και ο σύνδεσμος σταματάει έπειτα να λειτουργεί ακόμη και από τον πλοηγό του χρήστη από όπου αυτός έχει κάνει αρχικά είσοδο στο σύστημα.

Δεν το θεωρώ μείζον ούτε αυτό και το κατηγοριοποιώ στο ίδιο πνεύμα κριτικής που έκανα προηγουμένως. Ίσως, δε, οι προγραμματιστές του gov.gr να κάνουν ήδη διορθώσεις στο σύστημα και αυτή η τελευταία παρατήρηση να είναι αποτέλεσμα ενδιάμεσων αλλαγών.

Δε μπορώ να μην πω φυσικά, πέρα από την όποια κριτική και πέρα από την όποια ιδεολογική διαφοροποίηση έχω με αυτή την κυβέρνηση, ότι αυτό το gov.gr πρέπει να είναι από τα καλύτερα πράγματα που έχουν συμβεί στη χώρα τα τελευταία 30 χρόνια.

Ο αγαπητότατος και γλυκομίλητος, συγγραφέας του άρθρου “Φτύστε τους”, πρώην μητροπολίτης Καλαβρύτων, του οποίου την ελευθερία του λόγου έχουμε υπερασπιστεί στο παρελθόν, να τα λέμε κι αυτά, Αμβρόσιος ενοχλήθηκε που ο καθηγητής γενετικής Μανώλης Δερμιτζάκης δήλωσε ότι πρώτα πρέπει να σταματήσει η θεία κοινωνία κι έπειτα να κλείσουν επιχειρήσεις, αναφερόμενος στα μέτρα κατά του κορονοϊού. Και αντέδρασε με ένα άρθρο που νομίζω ότι αξίζει να σχολιαστεί σχεδόν γραμμή προς γραμμή, γιατί είναι ενδεικτικό της ανατολίτικης κουλτούρας του, που εναντιώνεται στην ορθολογιστική σκέψη, την επιστήμη, αλλά και τη φιλελεύθερη κοσμική πολιτεία.

Επισημαίνω ότι ο Δερμιτζάκης πρότεινε πως μέσα στις προτεραιότητές μας πρέπει να είναι και η παύση της θείας κοινωνίας, ως πιθανής εστίας μετάδοσης. Το αντιπαρέβαλε αυτό με το κλείσιμο των επιχειρήσεων εννοώντας (δική μου ερμηνεία αυτή) ότι, ναι, να κλείσουμε και επιχειρήσεις, αλλά θα πρέπει να προέχει η οικονομία της θρησκείας. Ίσως και να εννοούσε ότι και η θρησκεία είναι μια επιχείρηση (πάλι δική μου ερμηνεία, εγώ είμαι ο κακεντρεχής, μην τον κατηγορήσετε).

Μπορεί κανείς να του καταλογίσει ότι δεν κομίζει ταυτόχρονα στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι η θεία κοινωνία και γενικότερα ο εκκλησιασμός ήταν στην πράξη, δηλαδή μελετημένα και μετρημένα, δραστηριότητες που προκάλεσαν αύξηση κρουσμάτων, όπως πχ έκαναν κάποιοι γάμοι ή κάποια πάρτυ κλπ. Ποιος θα τολμούσε βέβαια να τα βάλει με την Εκκλησία και να κάνει τέτοιες έρευνες; Αλλά, ΟΚ, δεν έχουμε τέτοια στοιχεία. Φυσικά, θα πρέπει να είναι εντελώς ανενημέρωτος κανείς για να ισχυριστεί ότι η θεία κοινωνία (χρήση κοινού σκεύους για όλους) και ο εκκλησιασμός (κλειστός χώρος με κίνδυνο συνωστισμού) δεν είναι και αυτά δραστηριότητες που χρήζουν ρύθμισης από την πολιτεία στην πρόληψη του κορονοϊού.

Θα μπορούσε, λοιπόν, ο Αμβρόσιος να είχε απαντήσει κάπως έτσι. Δεν είναι εκεί το πρόβλημά μου, γιατί φαίνεται πως δεν είναι εκεί το πρόβλημα ούτε του ίδιου του Αμβρόσιου. Προτίμησε να απαντήσει με ένα πλήθος δογματικών και αντιεπιστημονικών κραυγών, που συχνά γίνονται προσβολές και στοχεύουν τάχα μου στο διαχωρισμό των πεδίων δράσης του καθενός (θρησκευτικού ηγέτη vs επιστήμονα). Αυτός ο διαχωρισμός είναι που ο Αμβρόσιος αδυνατεί να καταλάβει. Ας δούμε τι είπε και προσθέτω ανάμεσα τα δικά μου σχόλια (με bold).

