Τάκης Μπουγιούρης

Η Νέα Δημοκρατία κυριάρχησε. Έκανε αυτοδύναμη κυβέρνηση για δεύτερη τετραετία. Κέρδισε το μεσαίο χώρο, έχασε από τα δεξιά της. Έπεισε στο αίτημα για ήπια διακυβέρνηση και ανάπτυξη.

Της χαρίστηκαν: πυρκαγιές στην Εύβοια, 57 νεκροί στα Τέμπη, σκάνδαλο παρακολουθήσεων, βάσιμες υποψίες για κακή διαχείριση του μεταναστευτικού, πολλές συγνώμες του Πρωθυπουργού, πολλή απογοήτευση από την περίοδο του κόβιντ.

Τα πήγε καλά στην οικονομία, στην ψηφιακή διακυβέρνηση, στη διαχείριση της πανδημίας, στην εξωτερική πολιτική και άμυνα. Στάθηκε στο σωστό πλευρό της ιστορίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο Ουκρανικό.

Μπήκαν στη βουλή εκ νέου ακροδεξιά κόμματα. Και ένα ριζοσπαστικά αριστερό. Δεν έχασε η Νέα Δημοκρατία από αυτό ποσοστιαία.

Ο ΣΥΡΙΖΑ συρρικνώθηκε. Δεν έπεισε. Έκανε προεκλογική εκστρατεία πόλωσης και μίσους, χωρίς ουσιαστική πρόταση. Δεν το έχει πάρει χαμπάρι ακόμα, δεν έχει πάρει χαμπάρι ότι δεν αποτελεί καν προοδευτική πρόταση στον 21ο αιώνα.

Το πολιτικό σκηνικό πλέον σχεδόν μονοπωλείται από τη Νέα Δημοκρατία. Τα μονοπώλια είναι κακό πράμα.

Συντηρητικοποιήθηκε η κοινωνία ή όχι; Εγώ λέω πως όχι περισσότερο από όσο ήταν.

Ηττήθηκε η απλή αναλογική; Όχι. Τα κόμματα τη χειρίστηκαν με μικροπρέπεια μεν, αλλά μόνο επειδή ήξεραν ότι οι δεύτερες εκλογές, αυτές με την ενισχυμένη αναλογική θα έρχονταν ένα μήνα μετά.

Τι θα δούμε στο μέλλον: ένα πολιτικό σκηνικό όπου όλοι θα φιλτράρουν ό,τι κάνει η κυβέρνηση με το πιο ψιλό κόσκινο, θα υπερβάλουν βάσει του ιδεολογικού τους υποβάθρου και γι’ αυτό η κυβέρνηση δε θα χάνει πόντους. Θα είναι ένα μονότονο πολιτικό σκηνικό στη βάση του με πολλή φασαρία εξωτερικά κι ελπίζω να διατηρήσει την κεντρώα του έλξη.

Τι άλλο ελπίζω: πλήρη διάλυση ΣΥΡΙΖΑ και ανάδειξη ενός νέου κεντρώου πόλου μέσα από άτομα που να μπορούν να πείσουν ότι μπορούν να σταθούν απέναντι στον Κυριάκο Μητσοτάκη, ίσως κάποιον σαν το Γερουλάνο. Δύσκολα πράματα όμως, η κεντροαριστερά αυτή δεν έχει βάθος. Εκτός κι αν ξαναπάρει πίσω μεταγραφές από τη Νέα Δημοκρατία.

Αυτή την Κυριακή, 17/05/2023 έχουμε εκλογές, εκλογές με το σύστημα της απλής αναλογικής, το οποίο υποστηρίζω αβάδιστα αλλά όχι αβασάνιστα. Πολύ θα ήθελα να γράψω περισσότερα από αυτό το σημείωμα που θέλω έστω να μείνει εδώ να μου θυμίζει αυτή την εποχή. Δεν προλαβαίνω να γράψω περισσότερα γιατί, πέρα από την πίεση της καθημερινής δουλειάς και τα οικογενειακά βάρη είμαι μέλος της οργανωτικής ομάδας του WordCamp Europe 2023, του μεγάλου, πανευρωπαϊκού συνεδρίου του WordPress, που διεξάγεται φέτος στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και γενικά είναι για τον κλάδο μας και την τοπική κοινότητα εξέχουσας σημασίας μα και πηγή μεγάλης υπερηφάνειας. Περισσότερο παραλήρημα για αυτό όμως αργότερα, όταν θα έχει τελειώσει και θα έχει πάει φα-ντα-στι-κά!

Σε αυτές τις εκλογές λοιπόν καταρχάς και καταρχήν συστήνω σε όλους να πάνε να ψηφίσουν. Έχουμε ακούσει τις γκρίνιες ότι κανείς δε μας εκφράζει και ότι όλοι ίδιοι είναι αλλά, ωριμάστε λίγο. ποτέ τίποτα δε θα γίνει τέλεια, ποτέ κανείς δε θα σας εκφράσει απόλυτα και, όχι, δεν είναι ίδιοι όλοι. Να πάτε να ψηφίσετε, είναι ευθύνη και ιερή δημοκρατική σας υποχρέωσή. Αν δεν πάτε, απλά δηλώνετε ότι είστε ΟΚ με όποιο άλλο αποτέλεσμα φέρουν οι υπόλοιποι. Ευχαριστούμε για αυτή την παραχώρηση, αλλά θα προτιμούσαμε να είστε κι εσείς εκεί. Η δημοκρατία είναι ένα σπορ που θέλει παρέα.

Στις πρώτες θέσεις κονταροχτυπιούνται δυο μάλλον κρατικίστικα και λαϊκίστικα κόμματα, η ΝΔ και ο ΣΥΡΙΖΑ. Ανάμεσα στα δύο τα τελευταία χρόνια, από το 2015 και μετά, είδα περισσότερες αρνητικές πολιτικές από το ΣΥΡΙΖΑ και περισσότερες θετικές από τη ΝΔ, ενώ είδα και θετικές από το ΣΥΡΙΖΑ και αρνητικές από τη ΝΔ. Αλλά όχι, αυτή η διχαστική σύγκριση δε μου είναι αρκετή ώστε να γείρει την εκλογική μου ζυγαριά ιδιαίτερα προς το ένα από τα δύο. Θυμίζω ότι στις προ-προηγούμενες εκλογές ψήφισα ΠΟΤΑΜΙ, που εξέφραζε το φυσικό πολιτικό χώρο στον οποίο αισθάνομαι καλά, ενώ στις προηγούμενες λευκό.

Αυτή τη φορά θα ψηφίσω “Φιλελεύθερη Συμμαχία – Κοινωνία Αξιών“. Είναι ένα κόμμα πραγματικά φιλελεύθερο, δηλαδή υπέρ των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, της ισότητας, της ελεύθερης αγοράς, θεσμικό, φιλοευρωπαϊκό, με ανθρώπους σοβαρούς και ιδεολόγους. Δύσκολα πράγματα να τα βρεις ταυτόχρονα στις μέρες μας. Τόσο δύσκολο που καταλαβαίνω τη δυσκαμψία που έχει ο μέσος άνθρωπος να πιστέψει ότι μπορεί και να υπάρχει. Ε, υπάρχει και μπορείς να διαβάσεις τις βασικές του θέσεις στην αρχική σελίδα του ιστοτόπου του αλλά και να ακούσεις τους υποψηφίους του να μιλάνε.

