Η ανθρώπινη ηθική και τα όριά της σε σχέση με τα ζώα

15 Φεβρουαρίου, 2020

Η ηθική είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα. Δεν είναι σταθερή και ενιαία ούτε χωρικά ούτε χρονικά. Άλλη ηθική έχει σήμερα η Δύση, άλλη η Ανατολή, άλλη η πόλη άλλη η επαρχία. Άλλη ηθική έχει η ομηρική εποχή, άλλη ο χρυσός αιώνας του Περικλή, άλλη η Ευρώπη του Διαφωτισμού και άλλη η σημερινή Ευρώπη. Αυτές είναι διαπιστώσεις στις οποίες εύκολα όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε.

Από το παραπάνω όμως είναι προφανές ότι η ηθική εξελίσσεται. Κάποτε ήταν αποδεκτή η δουλεία, ήταν απαράδεκτη η ομοφυλοφιλία, ήταν αδιανόητη η ισότητα ανδρών και γυναικών. Σκοπός αυτής της εξέλιξης, που γίνεται όχι χωρίς διαφωνίες και διαμάχες, είναι γενικά η ανθρώπινη ευημερία. Κι αυτή είναι μια γενική διαπίστωση στην οποία επίσης όλοι εύκολα συμφωνούμε.

Μπορεί ο Χίτλερ να είναι για εμάς προφανώς ανήθικος, ένα τέρας, αλλά για ένα μέρος της Γερμανίας του μεσοπολέμου δεν ήταν. Σκοπός του δεν ήταν να βλάψει τη χώρα του αλλά, με το διεστραμμένο τρόπου του, να την οδηγήσει στην ευημερία. Πιθανότατα κανένα σύστημα ηθικής ποτέ δεν είχε κακό σκοπό αρχικά, αν και σίγουρα πολλά εργαλειοποιήθηκαν στην πορεία.

Όμως, με το πέρασμα των χρόνων, τα συστήματα αυτά έγιναν όλο και πιο φιλελεύθερα και οικουμενικά. Δηλαδή σταμάτησαν να ενδιαφέρονται για την ευημερία μιας και μόνο ομάδας ανθρώπων, όπως οι πολίτες μιας περιοχής ή οι πιστοί μιας θρησκείας, και προσπάθησαν να αγκαλιάσουν κατά το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας εφαρμόζοντας μια λογική ίσων δικαιωμάτων στην ευημερία αυτή.

Να σημειώσουμε επίσης ότι και η ίδια η έννοια της ευημερίας είναι σχετική. Για το δυτικό πολίτη ευημερία είναι μια καλή ζωή με σπίτι, οικογένεια, πολιτισμό, παιδεία, υγεία κλπ ενώ για το βουδιστή μοναχό ευημερία μπορεί να είναι η απαλλαγή από τις επίγειες ανάγκες και η προσέγγιση μιας ιδεώδους πνευματικότητας σε ησυχία και απομόνωση. Αυτό δεν αλλάζει τη γενική συλλογιστική, εφόσον η ευημερία του καθενός δε βλάπτει τον άλλο άνθρωπο και του επιτρέπει ίσα δικαιώματα στη δική του ευημερία.

Όλοι λοιπόν θέλουμε και θέλαμε πάντα να είμαστε ηθικοί! Με τον τρόπο που προστάζει κάθε φορά η λογική μας, η παράδοσή μας, ο τόπος μας, η εποχή μας. Πού σταματάει όμως η ηθική μας; Ποιο είναι το όριο, πέρα από το οποίο δεχόμαστε να μην την εφαρμόζουμε; Δε ασκούμε βία κατά βούληση, αλλά, αν κάποιος μας επιτεθεί δεχόμαστε ότι μπορούμε να ασκήσουμε βία εναντίον σε άμυνα. Αλλά και τότε ακόμη η άμυνά μας πρέπει να είναι κάπως αναλογική της επίθεσης που δεχόμαστε. Αν κάποιος μας επιτεθεί με μια πινέζα δεν απαντάμε με ένα κανονιοβολισμό. Δεχόμαστε ότι σκοτώνουμε ζώα για να τα φάμε αλλά δεν τα σκοτώνουμε για διασκέδαση.

Φτάσαμε στα ζώα, λοιπόν! 🙂

Είμαστε έλλογα όντα, με τεχνολογικά μέσα και με σαφές σύστημα ηθικής -πλέον αναφέρομαι στις γενικές αρχές που η Δύση έχει καταστατικά συμφωνήσει να αποδέχεται. Αλλά το σύστημα της ηθικής μας παραδοσιακά δεχόμαστε ότι μπορεί να έχει μια ασυνέχεια όταν αναφερόμαστε στα ζώα. Δε σκοτώνουμε έναν άνθρωπο για να τον φάμε, αλλά σκοτώνουμε ένα ζώο για να το φάμε. Το κάναμε από τα προϊστορικά χρόνια. Μας έρχεται σαν κάτι φυσικό.