[Έναρξη απάντησης Αμβρόσιου]

ΑΠΑΝΤΑΜΕ ΣΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗ
ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
‘Ελλογιμώτατον Κύριον
κ. Μανώλην Δερμιτζάκην
Καθηγητήν Γενετικής
του Πανεπιστημίου Γενεύης

Ελλογιμώτατε κ. Καθηγητά,

Πολλήν αγανάκτησιν ησθάνθην εις τήν ψυχήν μου καθώς ανέγνωσα τις Δηλώσεις στον ΣΚΑΪ TV, τις αναφερόμενες στην μετάδοση της Θείας Κοινωνίας. Αποτολμήσατε και είπατε τα εξής φοβερά λόγια:

«Προτού σταματήσουν οι οικονομικές δραστηριότητες και κλείσουν επιχειρήσεις θα πρέπει να σταματήσει η θεία κοινωνία».

Σας ερωτώ, λοιπόν:

Με ποιό δικαίωμα αποφαίνεσθε επί θεμάτων, τα οποία εκφεύγουν της επιστημονικής αρμοδιότητός Σας;

– Γιατί οι τρόποι μετάδοσης ασθενειών είναι στην αρμοδιότητα του παπά και όχι του επιστήμονα! Αντίστοιχα ένας σουβλατζής θα μπορούσε να πει “από ψησταριές δεν ξέρεις, γιατί με βάζεις και φοράω μάσκα;”. Αντίστοιχα ένας καφετζής θα μπορούσε να πει “από καφέδες δεν ξέρεις, γιατί με αναγκάζεις να διατηρώ αραιά τα τραπέζια;”. Κλπ…

Έχετε μίαν ζωντανή σχέση με την Εκκλησία;
Εκκλησιάζεσθε ανελλειπώς κάθε Κυριακή;
Διαθέτετε πνευματικόν Πατέρα;
Εξομολογείσθε κατά καιρούς;
Μεταλαμβάνετε συχνά των Αχράντων Μυστηρίων;
Μελετάτε την Καινή Διαθήκη;
Μελετάτε βιβλία πνευματικού περιεχομένου;
Προσεύχεσθε ανελλειπώς πρωΐ καί βράδυ;

– Γιατί αυτά είναι τα εφόδια που πρέπει να έχει κάποιος για να μπορεί να μιλήσει για ασθένειες και το πώς μεταδίδονται στον πληθυσμό. Γιατί η λύση των προβλημάτων μας είναι η συνεχής μελέτη των ίδιων βιβλίων. Μάλιστα “πνευματικών” (εννοεί που να φέρουν υποκειμενικές και όχι επιστημονικές αλήθειες). Γιατί η προσευχή σώζει, αυτή έχει αυξήσει το προσδόκιμο ζωής, έχει κάνει καλύτερη την ποιότητα ζωής μας κλπ κλπ κλπ.

ΑΣΦΑΛΩΣ, ΟΧΙ!

– ΟΧΙ!

Είμαι βέβαιος γι’ αυτό, χωρίς να Σας γνωρίζω! Επομένως, αν και Καθηγητής Πανεπιστημίου, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΣΘΕ ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΞ ΕΠΟΨΕΩΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ! Πρέπει να είσθε ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΣΧΕΤΟΣ με την Εκκλησία! Ίσως-ίσως και αυτό το «ΠΙΣΤΕΥΩ ΕΙΣ ΕΝΑ ΘΕΟΝ…» να μη το γνωρίζετε!

– Ναι, ας είναι άσχετος με την εκκλησία. Όχι, ας μην πιστεύει εις έναν θεό (ας μην πιστεύει και σε κανέναν εδώ που τα λέμε). Δεν έχουν αυτά κάτι να κάνουν με την επιστήμη του. Δεν έχουν να κάνουν κάτι με καμία φυσική επιστήμη, εδώ που τα λέμε. Το Πιστεύω πιστεύω πάντως ότι το γνωρίζει ο Δερμιτζάκης. Αλλά εντάξει τα ad hominem είναι από τα πιο εύκολα.

Και αυτά μεν ως προς την χριστιανική Σας ταυτότητα! Πρέπει όμως να είσθε ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΣΤΟΙΧΕΙΩΤΟΣ και από Κοινωνικής απόψεως!

– Αφήνω μια αμφιβολία γιατί ΜΠΟΡΕΙ και να σημαίνει κάτι αυτή η γενικότητα. Ίσως εννοεί ότι το θρησκεύεσθαι είναι μια κοινωνική δραστηριότητα (που πράγματι είναι). Βέβαια, θα ισχυριζόταν κανείς, ένας κοινωνικά εγγράμματος και “στοιχειωμένος” άνθρωπος θα ήθελε να επιδείξει και κοινωνική ευθύνη, μη θέτοντας τους συμπολίτες του και τον εαυτό του σε αχρείαστο κίνδυνο.