Στα θετικά του κόμματος θα συμπεριλάβω και το γεγονός ότι αυτού συν-ηγείται μια γυναίκα, η Δέσποινα Λιμνιωτάκη. Όχι ότι αυτό αρκεί για να είναι θετικό από μόνο του, αλλά είναι μια γυναίκα που αρθρώνει σοβαρό πολιτικό λόγο. Άρα χαίρομαι που βάζει ένα μικρό λιθαράκι προς μια πιο συμμετοχική και συμπεριληπτική πολιτική σκηνή.

Καλές εκλογές, λοιπόν, αν και το πιθανότερο είναι ότι νικητή δε θα έχουμε και θα υπάρξει και συνέχεια.

Συζητιέται αυτές τις μέρες σοβαρά η εκδοχή να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση που να απαγορεύει τη σύσταση πολιτικών κομμάτων τα οποία, είτε κατασταστικά είτε μέσω της δράσης των μελών τους, απειλούν το πολίτευμα. Στόχος είναι να μην κατέλθει στις εκλογές που θα γίνουν μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2023 το κόμμα Κασιδιάρη. Η πρόταση έρχεται από την κυβέρνηση. Κι έρχεται και ο ΣΥΡΙΖΑ με παραπληρωματική πρόταση που λέει να απαγορευθούν και κόμματα που έχουν ρατσιστικό λόγο.

Με δυο λόγια τα δυο μεγάλα κόμματα προσπαθούν να κάνουν στη μπάντα άλλα μικρότερα κόμματα βασισμένα σε αιτιάσεις που δύσκολα στοιχειοθετούνται και μάλλον καλό κάνουν στη δημοφιλία αυτών που θέλουν να πλήξουν. Γιατί η δημοκρατία μας αυτά τα θέματα πρέπει να τα λύνει στο δημόσιο διάλογο και όχι στα δικαστήρια. Τους πολιτικούς μας αντιπάλους του κατατροπώνουμε στις εκλογές και όχι σε δικαστικές διαμάχες. Η φιλελεύθερη δημοκρατία τις ιδεολογικές διελκυστίνδες τις επιλύει ανοιχτά, κατά μέτωπο, και όχι με ντρίμπλες και αποκλεισμό πολιτικών αντιπάλων.

Η Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας δέχεται ως μέλη της μόνο ανθρώπους που φοιτούν ή έχουν αποφοιτήσει από κάποιο τμήμα πληροφορικής της χώρας μας ή είναι αναγνωρισμένο ως ισότιμο στη χώρα μας. Αυτή η νοοτροπία αντανακλά μια μικροσυνδικαλιστική και κρατικίστικη κουλτούρα για την έννοια του “Πληροφορικού”, τη στιγμή όπου η αγορά είναι γεμάτη με ανθρώπους, που δεν καλύπτουν αυτό το κριτήριο, ενώ εργάζονται τόσο σε παραγωγικές όσο και σε διευθυντικές θέσεις, που πολύ εύκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι συνεισφέρουν στις (αντιγράφω από το όραμα της ένωσης στην ιστοσελίδα της) “προϋποθέσεις για την προαγωγή της Πληροφορικής” στη χώρα μας.

Γιατί αυτοί να μένουν έξω; Όπως είπα, μόνο συνδικαλιστικούς λόγους μπορώ να φανταστώ και δε βρίσκω τίποτα στην ένωση που να την κάνει καταστατικά ένα συνδικαλιστικό όργανο. Κι αν κατά βάθος είναι κάτι τέτοιο, τότε πολύ-πολύ κρίμα και μακριά από μένα. Εκτός κι αν οι λόγοι είναι λόγοι καθαρότητας της επιστήμης μας που μόνο οι απόφοιτοι πληρούν οπότε και πάλι μακριά από μένα, σε θρησκευτικά τάγματα δε συμμετέχω.

Τίποτα στην έννοια του πληροφορικού δεν πρέπει να τον περιορίζει σε κάποιον που απλώς κάποτε απόκτησε ένα πτυχίο. Και το λέω εγώ που έχω δύο. Ο χρόνος στην πληροφορική μετράει με τέτοια ταχύτητα, που ένα πτυχίο 10 χρόνια πριν μπορεί να μην αξίζει τίποτα σήμερα, αν ο άνθρωπος που το έχει δεν έχει κάνει κάποια σχετική διαδρομή στο χώρο. Για να μη σχολιάσω το γεγονός πάμπολλοι σχετικοί πτυχιούχοι μας πέρασαν και δεν ακούμπησαν και εργάζονται και στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα μια χαρά. Η πραγματικότητα είναι αυτή: είσαι αυτό που κάνεις.

Συνάδελφοι, ξεκολλήστε από το 1990. Και στο κάτω-κάτω τι φοβάστε; Μήπως σας πληρώσει συνδρομή μέλους κάποιος που δεν πληροί τις απόλυτες προϋποθέσεις του “καθαρόαιμου” πληροφορικού; Ή μήπως την πληρώσει κάποιος εγκάθετος που παρεισφρήσει στις τάξεις μας για να μας υπονομεύσει. Οι καιροί έχουν αλλάξει, ας αλλάξουμε κι εμείς.

ΥΓ: Και όλα αυτά με αγάπη και χωρίς να παραγνωρίζω ότι κάποιοι άνθρωποι αγαπούν το πεδίο και εργάζονται για αυτό και πέρα από τις κανονικές ώρες εργασίας του. Να, διαβάστε ας πούμε το τελευταίο τεύχος του περιοδικού Πληροφορικός που εκδίδουν (σε PDF αν έχεις το θεό σου και όχι σε κάποια ιστοσελίδα) που είναι πολύ καλό δείγμα τέτοιας δουλειάς.

Συχνά ακούγεται η ερώτηση “πιστεύεις στο θεό;” και καλείται κανείς να απαντήσει αυτομάτως και απλώς με ένα ναι ή με ένα όχι. Όμως σε αυτή την ερώτηση υπάρχει μια πολύ προβληματική έννοια: ο θεός. Τι είναι θεός; Για να ρωτήσουμε κάποιον αν πιστεύει στο θεό, θα ήταν τίμιο πρώτα να ορίσουμε τι εννοούμε με αυτή την έννοια και να μην την αφήσουμε σε ό,τι συγκεχυμένο μπορεί να έχει κανείς στο μυαλό του από τις εμπειρίες του και τη συναναστροφή του με άλλους ανθρώπους. Άλλωστε, μοιάζει να είναι μια πολύ σημαντική οντότητα αυτός ο θεός για να την αφήσουμε να είναι φλου κι απροσδιόριστη.

Εκεί τα πράγματα ζορίζουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να ορίσουν τι εννοούν με αυτή την τόσο συχνά χρησιμοποιούμενη και τόσο ευρύτατα διαδεδομένη λέξη. Θα υποπέσουν σε ευκολίες και τσιτάτα. Όμως δε θα ήταν και τίμιο να απαντήσει κανείς σε αυτές τις ευκολίες και τα τσιτάτα. Θα τους αδικούσε. Ένας ορισμός θα όφειλε να περιέχει την περιγραφή των ιδιοτήτων αυτού που ορίζει. Τι ιδιότητες όμως έχει μια οντότητα που ονομάζουμε θεός; Καλός, πανάγαθος, παντοδύναμος, πανταχού παρών.