Αλλά κι αυτό εξελίχθηκε. Δεχτήκαμε ότι δε θα σκοτώνουμε ένα ζώο βασανιστικά επειδή θέλουμε να το φάμε. Εφόσον είμαστε στην ανάγκη να το σκοτώσουμε για την επιβίωσή μας κι εφόσον είμαστε έλλογα όντα, με τεχνολογικά μέσα και με σαφές σύστημα ηθικής, τουλάχιστον ας μην το κάνουμε βάρβαρα. Αυτή ήταν μια εξέλιξη που αποτυπώθηκε και στα νομικά μας συστήματα. Δεν είναι απλά μια ηθική σύσταση.

Το φιλοζωικό κίνημα της χορτοφαγίας έρχεται να επισημάνει πιο επιτακτικά αυτή τη λεπτομέρεια. Αυτό το σημείο ασυνέχειας, που παραδοσιακά δεχόμαστε κατά τα άλλα ως κάτι το φυσικό. Βρίσκει εκεί μια λογική ασυνέπεια. Διαπιστώνει ότι η ηθική μας διακόπτεται σε ένα σημείο χωρίς αυτό να έχει απαραιτήτως μια σαφή αιτιολογία.

Μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε εκατέρωθεν αν αυτή η σαφής αιτιολογία πράγματι υπάρχει ή όχι. Έχουμε ανάγκη να τρώμε ζώα, θα πει κάποιος, δεν επιβιώνουμε διαφορετικά. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε τις ζωικές τροφές με άλλες, θα πει κάποιος άλλος. Είμαστε ανώτεροι από τα ζώα θα πει κάποιος παραπέρα. Αλλά πόσο διαφέρει ρεαλιστικά ένα ζώο από έναν άνθρωπο με νοητική υστέρηση ή ένα βρέφος, στα οποία αναγνωρίζουμε ίσα δικαιώματα στη ζωή.

Τι είναι αυτό που μας κάνει να θεωρούμε τη ζωή των ζώων τόσο κατώτερη και ασήμαντη απέναντι στη δική μας, ώστε να έχουμε πλήρη δικαιώματα πάνω της και, ενώ έχουμε τα μέσα να μειώσουμε τον πόνο που τους προκαλούμε, να μην το κάνουμε; Τι είναι αυτό που διακόπτει την ηθική μας όταν φτάνουμε στα ζώα; Προσωπικά πλέον δε μπορώ να βρω κάτι.

Μπορούμε όμως να γίνουμε όλοι τέλειοι ζεν μοναχοί στην κορυφή ενός βουνού και να τρεφόμαστε με πέντε αποξηραμένους σπόρους την ημέρα, χωρίς να πειράζουμε κανέναν; Εντάξει, ας μη γίνουμε ζεν. Το ερώτημα είναι κίβδηλο. Επειδή κάτι ιδεατό μοιάζει αδύνατο, αυτό δε σημαίνει ότι δε μπορούμε να επιδιώξουμε κάτι καλύτερο εντωμεταξύ. Μπορούμε να εξελίξουμε λίγο ακόμη την ηθική μας ώστε να γίνει ακόμη περισσότερο ανθρώπινη και οικουμενική;

Μπορούμε!

Κεντρική εικόνα από: Gemma Evans on Unsplash.


Τι κοιτάτε;

εκτύπωση Κατηγορίες: απόψεις, ηθική, χορτοφαγία | rss 2.0 | trackback

2 σχόλια στο “Η ανθρώπινη ηθική και τα όριά της σε σχέση με τα ζώα”

Ο/η "ΖΩΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗ" είπε:

Η ηθική και η ανηθικότητα είναι επίπλαστα. Ανήθικο δεν είναι να δίνουμε στον άλλον ελπίδες;….. και πίσω από ένα ψεύτικο πρόσωπο να εξαφανιζόμαστε; Γιατί; Αναγνωρίσαμε ο,τι αυτό που κάναμε ήταν ανήθικο; Τότε η αλήθεια είναι μονόδρομος. Αναγνωρίζοντας το και λέγοντας στον άλλον την αλήθεια ελοχεύει ο κίνδυνος της απόρριψης. Ανυπέρβλητο. Εκεί κρύβεται και η Λυδία Λίθος. Αυτή που θα δείξει και την υπεροχή μας; Αλλιώς είναι ανήθικο.

25 Απριλίου, 2020 στις 12:44 μμ

Ο/η "Τάκης Μπουγιούρης » Χορτοφαγία και ηθική καθαρότητα" είπε:

[…] εδώ και χρόνια να στέκομαι ανοιχτά και ενεργά υπέρ της χορτοφαγίας. Χορτοφαγία ή αυστηρή χορτοφαγία ή αζωική διατροφή ή […]

11 Φεβρουαρίου, 2024 στις 8:11 μμ

Ό,τι προαιρείσθε:

Επιτρεπτά (X)HTML tags: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong> . Εάν προσθέσετε εξωτερικά links στο σχόλιό σας τότε αυτό δε θα εμφανιστεί στη λίστα με τα υπόλοιπα σχόλια έως ότου εγκριθεί από τον υποφαινόμενο, οπότε το νου σου!