Σας ερωτώ: Ποιά σχέση έχουν οι Επιχειρήσεις με την Εκκλησία;

– Αχέμ, γκουχ-γκουχ, πνίγηκα, με συγχωρείτε… ΜΠΟΡΕΙ κανείς να ισχυριστεί (ΚΑΠΟΙΟΣ ΚΑΚΟΠΙΣΤΟΣ ΚΑΚΕΝΤΡΕΧΗΣ ΚΑΚΟΒΟΥΛΟΣ) ότι η Εκκλησία είναι μια ωραιότατη επιχείρηση-μπίζνα. Αλλά δε θα το κάνω εγώ αυτό. Θα πω ότι εδώ η σχέση είναι μάλλον η εξής: ο Δερμιτζάκης ισχυρίζεται ότι, στην προσπάθεια να μειώσουμε τα σημεία συνωστισμού, μάλλον μεγαλύτερη προτεραιότητα έχει να αποφύγουμε συναθροίσεις αχρείαστες, όπως αυτές σε μια εκκλησία, παρά αυτές στις επιχειρήσεις. Πολύ προχώ και κοσμικό αυτό, πολύ νεοφιλελέ, το προσπερνάμε.

Η ημέρα της Εκκλησίας, δηλ. η ημέρα του Θεού, είναι η ΚΥΡΙΑΚΗ!

– Η ημέρα του κόβιντ είναι ΚΑΘΕ ΗΜΕΡΑ!

Αλλά την ημέρα της Κυριακής τα καταστήματα, και άρα και οι επιχειρήσεις, είναι κλειστά! Τα δε εστιατόρια βέβαια δεν λειτουργούν από τις 7.00′ έως τις 10.00′ το πρωΐ, τήν ώρα δηλ που λειτουργούν οι Ναοί!

– Χρήσιμες και πρακτικές πληροφορίες αυτές.

ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

Φαίνεται, ότι ίσως είσθε ένας ΑΘΕΟΣ

– Το λέει λες και είναι κάτι κακό!

ή τουλάχιστον ένας ΑΣΧΕΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣ!

– Λες και είναι κάτι κακό κι αυτό!

Γιατί, λοιπόν, ασχολείσθε με την Εκκλησία;

– Αχέμ, γκουχ-γκουχ, γιατί εκεί θα μαζευτούν άνθρωποι, οι άνθρωποι κολλάνε κόβιντ, κλπ κλπ κλπ.

Όπως αυτός που σημειώνει αυτές τις γραμμές, ως Μητροπολίτης, ΔΕΝ ΘΑ ΗΔΥΝΑΤΟ να ασχοληθεί με θέματα της ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ,

– ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ, ΝΑΙ, πέτυχε και κάτι!

κατά τον ίδιον τρόπον και Υμείς, ο Καθηγητής της Γενετικής, και όχι της ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ, δεν επιτρέπεται να ασχολείσθε με θέματα θεολογικά! «Καθήστε, λοιπόν, στ’ αυγά Σας», ίνα κατά την λαϊκήν παροιμίαν εκφρασθώ!

– Σύγχυση πεδίων για άλλη μια φορά. Δεν ασχολείται με τη θεολογία ο Δερμιτζάκης, ασχολείται με το πού έχουμε εστίες συνωστισμού. Θεολογία θα ήταν να κάνει ισχυρισμούς για τη φύση της αγίας τριάδας, αν ο πατέρας και ο υιός είναι ισότιμοι και τέτοια φοβερά ερωτήματα. Που, παρεμπιπτόντως, ως άνθρωπος θα είχε κάθε δικαίωμα να κάνει, και ας κάνει και λάθος, αλλά όχι, η θρησκεία είναι άλλο πεδίο, είναι χωράφι, αμπέλι αλλουνού, αυτού που ξέρει το ένα και μοναδικό και σωστό δόγμα.

Και επειδή αυθορμήτως επικαλέσθηκα την λαϊκή μούσα, ας μου επιτραπεί να επικαλεσθώ και την σοφία των αρχαίων προγόνων μας και να είπω πρός Υμας: Κύριε Καθηγητά «μή πέρα των πεδίλων»!!!!!

– Καλά, η σοφία των αρχαίων προγόνων μας είναι που μας οδηγεί μέσα στην πανδημία.

Επικαλούμαι το παράδειγμα του αρχαίου ζωγράφου καλλιτέχνη και σοφού Απελλή, ο οποίος, αφού ετοίμασε ένα καλλιτέχνημα, ένα ζωγραφικό πίνακα, προσκάλεσε έναν επαγγελματία της αγοράς, που έκανε σανδάλια, δηλ. ένα υποδηματοποιό της εποχής εκείνης, προκειμένου να του εκφράσει τη γνώμη του, ΕΑΝ ΤΑ ΣΑΝΔΑΛΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΑ ή ΟΧΙ!

– Εξαιρετικό παράδειγμα. Ταμάμ για paper, και έτοιμο για poster σε ιατρικό συνέδριο. Βλέπω ήδη τα citations να πέφτουν βροχή.

Ο σανδαλοποιός, αφού εξέφρασε την γνώμη του για τα σανδάλια, άρχισε να εκφέρει γνώμην και για άλλα σημεία του ζωγραφικού πίνακος! Οπότε ο Απελλής του είπε την ιστορική εκείνη φράση: Σας παρακαλώ «“Άχρι πεδίλων και μέχρι σφυρών, ω βέλτιστε. Ου γαρ θέμις σοι πέραν τούτων χωρείν”, δηλαδή μέχρι τα σανδάλια και τις σφύρες, φίλε. Γιατί δεν σου επιτρέπεται να προχωρείς πέρα από αυτά.»!