Μπορούμε να τις συζητήσουμε όλες μία προς μία, όμως εδώ με ενδιαφέρει κάτι που δεν είναι ιδιότητα, κάτι που αφορά την ίδια την ύπαρξή του, άσχετα με το τι ιδιότητες θα του προσδώσουμε. Άλλωστε, αν δούμε έξω από τη χριστιανική μας φούσκα, θα βρούμε και θεούς όχι παντοδύναμους και συχνά όχι και τόσο αγαθούς. Κι ακόμη, οι ιδιότητες αυτές δύσκολα μπορούν να αποδειχθούν, είναι περισσότερο αυθαίρετες δηλώσεις.

Γίνεται λοιπόν συχνά ο ισχυρισμός ότι “θεός είναι αυτός που έφτιαξε το σύμπαν”. Αυτός δηλαδή που έφτιαξε τα πάντα γύρω μας, όσα μπορούμε να αισθανθούμε με τις αισθήσεις μας και με τις τεχνικές και τεχνολογίες μας και όσα δεν έχουμε ακόμη καν αγγίξει. Αυτός ο ισχυρισμός δεν αποδίδει κάποια συγκεκριμένη ιδιότητα στην έννοια θεός, αλλά βασίζεται στη σκέψη ότι, αφού ο κόσμος γύρω μας υπάρχει, άρα κάτι τον έφτιαξε.

Αυτός ο ισχυρισμός είναι λοιπόν εξαιρετικά προβληματικός!

Πρόβλημα 1: ποιος έφτιαξε το θεό;

Αφού κάποιος έχει το δικαίωμα να αναρωτηθεί “ποιος έφτιαξε το σύμπαν” και να απαντήσει ότι “υπάρχει μια οντότητα που είναι ο θεός και αυτή η οντότητα έφτιαξε το σύμπαν” δεν έχει το δικαίωμα να αποδράσει από το ίδιο ερώτημα σχετικά με το θεό. Ποιος έφτιαξε το θεό; Εκεί αρχίζουν νέοι ισχυρισμοί και σταματούν τα λογικά επιχειρήματα. Γιατί το επιχείρημα πως κάτι που υπάρχει κάπως θα προέκυψε έχει μια βασική λογική. Αλλά γιατί πρέπει να υπάρχει μια πρωταρχική αιτία η οποία δεν έχει τη δική της πιο… πρωταρχική αιτία; Αν κανείς δυσκολεύεται να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, ε, η τίμια απάντηση είναι “δεν ξέρω”. Αν τον τρώει πολύ ας το μελετήσει, αλλά δε θα ήταν τίμιο απλά να κάνει τον ισχυρισμό ότι, ε, ο θεός δε χρειάζεται φτιάξιμο. Γιατί; Γιατί έτσι θέλω.

Σε αυτό το σημείο ακούγεται το ασθενές, κατ΄ εμέ, επιχείρημα ότι αν πρέπει να έχουμε μια αιτία για κάθε αιτία τότε θα έχουμε στο τέλος μια άπειρη συνέχεια αιτιών και τελικά είναι αδύνατο να έχει υπάρχει οτιδήποτε, αν πρέπει να γυρίσουμε απείρως πίσω στο χωροχρόνο. Αλλά το επιχείρημα είναι ασθενές γιατί προβάλει στο χωροχρόνο τη δική μας αίσθηση για το χώρο και το χρόνο. Ίσως κάποτε να μην υπήρχε καν χώρος ή χρόνος. Η μοντέρνα κοσμολογία δεν τα θεωρεί αυτά ερωτήματα που απαντώνται αυτομάτως. Τι κάνει; Λέει “δεν ξέρω, ας το μελετήσω όσο πιο βαθιά μπορώ”. Δεν κάνει όμως τεραστίων διαστάσεων ισχυρισμούς γύρω από αυτό, αποδίδοντας συγκλονιστικές ιδιότητες σε μια οντότητα που κρύβεται πίσω από όλη τη δημιουργία και η οποία μάλιστα κάποτε, δισεκατομμύρια κατ’ ελάχιστον χρόνια από τότε που είχε την έμπνευση να φτιάξει τον κόσμο, έστειλε σε αυτόν και κάποιους συγκεκριμένους απεσταλμένους της για να μεταδώσουν το μήνυμά της (προφήτες, οράματα, θεανθρώπους, κλπ).

Πρόβλημα 2: πώς ξέρουμε εξαρχής ότι το σύμπαν φτιάχτηκε;

Ακούγεται παράδοξο αλλά το παράδοξο δεν είναι τόσο το ερώτημα όσο ο αρχικός ισχυρισμός. Βλέπουμε ένα αυτοκίνητο και ξέρουμε ότι το έφτιαξαν άνθρωποι με σχέδιο και πλάνο για τη χρήση του. Βλέπουμε όμως και ένα δέντρο και ξέρουμε με πολύ καλή ακρίβεια ότι κανείς δεν το έφτιαξε. ΟΚ, μπορεί κάποιος να το φύτεψε ή να το έσπειρε, όμως κανείς δεν πρωτοδημιούργησε την ύπαρξη “δέντρο”. Ξέρουμε με πολύ καλή ακρίβεια ότι στη φύση οι οργανισμοί είναι προϊόντα εξελίξεων, επιμειξιών, τυχαίων γεγονότων. Το ίδιοι και για τους ζωντανούς οργανισμούς. Γνωρίζουμε ότι η ζωή είναι προϊόν εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής που περιέγραψε ο Δαρβίνος.

Αν κάποιος τώρα αρνείται το Δαρβίνο, τότε δε μένει παρά να του παρουσιάσουμε τις πάμπολλες αποδείξεις που έχουμε για την εξέλιξη των ειδών, τα ευρήματα της παλαιοντολογίας και της βιολογίας που μελετούν τα είδη σε βάθος εκατομμυρίων ετών. Συνήθως όμως αυτοί που κάνουν ισχυρισμούς κάπως πιο φιλοσοφικούς, όπως ο αρχικός μας, ότι δηλαδή τα πάντα έχουν μια αιτία, άρα και το σύμπαν θα έχει μια αιτία και αυτή είναι ο θεός, ε αυτοί οι άνθρωποι δεν αρνούνται την εξέλιξη των ειδών, απλά θα την αποδώσουν κι αυτήν στις “ρυθμίσεις” που έκανε ο θεός για αυτό το ανθρωπικό σύμπαν.

Πρόβλημα 3: ο θεός έχει έχει νοημοσύνη και προθέσεις;

Μυριάδες τα ερωτηματικά που ξεκινούν από αυτή την επισήμανση. Πώς ξέρουμε ότι αυτό που ονομάσαμε θεός είχε τη νοημοσύνη να φτιάξει το σύμπαν; Πώς ξέρουμε ότι ήταν καν κάτι νοήμον. Ή μήπως ήταν κάτι νοήμον μεν, αλλά με νοημοσύνη διαφορετική από τη δική μας; Πώς το αποκαλούμε καν τότε αυτό νοημοσύνη; Ή μήπως αποκαλούμε νοημοσύνη τους μηχανισμούς εκείνους της φύσης μέσω των οποίων φτάσαμε ως εδώ; Γιατί αν είναι αυτό το τελευταίο, τότε δε μιλάμε για κάποιο θεό, μιλάμε απλά για τη φύση και, προσωπικά, δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτή την απόδοση. Όμως αυτή η απόδοση νομίζω απομακρύνεται πολύ από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το θεό όσοι δέχονται αυτή την έννοια και όσοι πιστεύουν σε αυτόν. Πόσο μάλλον όσοι δέχονται ότι αυτός ο θεός έστειλε στη γη προφήτες, οράματα και θεανθρώπους και γενικά διάφορα φαινόμενα για να μεταδώσουν το μήνυμά του και να γίνει αισθητός στους ανθρώπους.

Με βάση τα παραπάνω νομίζω ότι γίνεται σαφές πως ο ορισμός “θεός είναι αυτός που έφτιαξε το σύμπαν” δεν είναι σαφής και επαρκής και οπωσδήποτε είναι πολύ προβληματικός. Ένας ορισμός θα έπρεπε να θέτει σαφή θεμέλια για να χτιστεί πάνω του ένα οικοδόμημα, όχι να δημιουργεί μεγαλύτερα ερωτηματικά. Και ποια είναι η απάντηση; Θα αναρωτηθεί κανείς Ποιος έφτιαξε λοιπόν το σύμπαν; Η τίμια απάντηση μπορεί να είναι ότι δεν ξέρουμε αν το έφτιαξε κάποιος ή αν φτιάχτηκε μόνο του ή από κάποιο φυσικό μηχανισμό. Κι αφού δεν ξέρουμε αλλά μας ενδιαφέρει, ε, ας το μελετήσουμε, ας το αναζητήσουμε με τα εργαλεία που έχουμε: την επιστήμη.

Κι αν δε βρούμε κάτι, δεν πειράζει.

Photo credit: “Hindu God Monster” by photographymontreal is marked with Public Domain Mark 1.0. To view the terms, visit https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/?ref=openverse. 

Ο θάνατος είναι το μόνο… σίγουρο πράγμα στη ζωή αυτή. Άσχετα με το τι πιστεύει κανείς για το “μετά”, το πριν είναι απολύτως καθορισμένο. Αν γεννηθείς, κάποτε θα πεθάνεις. Ο κύκλος της ζωής, η φυσική ροή των πραγμάτων κλπ κλπ κλπ. Ποια είναι η στάση μας όμως απέναντί του; Από τη μια προσπαθούμε να παρατείνουμε την ανθρώπινη ζωή όσο το δυνατόν περισσότερο, φτάνουμε στο σημείο να αναρωτιόμαστε αν οποιαδήποτε ποιότητα ζωής αξίζει τον κόπο ή αν είναι αποδεκτή η ευθανασία, καταφεύγουμε στην αναλυτική ηθική (ατομικό δικαίωμα) ή στη θρησκεία (χρέος). Όλα αυτά για να διαχειριστούμε κάπως το αναπόφευκτο κι αναπόδραστο του γεγονότος.

Στο μυαλό μου έχω δύο θανάτους των τελευταίων 30 ετών. Ο ένας είναι ο θάνατος του ολυμπιονίκη του ταεκβοντό Αλέξανδρου Νικολαΐδη, που πέθανε σήμερα στα 42 του μόλις χρόνια, έπειτα από σπάνια μορφή καρκίνου, μια κατάσταση που γνώριζε, την οποία πάλεψε για καιρό. από την οποία ταλαιπωρήθηκε άσχημα και από την οποία τελικά και κατέληξε. Και καθώς φαίνεται από την τελευταία του ανάρτηση στο Facebook αυτό έγινε γενναία, με στωικότητα και περηφάνεια. Ήταν κάτι που συγκίνησε και έκανε αίσθηση. Μακάρι όλοι μας να μπορούμε να επιδεικνύουμε αντίστοιχες αρετές μπροστά σε τόσο μεγάλες δυσκολίες, υποθέτω ότι αναλογιζόμαστε όλοι.

pic.twitter.com/rMbJAMVq9Q

— Αλέξανδρος Νικολαΐδης (@AlexandrosNik) October 14, 2022

Υπάρχει και ένας άλλος θάνατος, πολύ διαφορετικός, αυτός του καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη, το 1998. Ο Λιαντίνης είναι οριακά μυθική προσωπικότητα πλέον, καθηγητής, φιλόλογος, φιλόσοφος, άνθρωπος που έκανε αίσθηση με την παρουσία του αλλά και σε μεγάλο βαθμό με το θάνατό του: μια αυτοκτονία που προγραμμάτισε, σχεδίασε και, όπως φαίνεται, ολοκλήρωσε με -και αυτό είναι που ενδιαφέρει σε αυτή την ανάρτησή μου και όχι ο βίος του ανθρώπου- με τα παρακάτω λόγια που μάλιστα τα έγραψε σε αποχαιρετιστήριο γράμμα προς την κόρη του: ” Φεύγω αυτοθέλητα. Αφανίζομαι όρθιος, στιβαρός και περήφανος. Ετοίμασα τούτη την ώρα βήμα- βήμα ολόκληρη τη ζωή μου, που υπήρξε πολλά πράγματα, αλλά πάνω από όλα εστάθηκε μια προσεκτική μελέτη θανάτου. […] Πεθαίνω υγιής στο σώμα και στο μυαλό, όσο καθαρό είναι το νωπό χιόνι στα όρη και το επεξεργασμένο γαλάζιο διαμάντι. […] Έζησα έρημος και ισχυρός”.

https://www.facebook.com/Liantinis/posts/554450246040295

Διακρίνω μια συγκλονιστική αντιδιαστολή ανάμεσα σε αυτούς τους δύο θανάτους. Ο ένας επιλέγει και μάλιστα περήφανα, όπως το διατρανώνει, τη στιγμή και τον τρόπο του θανάτου του. Ο άλλος δεν τον επιλέγει, η επιλογή έρχεται με φυσικό τρόπο, αλλά υπομένει την επώδυνη μοίρα του ως το τέλος. Συγκλονιστική αντίστιξη! Ο πρώτος “νικά” επιλέγοντας, ο δεύτερος υπομένοντας! Τι νίκησαν; Όχι το θάνατο, αλλά τον προσωπικό, εσωτερικό τους αγώνα απέναντί του.

Η ένστασή μου στην επιλογή του Λιαντίνη, αν μπορεί κανείς να πει ότι μπορεί να υπάρχουν ενστάσεις σε αυτά τα πράγματα, είναι διπλή. Από τη μια πλευρά, μια τέτοια, μη εξαναγκασμένη από κάτι ανίκητο αυτοκτονία, μπορεί να χαρακτηριστεί δειλία. Φεύγει όσο είναι ακόμη ακμαίος, θα πει κανείς, γιατί δε μπορεί να αντέξει τη φθορά και τη διαδικασία προς το θάνατο. Και αυτό το μετατρέπει τάχαμου σε πράξη γενναιότητας! Αυτή η διαδικασία προς το θάνατο, όμως, είναι η ίδια η ζωή και το συμβόλαιό μας μαζί της λέει πως δεν υπάρχουν υποσχέσεις και εγγυήσεις.