– Τουτέστιν, επιστήμονα, μην επιστημονεύεις μέσα στην Εκκλησία, οι φυσικοί νόμοι εκεί δεν ισχύουν. Είμαστε και λίγο εξουσία, δε σου επιτρέπεται! Σύγχυση πεδίου πάλι, κπ κλπ κλπ…

Επισφραγίζοντας, λοιπόν, και ο ταλαίπωρος εγώ την προς Υμάς επιτιμητική αυτή αναφορά μου, επαναλαμβάνω τα λόγια του Απελλή: «Μη πέρα της Γενετικής, Θεολογικά ΑΓΡΑΜΜΑΤΕ Κύριε Καθηγητά!» Τα της Θείας Κοινωνίας κλπ. αφήστε τα εις ημάς.

– Σύγχυση πεδίων κι εδώ, μην τα ξαναλέμε.

Με εντιμότητα και τιμή
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
+ Ο πρώην ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ

[Τέλος απάντησης Αμβρόσιου)

Θα μου πείτε, τι τα θες όλα αυτά, μήπως δεν τα ξέρουμε, εκκλησία ληστεύει. Ε…

Η περίπτωση Πατέρα, του πολιτευτή από τα Τρίκαλα που “παρακάλεσε” προεκλογικά τον πρωθυπουργό να τον “σκεφτεί” όταν θα έρθει η ώρα επιλογής διευθυντών νοσοκομείων έγινε γνωστή αρχικά λόγω της ηλικίας του (76 χρόνια) που από κάποιους θεωρήθηκε υπερβολική για διοικητική θέση. Προσωπικά αυτή η ηλικιακή διάκριση δε με αφορά καθόλου και την καταδικάζω.

Επίσης το θέμα δεν το σχολιάζω με αφορμή τη συγκεκριμένη κυβέρνηση και το συγκεκριμένο πρωθυπουργό. Είμαι βέβαιος ότι οι πρακτικές συναλλαγής ανάμεσα στο πολιτικό σύστημα και τις διοικητικές δομές του κράτους είναι διαχρονική. Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα.

Η περίπτωση Πατέρα, έχει ουσία κυρίως λόγω της συναλλαγής αυτής που αποκαλύπτεται περίτρανα και χωρίς πολλές περιστροφές στην παρακάτω συνέντευξή του στον τηλεοπτικό ΣΚΑΙ. Στη συνέντευξη αυτή διαγράφονται ανάγλυφα και συμπυκνωμένα, μέσα σε λίγα λεπτά, όλες οι παθογένειες του ελληνικού κράτους:

Στο βίντεο αυτό παρατηρεί κανείς με τρόμο τον κύριο Πατέρα να περιγράφει πώς ζήτησε προεκλογικά από τον πρωθυπουργό να τον προτιμήσει σε θέση διευθυντή νοσοκομείου με αντάλλαγμα την πολιτική στήριξη από το “στρατό” των ψηφοφόρων που αυτός επηρεάζει στην περιοχή του. Ταυτόχρονα το κάνει αυτό με σχεδόν αγαθή αφέλεια και το παρουσιάζει, όχι σα συναλλαγή, αλλά σαν κάτι το φυσιολογικό, σα μια καθημερινή συζήτηση, σα μια παράκληση. Γιατί για αυτόν μάλλον κάτι τέτοιο είναι!

Λέξη προς λέξη η συνέντευξη είναι μια αποκρυστάλλωση των μεγαλύτερων προβλημάτων του ελληνικού κράτους αλλά και όσων περιστρέφονται γύρω από αυτό. Οι δημοσιογράφοι που στήριξαν τον πρωθυπουργό παρακολουθούν παγωμένοι και ρωτάνε απανωτά τις ίδιες ερωτήσεις, ελπίζοντας ο Πατέρας να δώσει μια διευκρίνιση που να αλλάζει κάπως τις εντυπώσεις. Ο Πατέρας να επαναλαμβάνει με φυσικότητα ξανά και ξανά τα ίδια λόγια χαμογελαστός. Οι κομματικοί στρατοί. Οι μεταπηδήσεις από κόμμα σε κόμμα για λόγους τακτικής. Το πελατειακό κράτος. Και όλοι εμείς μουδιασμένοι να το σχολιάζουμε καφενειακά και να συνεχίζουμε τις ζωές μας.

Στα 4,5 χρόνια ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και σε όλη την περίοδο της κρίσης και ακόμη και τώρα, σήμερα, ο δημόσιος διάλογος αναλώνεται σε συζητήσεις εντυπώσεων και ψευτοϊδεολογικών αντιπαραθέσεων. Αποτυγχάνουμε συνεχώς να εστιάσουμε σε -και να ζητήσουμε από τους πολιτικούς μας ένα- καλύτερο και αποτελεσματικότερο κράτος με ανοιχτές διαδικασίες.

Μέσα στην πόλωση, στην οποία δεχόμαστε να συμμετάσχουμε, αποτυγχάνουμε να τιμωρήσουμε τους βασικούς υπαίτιους ή να αναδείξουμε νέες και ουσιαστικές προτάσεις, προτιμώντας τις λογικές των άκρων και των δύο δρόμων. Όχι όλοι μας βέβαια, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Το Σύνταγμά μας θα περίμενε κανείς να εξασφαλίζει απλά και με λίγα λόγια την ανεξιθρησκία και το διαχωρισμό Εκκλησίας-Κράτους. Ειδικά αυτό το τελευταίο, δε, ίσως και να μην είναι καν απαραίτητο. Γιατί άμα δεν αναφέρεις για σύνδεση Εκκλησίας-Κράτους πουθενά, ε, τότε η επαγωγική λογική λέει ότι δεν υπάρχει και τέτοια. Αλλά, άντε, μέχρι εκεί. Ναι; Αν διαφωνείς με κάτι ως εδώ, δεν έχει νόημα να διαβάσεις παρακάτω.

Ας δούμε τι λέει το Σύνταγμα της Ελλάδος (εδώ και σε PDF) σχετικά με τη θρησκεία.

Καταρχάς ξεκινά με το:

Εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος

Χαμένο το παιχνίδι από τα αποδυτήρια. Άντε να μιλήσεις για ανεξιθρησκίες και διαχωρισμό Εκκλησίας-Κράτους μετά. Πάντως δεν ξέρω καν τι πάει να πει το παραπάνω. Ότι το Σύνταγμα είναι αφιερωμένο στην Αγίας και Ομοούσιο και Αδιαίρετο Τριάδα; Ότι αυτή είναι που το διαφυλάσσει; Ότι σε αυτή ορκίζονται όσοι το διαφυλάσσουν; Ελπίζω τίποτα από αυτά. Δε βλέπω και κάτι άλλο που να βγάζει νόημα.

Και συνεχίζει το Σύνταγμα:

Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού.

Υποθέτει κανείς ότι τακτικά μετριέται αυτό στατιστικά και βγαίνει ένα συμπέρασμα, το οποίο αντανακλάται και στο Σύνταγμα. Βέβαια τι δουλειά έχει το Σύνταγμα να κάνει αυτή τη διαπίστωση; Τι το νοιάζει; Μήπως είναι δουλειά του να κάνει τέτοιες διαπιστώσεις. Μήπως για να διαφυλάξει αυτή την επικρατούσα θρησκεία; Κακεντρέχειες.

Κακεντρέχειες, αλλά λίγο πιο μετά:

Το κείμενο της Αγίας Γραφής τηρείται αναλλοίωτο. Η επίσημη μετάφρασή του σε άλλο γλωσσικό τύπο απαγορεύεται χωρίς την έγκριση της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδας και της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας στην Κωνσταντινούπολη.

Δηλαδή το Σύνταγμα νοιάζεται τόσο πολύ για την ανεξιθρησκία και το διαχωρισμό Εκκλησίας-Κράτους που προβαίνει σε ειδικές διευκρινίσεις για το τι γλώσσα θα πρέπει να έχει το κείμενο μιας εκ των θρησκειών των πολιτών του και ποια αρχή θα το κρίνει αυτό. Θα μου πείτε αυτή η θρησκεία είναι και η επικρατούσα! Να μην τη διαφυλάξουμε; Αλλά αυτό το σχολιάσαμε παραπάνω. Μην επανερχόμαστε.

Επανέρχεται όμως το Σύνταγμα και αντιφάσκει:

Κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων.

Δηλαδή τι ανεμπόδιστα, όταν μία θρησκεία είναι επικρατούσα με τη βούλα, ενώ ακόμη και αυτή η θρησκεία είναι επικρατούσα μόνο σε κάποια συγκεκριμένη εκδοχή της, αφού δεν επιτρέπεται ούτε καν η μετάφραση του βασικού της κειμένου σε άλλη γλώσσα, εκτός κι αν το επιτρέψει αυτό η Αυτοκέφαλη αρχή της. Και πώς δίνει το κράτος τέτοια εξουσία σε μια θρησκευτική αρχή μέσω του Συντάγματος εφόσον έχουμε διαχωρισμό Κράτους-Εκκλησίας;

Αλλά το Σύνταγμα προστατεύει όλες τις θρησκείες:

Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους […] Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας […]

Καλά το πήγαινε μέχρι το “κατ’ εξαίρεση”. Άρα υπάρχει κάποιος κριτής που κρίνει αν κάποιοι στοχασμοί είναι προσβλητικοί για μια θρησκεία ή όχι! Φυσικά κάθε θρησκεία έχει να ωφεληθεί από αυτό και πόσο μάλλον η επικρατούσα. Αλλά ευτυχώς έχουμε διαχωρισμό είπαμε κι έτσι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Ευτυχώς που ο κριτής της προσβλητικότητας εδώ δεν είναι πάλι κάποια θρησκευτική αρχή!