Από την άλλη, σε ένα διαφορετικό επίπεδο ανάλυσης, αποδρά από την άγνοια της φύσεως του θανάτου που μοιραία κάποτε θα τον έβρισκε. Γιατί αυτή η άγνοια είναι μια φοβερή παράμετρος του φόβου το θανάτου. Δεν είναι δηλαδή μόνο ο φόβος του ίδιου του θανάτου που μπορεί να μας συνθλίψει, άλλωστε την ύπαρξή του τη γνωρίζουμε με βεβαιότητα, αλλά η άγνοια του τρόπου με τον οποίο αυτός θα επέλθει. Είναι η διαδικασία του να ζεις μέρα με τη μέρα γνωρίζοντας ότι εκείνη μπορεί να είναι η τελευταία ή να είναι αυτή που θα μάθεις ότι σου συμβαίνει κάτι ανίκητο που θα επέλθει πολύ σύντομα.

Αυτό το τελευταίο συνέβη στον Νικολαΐδη. Έμαθε τον τρόπο με τον οποίο θα πεθάνει και κατά πάσα πιθανότητα μαζί έμαθε και προσεγγιστικά το χρόνο στον οποίο αυτό θα γίνει. Κι επέλεξε να δώσει μια μάχη ως τέλος. Μια μάχη στην οποία σίγουρα πόνεσε και σίγουρα ήταν επώδυνη και για το κοντινό του περιβάλλον. Είχε οικογένεια, μικρά παιδιά. Στην τελευταία του ανάρτηση μάλιστα λέει σπαρακτικά πόσο χαίρεται που η κόρη του κατάφερε να φτάσει σε ηλικία, μικρή μεν, αλλά ικανή να την κάνει να τον θυμάται. Όταν αυτός διαγνώστηκε εκείνη ήταν 3, τώρα είναι 5, θα μπορεί να τον  θυμάται!

Μπαίνω στον πειρασμό να προσπαθήσω να κρίνω τον καθένα από τους δύο τους για την επιλογή του. Αμφιταλαντεύομαι. Ο Λιαντίνης δείλιασε επιλέγοντας το τέλος. Όχι δε δείλιασε γιατί τόλμησε να το επιλέξει και να το κάνει και πράξη. Ο Νικολαΐδης ήταν γενναίος γιατί άντεξε ως το τέλος. Όχι δεν ήταν γιατί αποδέχτηκε μοιρολατρικά ό,τι του έμελλε και προκάλεσε και πόνο στους γύρω του.

Χωρίς να θέλω να πω πολλά μεγάλα λόγια, η περίπτωση Νικολαΐδη νομίζω κερδίζει μέσα μου ως στάση ζωής. Έτσι θα πρότεινα να αντιμετωπίζουμε τη ζωή γενικά: με αισιοδοξία και αγώνα ως το τέλος. Γιατί αυτή πιστεύω ότι θα πρέπει να είναι η στάση ζωής μας, που γίνεται αυτομάτως και διδασκαλία-παράδειγμα προς τους νεότερους και τα παιδιά μας. Γιατί είναι μια διδαχή χρήσιμη και στην υπόλοιπη ζωή μας, όχι μόνο όταν έχουμε να διαχειριστούμε ζητήματα ζωής και θανάτου.

Τέλος, αναγνώστη, ας μη με κρίνεις κι εσύ εμένα. Είναι απλώς σκέψεις μπροστά στις οποίες στέκομαι με δέος αλλά χωρίς τελικές απαντήσεις και στην προσπάθεια να διαχειριστώ αυτό το μικρό προσωπικό δράμα που όλοι οι άνθρωποι μοιραζόμαστε, ότι είμαστε περαστικοί.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επέδειξε εξαιρετικά λιγοστό πολιτικό ανάστημα στο θέμα των παρακολουθήσεων μέχρι τώρα. Πρώτα έθεσε την ΕΥΠ υπό την εποπτεία του, διόρισε αρχηγό της δικό του άνθρωπο, άλλαξε σημαντικές νομοθεσίες που την αφορούν. Όταν το σκάνδαλο ξέσπασε, της επέρριψε όλες τις ευθύνες. “Η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών υποτίμησε…¨, δήλωσε στο διάγγελμά του. Είναι ο ορισμός της πολιτικής ευθύνης και είναι όλη δική του. Δυστυχώς εκεί συμπυκνώνεται πολιτικά το θέμα,

Αφήνω τις δυσδιάκριτες νομικές παραφυάδες για το αν η παρακολούθηση Ανδρουλάκη ήταν συνταγματική ή όχι. Διαβάζοντας τους συνταγματολόγους και το Σύνταγμα εμένα μου μοιάζει τεχνικά αποδεκτή. Κι αν δε μπορούν οι συνταγματολόγοι να συμφωνήσουν ή να αποφανθούν ξεκάθαρα, αυτό δείχνει ότι ίσως και το θέμα δεν είναι ξεκάθαρο εκ των πραγμάτων. Ίσως είναι μια οριακή περίπτωση που, μιας και συνέβη, ίσως είναι καιρός να ξεκαθαριστεί. Ίσως είναι καιρός να γίνει και ένα ξεκαθάρισμα στην ΕΥΠ, να μάθουμε όλοι πώς λειτουργεί, να συμφωνήσουμε σε πέντε πράγματα, να διορθώσουμε και κάτι σχετικό στο Σύνταγμα, ώστε να μη μένουν αμφιβολίες.

Η δική του ευθύνη λοιπόν τελικά πουθενά. Δε γνώριζε, είπε, και το πράγμα δε σώνεται είτε γνώριζε είτε δε γνώριζε! Ή μάλλον κάπως σώνεται αν πράγματι δε γνώριζε αλλά αναλάμβανε την ευθύνη έμπρακτα. Γιατί εντωμεταξύ είχε κυβερνήσει αρχηγοκεντρικά, πατερναλιστικά και γενικά κυρίως λαϊκοδεξιά, όχι φιλελεύθερα, όπως διατεινόταν. Η μόνη τίμια κίνηση θα ήταν πρώτα απόλυτο φως στην υπόθεση κι έπειτα εκλογές. Έτσι αναλαμβάνεται η πολιτική ευθύνη.

Ο Αλέξης Τσίπρας, μέσα στην εφηβική του ανοησία έκανε μια δυο τίμιες κινήσεις. Τίμια κίνηση ήταν οι εκλογές του Σεπτέμβρη του 2015. Είχε κάνει τις απύθμενης μαλακίας κατά συρροή καταστροφικές κινήσεις της εξάμηνης διαπραγμάτευση, το δημοψήφισμα, την κωλοτούμπα μετά το δημοψήφισμα. Αλλά τουλάχιστον μετά διέκρινε ότι χρειάζεται ανανέωση λαϊκής εντολής. Δεν παραδέχτηκε λάθη βέβαια. Αλλά ο λαός του έδωσε τη νέα εντολή και τον λούστηκε μετά άλλα 4 χρόνια. Αυτό πρέπει να κάνει και ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

Θα πει κανείς, συγκρίνονται οι μαλακίες Τσίπρα του 2015 με αυτές του Μητσοτάκη τώρα; Συγκρίνονται οι δύο διακυβερνήσεις γενικότερα; Όχι, δε συγκρίνονται. Όμως αυτή είναι η έννοια της πολιτικής ευθύνης και το να τα σκατώσεις με έναν οργανισμό όπως η ΕΥΠ είναι αρκετά μεγάλο πράμα. Και είναι πολύ ΠΟΛΥ (!) μεγάλο κρίμα να βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της επικαιρότητας ένα ζήτημα που αφορά τους ίδιους τους δημοκρατικούς θεσμούς και όχι κάποιο άλλο θέμα καθημερινής διαχείρισης.