Μιλώντας παρακάτω για τους Βουλευτές, το Σύνταγμα:

Αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι βουλευτές δίνουν τον ίδιο όρκο σύμφωνα με τον τύπο της δικής τους θρησκείας ή του δικού τους δόγματος.

Ποιοι είναι οι αλλόθρησκοι και ποιοι οι ομόθρησκοι; Με βάση τι; Φυσικά με την επικρατούσα θρησκεία! Αυτή στην οποία το Σύνταγμα δε δίνει προβάδισμα ενώ σέβεται την ανεξιθρησκία και έχουμε και διαχωρισμό κλπ κλπ κλπ, πάλι τα ίδια θα λέμε.

Εντωμεταξύ λίγο πιο πριν έχει ορίσει ότι:

Οι βουλευτές πριν αναλάβουν τα καθήκοντά τους δίνουν στο Βουλευτήριο και σε δημόσια συνεδρίαση τον ακόλουθο όρκο: «Ορκίζομαι στο όνομα της Αγίας και Ομοούσιας και Αδιαίρετης Τριάδας να είμαι πιστός στην Πατρίδα και το δημοκρατικό πολίτευμα, να υπακούω στο Σύνταγμα και τους νόμους και να εκπληρώνω ευσυνείδητα τα καθήκοντά μου».

Εντάξει τους επιτρέπει να ορκιστούν σε ό,τι θέλουν τελικά, άλλωστε κάτι διαφορετικό θα ήταν οριακά αστείο, αν όχι επικίνδυνο, αλλά παρολαυτά δεν παραλείπει να δώσει για μια ακόμη φορά το στίγμα της σχέσης του με την επικρατούσα θρησκεία.

Σχετικά με την παιδεία:

Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.

Αν με το “θρησκευτική συνείδηση” εννοεί την ενημέρωση των παιδιών για την έννοια της θρησκείας και τις διάφορες θρησκείες του κόσμου, κάτι σαν θρησκειολογία ή απλά ιστορία, βρε παιδί μου, τότε να πάω πάσο. Αλλά είναι έκφραση που αφήνει πολύ χώρο για παρεξηγήσεις. Γιατί να έχουμε παρεξηγήσεις αφού υποτίθεται ότι έχουμε απερίφραστα δηλώσει την επιθυμία μας για ανεξιθρησκία;

Τα παραπάνω είναι μια πρόχειρη ανάγνωση του Συντάγματος και των αναφορών του στη θρησκεία. Είναι προφανές ότι το Σύνταγμα κόπτεται και μάλιστα πολύ για τη θρησκεία και τη σχέση του με αυτή αλλά και τη σχέση του Κράτους με την Εκκλησία, που εκφράζει την “επικρατούσα” θρησκεία.

Κλείνω και με μερικά εδάφια του Συντάγματος για τα οποία μπορούμε πράγματι να είμαστε περήφανοι σχετικά με τη θρησκεία:

Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων.

Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη.

Κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων.

Κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το Κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους.

Αλλά μπορούμε και καλύτερα!

Μπορούμε άραγε να μιλήσουμε με μια φράση για τον “ευρωπαϊκό τρόπο ζωής“; Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι, μάλιστα καθώς ακόμη διευρύνεται, μια ετερογενής ομάδα χωρών, κρατών και κοινωνιών. Μικρή σχέση έχει ο Γάλλος με τον Έλληνα και ο Ισπανός με τον Ούγγρο. Εκτός βέβαια κι αν τους συγκρίνουμε όλους αυτούς με έναν Πακιστανό! Αλλά όμως αν τους συγκρίνουμε με έναν Αμερικανό ή έναν Ιάπωνα; Νομίζω ότι είναι πολύ πιο εύστοχο να μιλήσουμε για κοινές αξίες και κοινά συμφέροντα, ή, πιο καλά, κοινό μέλλον. Παρά για τρόπο ζωής. Εκτός κι αν αυτό εννοεί η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Αλλά δε νομίζω.

Οι Ευρωπαίοι -θέλουμε να πιστεύουμε ότι- μοιραζόμαστε μερικές κοινές αξίες όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, ο ανθρωπισμός. Καταλήξαμε εκεί με τρόπο επίπονο και όχι χωρίς να έχουμε πράξει πολλές φορές αντίρροπα σε αυτές τις αξίες, όχι χωρίς να το έχουμε πληρώσει πικρά. Υπό αυτό το πρίσμα θα ήταν πολύ επιθυμητό να μιλάμε για “διατήρηση των κοινών ευρωπαϊκών μας αξιών”. Σημειολογικά το να μιλάμε για “ευρωπαϊκό τρόπο ζωής” είναι κάτι πολύ πιο φτηνό και φοβικό.