Photo credit: European Central Bank https://www.flickr.com/photos/europeancentralbank/49237694918.

Όσες φορές έχω αναρωτηθεί κατά πόσο ένα κράτος οφείλει να στηρίζει τα της θρησκείας (οικοδομήματα, δραστηριότητες, διάδοση) και προσπαθώντας να το συλλογιστώ αναλυτικά και όχι συναισθηματικά, καταλήγω ότι η θρησκεία για το κράτος θα πρέπει να είναι κάτι σαν τα σπορ.

Δηλαδή, εφόσον οι περισσότεροι από τους πολίτες της επιθυμούν αυτό το σπορ κι επιθυμούν το κράτος να στηρίζει αυτό το σπορ, ε, σε μια δημοκρατική πολιτεία αυτό θα πρέπει να γίνεται σεβαστό. Φυσικά αυτό έχει όρια. Για παράδειγμα, κανένα σπορ δε θα πρέπει να λειτουργεί αντίστροφα, προς τα πάνω, και να καθορίζει στην πολιτεία την υπόλοιπη νομοθεσία της. Όλα τα σπορ θα πρέπει να έχουν την ελευθερία να αναπτυχθούν. Κλπ.

Προσοχή, δεν ισχυρίζομαι ότι η θρησκεία είναι σπορ, ούτε και προσπαθώ να τη μειώσω στα μάτια αυτών που την θέτουν κάπου πολύ ψηλά στη ζωή τους. Απλώς για μένα υπάρχει αυτή η αναλογία και πιστεύω ότι ταιριάζει ωραιότατα σε ένα κοσμικό κράτος.

Οι σκέψεις αυτές αναδύθηκαν έπειτα από την περίπτωση της Αντιγόνης Ντρισμπιώτη, της πρωταθλήτριάς μας στο βάδην κι εφόσον έγινε γνωστό ότι δεν είχε τη στήριξη της πολιτείας στην προσπάθειά της μέχρι τα μετάλια. Όφειλε η πολιτεία να τη στηρίξει; Έτσι μονολεκτικά, όχι, δεν όφειλε. Δε θα μπορούσε να στηρίζει κάθε αθλητή που ίσως δίνει κάποιες ελπίδες για διάκριση. Μπορεί η περίπτωσή της να αποτελέσει παράδειγμα για να αλλάξουν κάπως οι κανονισμοί σχετικά με το πότε η πολιτεία στηρίζει έναν αθλητή; Ναι, φυσικά!

Παρενθετικά να πω ότι βρίσκω απίστευτα αλλόκοτο το άθλημα του βάδην. Σα να πηγαίνει κόντρα σε ό,τι έχει μάθει κανείς σε ένα αγώνισμα ταχύτητας. Σαν κάποιος διεστραμμένος να έβαλε πέντε περίεργους κανόνες για να φτιάξει ένα νέο άθλημα τρεξίματος. Αφού στέκουν αυτοί οι κανόνες τότε στέκουν τα πάντα! Αλλά εν πάση περιπτώσει για όσους το αγαπούν αυτή μάλλον θα είναι και η ομορφιά του. Μήπως στο μπάσκετ δεν απαγορεύεται πχ να κάνεις ελεύθερα βήματα; Γιατί να υπάρχει αυτός ο περιορισμός; Ε, αυτοί οι περιορισμοί είναι που κάνουν ένα άθλημα.

Να πω, επίσης παρενθετικά, ότι θεωρώ κάθε άνθρωπο που επιδεικνύει τόση αφοσίωση και πειθαρχία για ένα στόχο ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο. Μας δείχνει μια καλή εκδοχή του εαυτού μας, μας ενώνει, μας εμπνέει. Ωραία είναι και που αισθανόμαστε λίγο “ψηλότεροι” από τους υπόλοιπους λαούς όταν εμείς κερδίζουμε ένα μετάλλιο και όχι αυτοί. Αλλά ίσως χωρίς τον ανταγωνισμό να μην είχαμε αθλητισμό, ίσως να ξεμέναμε μόνο με βαρετή άσκηση. Καλή κι η άσκηση, αλλά ως αυτοσκοπός πολύ βαρετή! Και τι καλύτερος τρόπος να προωθήσεις την άσκηση παρά με το να την κάνεις διασκεδαστική.

Κι εν πάση περιπτώσει, αφού για μένα η θρησκεία είναι σπορ και τα σπορ είναι ήδη σπορ, θα πρέπει το κράτος να τα επιδοτεί; Οι πολλοί ακόμη αυτό πιστεύουν ακόμη προφανώς, εμμένοντας στο παραδοσιακό ιδεώδες που κουβαλιέται στην κλασσική και αναγεννησιακή ιδέα του ολυμπισμού και του “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Αλλά κάνουν καλά;

Εν γένει πιστεύω πως ναι κι αυτό 1) γιατί φαίνεται ότι ο αθλητισμός ακόμη μας συγκινεί και μάλιστα πολύ, β) είναι θετικό το κράτος να προάγει την υγεία μέσα από τον αθλητισμό και γ) γιατί πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτόν όλοι ανεξαρτήτα από τις οικονομικές τους δυνατότητες.

Αλλά κάνει καλά το κράτος να επιδοτεί και τον πρωταθλητισμό; Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα γιατί η επιλογή του χρηματοδοτούμενου και το μέγεθος της χρηματοδότησης σηκώνουν φυσικά πολύ κουβέντα, όταν μιλάμε για δημόσιο χρήμα. Θα έλεγε κανείς ότι ακριβώς πάνω στην ίδια τη λογική που λέει “ας γίνει αυτό που θέλουν οι πολλοί” θα έπρεπε αντίστοιχα να το χρηματοδοτήσουν αυτοί οι πολλοί αλλά μέσα από τη δική τους τσέπη. Αλλά τότε ένας πρωταθλητής θα έχει νόημα πλέον να εκπροσωπεί την πατρίδα του ή απλά τους χορηγούς του; Θέλει λοιπόν ένα κράτος να εκπροσωπείται αθλητικά; Για την ώρα γενικά τα κράτη θέλουν.

Και κλείνω με μια τελευταία παρένθεση: είναι περίεργος και ενίοτε βάρβαρος αυτός ο πρωταθλητισμός, που παίρνει μικρά παιδάκια και τα εκπαιδεύει να κυνηγούν το εκατοστόμετρο ή το δέκατο του δευτερολέπτου για μια ζωή, ενώ ένα μικρό στραβοπάτημα ξεχωρίζει για τη συντριπτική πλειοψηφία από αυτά τη δόξα από την αφάνεια. Αν ίσως αυτό το κυνήγι γινόταν έμπνευση για την υπόλοιπη ζωή μας, τότε ίσως η θυσία τους αυτή να αξίζει κάτι.

Photo credit: https://www.pexels.com/photo/photo-of-people-walking-on-street-2530130/.

Το ζήτημα των αμβλώσεων συζητείται ξανά πολύ έντονα στις μέρες μας, με αφορμή την ανατροπή της παλαιότερης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου, που τις καθιστούσε συνταγματικό δικαίωμα (γνωστή και ως υπόθεση Roe vs Wade). Με δυο λόγια η νομιμότητα μια άμβλωσης στις ΗΠΑ δεν είναι πλέον συνταγματικό δικαίωμα αλλά επαφίεται στη νομοθεσία της κάθε πολιτείας. Στην Ελλάδα νομιμοποιήθηκαν το 1986.

Το θέμα συζητιέται με πολύ ένταση εκατέρωθεν του Ατλαντικού, μιας και οι αμβλώσεις έχουν στάτους θεμελιώδους δικαιώματος στο φεμινιστικό κίνημα. Συμπυκνώνονται στη φράση “my body, my choice”, που συμβολίζει κάτι πραγματικά θεμελιώδες: ότι μόνος κύριος του σώματος μιας γυναίκας είναι η ίδια η γυναίκα! Μεγαλειώδες στην απλότητά του, ένα φεμινιστικό habeas corpus!

Πρόκειται όμως για κάτι τόσο απλό, όσο ένα σύνθημα επιχειρεί να συμπυκνώσει; Ο μόνος τρόπος να το προσεγγίσουμε ψύχραιμα, όπως και κάθε άλλο ηθικό ζήτημα, είναι ο αναλυτικός. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να το αντιμετωπίσουμε με καθαρά συναισθηματικό τρόπο. Στη συναισθηματική προσέγγιση θα κατηγοριοποιήσω και τη θρησκευτική, που πηγάζει από υποτιθέμενες ανώτερες δυνάμεις. Δε με αφορά, θα μπορούσε να καταλήξει σε οποιοδήποτε τυχαίο συμπέρασμα ανάλογα με την ερμηνεία που είναι διατεθειμένος να δώσει κανείς.

Η αναλυτική προσέγγιση μας καλεί να εξετάσουμε ισότιμα όλες τις πλευρές του ζητήματος πριν αποφανθούμε. Και δεν υπόσχεται τέλεια λύση. Αλλά θα έχουμε κάνει το καλύτερο δυνατόν να για να προσεγγίσουμε ένα πραγματικά ευαίσθητο ζήτημα. Ας δούμε δύο συγκρουόμενα δικαιώματα:

• Έχει η γυναίκα δικαίωμα στο να καθορίζει το σώμα της; Οπωσδήποτε, ναι. Αυτό είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
• Έχει ένα έμβρυο (δεν έχει γεννηθεί ακόμα) δικαιώματα; Πχ δικαίωμα στη ζωή; Κι αν έχει, μπορεί να τα υπερασπιστεί μόνο του;

Αν δεχτούμε τα δύο παραπάνω δικαιώματα τότε, στην περίπτωση μιας άμβλωσης έχουμε προφανώς μια σύγκρουση! Έχουμε μια γυναίκα που καθορίζει το σώμα της και ένα άλλο σώμα μέσα της, που ίσως έχει κάποια δικαιώματα αλλά δε μπορεί να τα υπερασπιστεί. Δε σας ζητώ να δεχτείτε το δεύτερο, αλλά πρέπει να το εξετάσετε πρώτα. Προσοχή, δεν εξετάζουμε αν είπε κάτι ένας θεός, ένα ιερό βιβλίο, κάποιος που αγαπάει πολύ τα παιδιά, ένας πολιτικός που τον κόπτει το δημογραφικό η οτιδήποτε άλλο σχετικό. Εξετάζουμε δύο δικαιώματα από ηθική άποψη.

Το δεύτερο, αυτό του εμβρύου, είναι κάπως δύσκολο να προσεγγιστεί. Η επιστήμη μας βοηθά λέγοντας ότι μέχρι τους 3 μήνες εγκυμοσύνης ένα έμβρυο είναι τόσο “ασχημάτιστο” ως ον, που θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε κάτι μη ανθρώπινο. Έναν απλό υλικό σχηματισμό. Φυσικά και αυτή η θεώρηση κάπου εδράζει. Πότε αυτή η ύλη θεωρείται άνθρωπος;

Μπορεί κανείς να πει ότι από τη στιγμή της σύλληψης ο σχηματισμός αυτός είναι ένας ισότιμος άνθρωπος με όλα του τα δικαιώματα. (ΟΚ δε φτάνω τόσο πίσω, στη γελοιότητα, να θρηνήσω για κάθε χαμένο σπέρμα.) Άλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να σχηματιστεί ένας εγκέφαλος το έμβρυο δεν είναι τίποτα. Παράλλος μπορεί να πει ότι μέχρι να βγει από την κοιλιά της μητέρας του και πάλι δεν είναι τίποτα, τίποτα περισσότερο από ένα μέλος του κορμιού της (που μπορεί να το κάνει ό,τι θέλει).

Προσεγγίζοντάς, λοιπόν, αναλυτικά το πρόβλημα βλέπουμε ότι αναδύεται ένα άλλο, ηθικόφιλοσοφικό. Δεν υπάρχει απόλυτη απάντηση ως προς το πότε ένας υλικός σχηματισμός θεωρείται άνθρωπος με πλήρη δικαιώματα. Η θρησκεία θα μπορούσε να συντρέξει με εύκολες απαντήσεις, αλλά οι εύκολες απαντήσεις αφήνουν πολύ χώρο για ολισθήματα. Πότε γίνεται, λοιπόν, ένα έμβρυο άνθρωπος; Άνθρωπος με δικαιώματα.

Τι μας σταματά από το να θεωρήσουμε ένα έμβρυο καθόλη τη διάρκεια μιας εγκυμοσύνης ως μια απλή μάζα ύλης, ένα μέλος του σώματος ενός άλλου ανθρώπου, που είναι δικαίωμά του να το κάνει ό,τι θέλει στην προσπάθειά του να καθορίσει τη ζωή του και να επιδιώξει την ευημερία του; Σίγουρα η ενστικτώδης αίσθηση είναι ότι αυτή η μάζα ύλης έχει όψη ανθρώπινη και μάλιστα μια όψη με την οποία σχεδόν όλοι συνδεόμαστε με τρυφερά αισθήματα: είναι σχεδόν ένα μωρό. Επιπλέον υπάρχει η αίσθηση ότι αυτή η μάζα ύλης έχει μια ανθρώπινη προοπτική: να μεγαλώσει, να εξελιχθεί όπως κάθε άλλος άνθρωπος,  να ζήσει τη ζωή του όπως μπορεί καλύτερα.

Το πρόβλημα κάνουν ακόμη πιο δύσκολο πολλές ειδικές περιπτώσεις. Ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες σε πολύ μικρή ηλικία, βιασμοί που οδηγούν σε εγκυμοσύνη, εγκυμοσύνες που η επιστήμη διαγιγνώσκει ότι θα καταλήξουν σε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα υγείας, σε ανθρώπους που πιθανώς δε θα έχουν πολλές ευκαιρίες να ευημερήσουν ή θα αποτελέσουν μεγάλο βάρος στο κοντινό τους περιβάλλον. (Κάποιος θα αναφέρει εδώ ότι προσεγγίζουμε έτσι την ευγονική, ένα άλλο τεράστιο ηθικό πρόβλημα, που δεν αγγίζω εδώ.)

Μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα όμως περιπτωσιολογικά; Μπορούμε να βρούμε μια φόρμουλα όπου να διαπιστώνει πότε μια εγκυμοσύνη εμπίπτει στις παραπάνω περιπτώσεις και άρα τότε να είναι μόνο νόμιμη μια άμβλωση; Ποια ανθρώπινη συλλογιστική μπορεί να το κάνει αυτό και, στην αντίθετη περίπτωση, πώς μπορεί να αποφανθεί ότι μια άμβλωση είναι παράνομη και να υποχρεώσει μια γυναίκα να την ολοκληρώσει;

Πώς μπορείς καν να υποχρεώσεις μια γυναίκα να ολοκληρώσει μια εγκυμοσύνη; Απομακρύνοντάς της ίσως κάθε πρόσβαση σε αξιοπρεπή και νόμιμη ιατρική υπηρεσία άμβλωσης; Κάτι που έχει αποδειχτεί ότι απλά αυξάνει δραματικά την ανάπτυξη των παράνομων και ιατρικά επικινδυνότερων λύσεων;

Κάπου εδώ η αναλυτική μου προσέγγιση αρχίζει και γίνεται κουβάρι που δεν έχω την αίσθηση ότι μπορεί να λυθεί. Φτάνει στο σημείο να διατυπώσει το πρόβλημα, αλλά δε μπορεί να το απαντήσει. Αλλά το διατυπώνει διεξοδικά και χωρίς να μένει στα συνθήματα. Η τελική απάντηση λοιπόν, θα πρέπει να είναι τέτοια που να αντανακλά την κουλτούρα της εποχής μας. Και καλά θα κάνει να είναι μια τίμια και ανθρώπινη απάντηση, που να έχει λάβει στα σοβαρά κάθε πλευρά του προβλήματος.

Η δική μου προσέγγιση θα ήταν αυτή στην κατεύθυνση της μεγιστοποίησης του δυναμικού για ανθρώπινη ευημερία. Η ιδανική κατάσταση θα ήταν αυτή όπου οι πραγματικά προβληματικές εγκυμοσύνες δεν υπάρχουν και οι απλώς ανεπιθύμητες μπορούν να ολοκληρωθούν χωρίς μεγάλο προσωπικό κόστος στη γυναίκα. Αλλά ιδανικός κόσμος δεν υπάρχει και θα πρέπει να προσαρμοζόμαστε στην πραγματικότητα.

Το κοντινότερο στο ιδανικό που μπορούμε να προσεγγίσουμε ως πολιτική είναι καταρχάς το ιατρικά ασφαλές. Να στοχεύσουμε δηλαδή σε μια πολιτική που να κάνει απλά και τυπικά αποδεκτή μια άμβλωση στους πρώτους 3 μήνες (μέχρι τότε η επέμβαση θεωρείται πολύ ασφαλής και αυτό που αφαιρείται είναι κάτι επαρκώς μακρινό από άνθρωπος) και ταυτόχρονα να παρέχει όλα τα εχέγγυα, ώστε μια γυναίκα που φοβάται τις επιπλοκές στους επόμενους μήνες να στηριχθεί επαρκώς και να το κάνει.

Το πραγματικά δύσκολο ερώτημα: νόμιμη η άμβλωση σε οποιοδήποτε μήνα εγκυμοσύνης; Ναι. Το λέω με απίστευτη δυσκολία, με τεράστια συναισθηματική φόρτιση, με κόμπο στο λαιμό! Και θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ένας άνθρωπος, για να φτάσει σε μια τέτοια απόφαση, πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα να επωμιστεί ένα τεράστιο συναισθηματικό κόστος και πιθανώς κόστος υγείας. Επίσης το λέω με την ελπίδα ότι αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες και με λίγο καλύτερη ενημέρωση πάνω στο θέμα θα γίνουν ακόμη πιο λίγες. Στην τελική αν κάποια γυναίκα βρίσκεται ήδη στον 8ο μήνα, ας της δώσουμε ό,τι χρειάζεται (και το εννοώ αυτό) ώστε να αντέξει άλλον ένα, να γεννήσει το παιδί και να το δώσει στη φροντίδα του κράτους. Ας πάρει την απόφασή της ξέροντας ότι έχει επιλογή ουσιαστική!

Αφήνω λίγο την αναλυτική προσέγγιση και σε προσωπικό τόνο θέλω να πω ότι η γέννηση ενός παιδιού είναι από τα πιο καταπληκτικά πράγματα που μπορεί να ζήσει κανείς. Η ρημάδα η ζωή έχει δυσκολίες και η ελευθερία μας έχει ευθύνες. Και τη θέλουμε την ελευθερία μας. Εύχομαι κάθε ελεύθερη απόφασή μας να μπορεί να γίνεται υπό όρους καλών επιλογών και όχι εκβιαστικών λύσεων.

Θα ήθελα να φτάσουμε σε ένα επίπεδο κοινωνίας όπου κάθε εγκυμοσύνη να μην έχει την ανάγκη να θεωρηθεί τόσο ανεπιθύμητη ώστε να πρέπει να διακοπεί. Προσωπικά δε μπορώ να αντέξω την ιδέα της αφαίρεσης ενός εμβρύου πχ 7-8 μηνών και της βίαιης διακοπής της όποιας ζωής του. Στους 7-8 μήνες άλλα παιδιά γεννιούνται και ζουν κανονικά. Θα προτιμούσα να προσφέρω ένα παλάτι στην όποια γυναίκα επιλέξει να γεννήσει ένα μωρό και θα της έδινα και ένα γερό επίδομα για ένα χρόνο μετά και όποια άλλη στήριξη χρειάζεται, ως στήριξη που έφερε έναν άνθρωπο σε αυτή την κοινωνία κι ας τον παραχωρούσε στη δημόσια φροντίδα την ημέρα που αυτός γεννήθηκε. Αλλά δε θα μπορούσα και να την υποχρεώσω να το κάνει.

ΥΓ1: Μερικά επιπλέον ζητήματα που μπαίνουν στη συζήτηση είναι ο ρόλος του άντρα-πατέρα. Έχει λόγο σε όλο αυτό; Ναι, αλλά όχι τον τελικό. Είπαμε habeas corpus. Δε μπορεί να υποχρεώσει ούτε τη γέννα ούτε και την άμβλωση. Σε κάθε περίπτωση έχει επιλογή και η αρχική του πράξη ήταν πάντοτε με επίγνωση της ευθύνης.

ΥΓ2: Ηθική συνείδηση γιατρού. Μπορεί να αρνηθεί ένας γιατρός να κάνει μια άμβλωση; Ναι. Στα όρια μετά τους 3 μήνες θα πρέπει να μπορεί. Δεν υπάρχει κάποιο ιδανικό όριο. Το όριο θα πρέπει να μπει κάπου όπου να είναι πρακτικά εφαρμόσιμο.