Η φράση αυτή προβάλει τον τρόπο ζωής, που δεν είναι κοινός και ενιαίος σε όλη την Ευρώπη, ως αυτό που έχει εξέχουσα σημασία, τόση, ώστε ένας ολόκληρος επίτροπος να είναι απαραίτητος για να τον διαφυλάξει. Και όχι τις αξίες. Αλλά οι αξίες είναι που διακυβεύονται και μάλιστα από εχθρούς όχι μόνο εξωτερικούς αλλά και εσωτερικούς. Στοχεύοντας στον “τρόπο ζωής” ο καθένας μπορεί να τον ερμηνεύσει όπως θέλει, ακόμη κι αν είναι σκεπτικός απέναντι στις κοινές αξίες, αυτές που πραγματικά κινδυνεύουν.

Είναι κοινός τόπος ότι η Ευρώπη έχει κάνει μια αρκετά δεξιά στροφή, που ήταν ορατή από τα μέσα του 2000 και σίγουρα ξεκάθαρη τα τελευταία χρόνια. Οικονομική κρίση και μεταναστευτικό/προσφυγικό ήταν βασικοί λόγοι της όξυνσης. Η έμφαση στον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής είναι μέρος αυτής της στροφής και είναι μια κλειστοφοβική πράξη. Μια ευρωπαϊκή εκδοχή του Τραμπικού τείχους, το οποίο είναι πολύ άγαρμπα εκπεφρασμένο, ενώ το ευρωπαϊκό καλύπτεται με με απαλό μανδύα.

Η αποστολή του Έλληνα επιτρόπου Μαργαρίτη Σχοινά για τη διαφύλαξη του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής μιλάει ανακατεμένα για εργασία, παιδεία, μετανάστευση για να καταλήξει στο προκείμενο: στην ασφάλεια. Την ασφάλεια που η πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θέτει ως τον τρίτο πυλώνα αυτού του τρόπου ζωής λέγοντας “The European way of life is built around solidarity, peace of mind and security”. Αλλά οι παραδοσιακές ευρωπαϊκές αρχές του διαφωτισμού και της φιλελεύθερης δημοκρατικής πολιτείας πουθενά δε βάζουν την ασφάλεια ως βασική αξία. Φυσικά και η ασφάλεια είναι απολύτως απαραίτητη. Είναι προϋπόθεση. Η αναγωγή της σε ευρωπαϊκή αξία είναι απλά μια παραδοχή φοβικότητας και αδυναμίας να κάνουμε πράξη αυτό που λέει η πρώτη αρχή της προέδρου, το solidarity, η αλληλεγγύη.

Λίγο πιο πριν, στο ίδιο κείμενο, επισημαίνει ότι “Protecting our European way of life requires making sure workers are equipped to thrive in our evolving labour market”, θέτει δηλαδή ως στόχο της προστασίας του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής την ευημερία των εργατών. Λαϊκιστικό τρυκ για να πει “οι ξένοι μας παίρνουν τις δουλειές μας”. Όλοι γνωρίζουμε όμως ότι, σε κάθε οικονομία που πήγε καλά, βασικό συστατικό ήταν το χαμηλό εργατικό κόστος, το οποίο συνήθως επωμίζονταν αυτοί που ήταν διατεθειμένοι να το δεχθούν, δηλαδή οι μετανάστες. Σε μια ήπειρο που γερνάει η μετανάστευση θα έπρεπε να είναι η μόνη εκδοχή.

Τις αξίες λοιπόν είναι που οφείλουμε να διαφυλάξουμε και όχι τον τρόπο ζωής, αν σημαίνει καν κάτι αυτή η έκφραση (τρόπος ζωής). Και, ναι πρέπει να τις διαφυλάξουμε, να τις διακηρύξουμε ξανά και με έμφαση, και να τις διαδώσουμε τόσο στους ανθρώπους που έρχονται στις χώρες μας όσο και στις ίδιες τους τις χώρες. Αλλά φοβικοί δε θα γίνουμε. Θέλουμε μια ανοιχτή Ευρώπη που δε θα ξεχάσει τις θεμελιώδεις αξίες της.

Έχοντας μεγαλώσει στις μυθικές δεκαετίες του ’80 και του ’90, έχοντας στεντόρεια απαγγείλει ποιήματα και αποσπάσματα ιστορικών γεγονότων, γραμμένα από μεγάλους συγγραφείς και ποιητές σε εθνικές εορτές και έχοντας παρελάσει, όχι μία, αλλά  δύο φορές κάθε χρονιά χωρίς να χάσω ούτε μια φορά το βηματισμό, κρατώντας τελικά και τη γαλανόλευκη παρακαλώ και, ναι, με περηφάνεια, ε, έμενα πάντα με την απορία: τι διάολο έγινε σε αυτό τον 20 αιώνα που ποτέ δε φτάσαμε να διδασκόμαστε στα σχολεία;

Άλλοτε δεν έφτανε η σχολική χρονιά από μόνη της, πού να κάνεις ιστορία στο τέλος της Ιούνη μήνα. Άλλοτε ήτανε πολλές οι λέξεις στα βιβλία. Άλλοτε ήτανε οι απεργίες των καθηγητών και γενικά ήτανε πολύ δύσκολο να φτάσει η ύλη στο ’22, στο ’40, στο ’67 και το ’74. Είμαι και γενιά που της κάνανε κάτι πειράματα με συχνές εξετάσεις στη δευτεροβάθμια, που χάναμε επιπλέον εβδομάδες ολόκληρες Γενάρη και Ιούνη! Τα πειράματα σταμάτησαν όπως άρχισαν, αλλά αυτή η ιστορία ήτανε μέσα στα βιβλία, την έβλεπα καθώς τα ξεφύλλιζα, απλώς δε φτάναμε ποτέ εκεί.

Έτσι θα μεγάλωνα χωρίς ιδέα τι έγινε στον 20ο αιώνα, στον οποίο, διάολε, ζούσα και με την εντύπωση κιόλας ότι αυτό ήτανε κάτι για να καμαρώνεις. Παρεμπιπτόντως αυτό το τελευταίο ήτανε σωστό, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μου! Εν πάση περιπτώσει μεγάλωνα με την απορία και σιγά σιγά, κατά την ενηλικίωση, έχοντας ακούσει διηγήσεις παππούδων και πατεράδων για τα χρόνια αυτά που μου έλειπαν από το ψηφιδωτό της ιστορίας, άρχισα να διαβάζω μόνος μου.

Ήρθα έτσι σε επαφή με τη μη μονολιθική ανάγνωση της ιστορίας, αυτής που είχα μάθει στο σχολείο, αυτής που σε ένα κεφάλαιο σου διδάσκει τη μία και μοναδική εθνική ή ευρύτερη αλήθεια. Ανακάλυψα ότι υπήρχαν εκδοχές για αυτά που με βεβαιότητα είχα μάθει, εναλλακτικές μάλιστα αντικρουόμενες. Ανακάλυψα, δε, με τρόμο ότι για αυτά που δεν είχα διδαχτεί τίποτα, οι εκδοχές ήταν ακόμη πιο αντιφατικές γιατί από τη μια οι πληγές δεν είχαν ποτέ κλείσει ενώ από την άλλη αναφερόντουσαν σε γεγονότα σχετικά πρόσφατα, όπου συμμετείχαν άνθρωποι που ήταν ακόμη ζωντανοί και οι οποίοι συμμετείχαν στη δημόσια ζωή της χώρας.

Συνειδητοποίησα έτσι ένα σοβαρό αδιέξοδο. Πως είτε για να συμφωνήσουμε στην ανάγνωση της ιστορίας χρειαζόταν να επιβληθεί κάποιου είδους ταπείνωση στους υποστηρικτές της μιας εκδοχής έναντι της άλλης, είτε δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να συμφωνήσουμε καθόλου. Και τότε διάβασα δύο πολύ σημαντικά πράγματα.

Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο, Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ

Το ένα είναι η ρήση του εθνικού μας ποιητή Διονύσιου Σολωμού ότι “εθνικό είναι το αληθές“. Βάζει σε προτεραιότητα την αλήθεια και όχι την προσωπική ερμηνεία, εμπειρία ή συμφέρον. Αλλά η αλήθεια, δύσκολα είναι μόνο μία και ενιαία και το ρητό αυτό δεν ήταν αρκετό για να με καλύψει. Το άλλο ήταν στο “Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο” της Ελένης Γλύκατζη Αρβελέρ, και έλεγε ότι “…σε μια πολιτεία και κοινωνία ανεξίθρησκη […] το βασικό για να είσαι μέλος της δεν είναι η κοινή ρίζα και καταγωγή αλλά το κοινό μέλλον“.

Αφού λοιπόν δε μπορούμε να βρούμε ή έστω να συμφωνήσουμε στην απόλυτη αλήθεια, μπορούμε έστω να συμφωνήσουμε στα σημεία στα οποία διαφωνούμε και να δεχτούμε ότι υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις και ερμηνείες. Αυτό χρειάζεται γενναιότητα και μεγαλοψυχία. Στο κάτω-κάτω αυτή η πολυφωνία είναι η μόνη απόλυτη αλήθεια. Κι έπειτα, ως μια πολυπολιτισμική χώρα, που πλέον εκ των πραγμάτων είμαστε, και μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο που μοιάζει να είναι η πιο ευρεία συναίνεση που έχουμε πετύχει μέχρι τώρα, να συμφωνήσουμε στο κοινό μέλλον στο οποίο θέλουμε να στοχεύσουμε.

Τα υπόλοιπα που ακούγονται τις μέρες αυτές περί εθνικής συνείδησης, με αφορμή τη δήλωση της Υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως είναι είτε επαναλήψεις αυτονόητων πραγμάτων (ναι το Σύνταγμα μιλά για εθνική συνείδηση μέσω της παιδείας αλλά δε λέει πώς) είτε μικροπολιτική (να πάρουμε αυτό που είπε η Κεραμέως και να το ξεχειλώσουμε για την καθημερινή αντιπαράθεση).